Το σινεμά δεν πήρε από νωρίς θέση ως προς την απεικόνιση της ομοφυλόφιλης, λεσβιακής, τρανσέξουαλ και αμφισεξουαλικής ζωής, συμβαδίζοντας άλλοτε ηθελημένα και άλλοτε από κεκτημένη ταχύτητα με το (αργό) ρυθμό αφύπνισης των ίδιων των σύγχρονων κοινωνιών πάνω στο αίτημα της σεξουαλικής ελεύθερίας.
Μένοντας για χρόνια «στη ντουλάπα», οργάνωσε, ωστόσο ανά περιόδους τις δικές του επαναστάσεις, κατάφερε να διεισδύσει περισσότερες από μια φορές στο mainstream κύκλωμα, κατέγραψε μερικές από τις πιο εμβληματικές στιγμές των κινημάτων που έχτισαν το gay liberation και τόλμησε να ταράξει τα νερά μιας straight βιομηχανίας διασχίζοντας με τον δικό του - queer - τρόπο ολόκληρη την ιστορία του κινηματογράφου.
Ο,τι ακολουθεί δεν είναι - φυσικά - μια εξαντλητική ιστορική αναδρομή στις ταινίες που στάθηκαν «περήφανα» σημάδια αυτών των μικρών ή μεγάλων κινηματογραφικών επαναστάσεων, αλλά μια μικρή, αντιπροσωπευτική επιλογή των καλύτερων στιγμών του queer σινεμά, ακόμη και πριν ο όρος εφευρεθεί για να κλείσει μέσα του έναν διαφορετικό αλλά και τόσο ίδιο τρόπο να λες «σ' αγαπώ».
Διαβάστε ακόμη: 10 ομόφυλοι γάμοι που άλλαξαν την (τηλεοπτική) ιστορία της Αμερικής
Happy Together (1997) του Γουονγκ Καρ Βάι
Δύο άντρες ερωτεύονται, χωρίζουν, ξανασυναντιούνται, ξαναχωρίζουν και ξαναερωτεύονται σε ένα από τα πιο όμορφα και μελαγχολικά κινηματογραφικά «τανγκό» που χόρεψε ποτέ ζευγάρι στο νυχτερινό ημίφως του Μπουένος Αϊρες. Από τις καλύτερες στιγμές του Γουονγκ Καρ Βάι, μια ταινία που εισπνέει την αύρα μιας βασανιστικής ερωτικής επιθυμίας και εκπνέει την αναζήτηση του «άλλου» ως τη μοναδική ανάγκη από την οποία δεν μπορείς να ξεφύγεις ποτέ.
Ταξί για τα Αποχωρητήρια (Taxi Zum Clo, 1980) του Φρανκ Ρίπλο
Οταν ο κριτικός Στίουαρτ Μπάιρον έγραφε για το αυτοβιογραφικό φιλμ του Ρίπλο πως είναι «το πρώτο αριστούργημα που γυρίστηκε ποτέ για την mainstream ζωή των ομοφυλόφιλων» ήξερε πως θα ήταν και το τελευταίο. Οχι μόνο γιατί, λίγο μετά, το AIDS θα βύθιζε τον gay κινηματογράφο σε ένα σκοτάδι αυτο-λογοκρισίας, αλλά κυρίως γιατί το «Ταξί» με την εικόνα ενός καθηγητή γυμνασίου που διορθώνει τα τεστ των μαθητών του σε μία τουαλέτα με glory holes μοιάζει ακόμη και σήμερα σοκαριστική, αν και ήσσονος πλέον κοινωνικής και κινηματογραφικής αξίας. Στην εποχή του, όμως, κατάφερε να τρυπώσει στο mainstream κύκλωμα με την πρόφαση της κοινωνικής κωμωδίας και με την έξοδο του στην Αμερική το 1981 πέτυχε μία από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες που γνώρισε ποτέ μία gay ταινία.
Επιστροφή στο Brokeback Mountain (Brokeback Mountain, 2005) του Ανγκ Λι
Ολα θα ήταν διαφορετικά, αν στα μισά της δεκαετίας του 2000 ο Ανγκ Λι δεν είχε αποφασίσει πως θα διασκευάσει το ομώνυμο διήγημα της Ανι Προυλ, αψηφώντας ένα Χόλιγουντ που δεν θα τολμούσε ποτέ να επιτρέψει σε δύο άνδρες να ζήσουν έναν έρωτα τόσο κλασικό όσο αυτόν που έζησαν ο Ενις και ο Τζακ στο Brokeback Mountain. H ιστορία, όμως, τον δικαίωσε, αφήνοντας την ταινία αυτή σαν ένα σημάδι του πόσο κοντά στο mainstream μπορεί να φτάσει μια queer ταινία χωρίς να καεί, αλλά αντίθετα ρίχνοντας η ίδια στη φωτιά προκαταλήψεις, κινηματογραφικά στερεότυπα και ό,τι μέχρι εκείνη τη στιγμή θεωρούνταν ως «ανδρική» ταινία.
Poison (1991) του Τοντ Χέινς
H πρώτη μεγάλου μήκους απόπειρα του Τοντ Χέινς δεν ήταν παρά μια σπονδυλωτή ταινία αποτελούμενη από τρεις ξεχωριστές ιστορίες επηρεασμένες από τον Ζαν Ζενέ. Ενα αλληγορικό μείγμα επιστημονικής φαντασίας, σινεμά τεκμηρίωσης και κινηματογραφικού σουρεαλισμού που μέσα από ένα ερωτικό γράμμα στο ίδιο το σινεμά θα εικονογραφούσε με τον πιο avant - garde τρόπο τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στον ομοφυλόφιλό πόθο και τρόμο. Δικαιολογημένα θεωρείται ακόμη και σήμερα μια ταινία - σύμβολο του «new queer cinema» των αρχών της δεκαετίας του '90.
Κακή Εκπαίδευση (Bad Education, 2003) του Πέδρο Αλμοδόβαρ
Μπορεί ο «Νόμος του Πόθου» της πρώιμης περιόδου του να κρατούσε για χρόνια τα πρωτεία της πιο γκέι ταινίας που γύρισε ποτέ ο γκέι Πέδρο Αλμοδόβαρ, ήταν όμως αυτή η αριστουργηματική αυτοβιογραφική εξομολόγηση που θα έκλεινε μέσα της οριστικά και αμετάκλητα την κοσμοθεωρία του queer Αλμοδόβαρ για τον απαγορευμένο πόθο, τους όμορφους άνδρες που δεν διαφέρουν σε τίποτα από τις όμορφες γυναίκες, την παιδική ηλικία ως ένα βασανιστικό ημερολόγιο σεξουαλικής αφύπνισης, τη ζωή γραμμένη σαν ένα μελόδραμα σε ένα σενάριο που λίγοι θα ήθελαν να το δουν να γίνεται ταινία.
Je, Tu, Lui, Elle (1974) της Σαντάλ Ακερμάν
Η ταινία που θα τοποθετούσε τη Βελγίδα Σαντάλ Ακερμάν στην προνομιούχα ομάδα avant garde καλλιτεχνών όπως οι συγγραφείς Μαργκερίτ Ντιράς και Αλέν Ρομπ Γκριγιέ και οι σκηνοθέτες Ζαν Λικ Γκοντάρ και Αλέν Ρενέ ξεκινάει με την ίδια την σκηνοθέτιδα ξαπλωμένη και γυμνή σε ένα κρεβάτι. Χωρισμένο σε τρία νοητά μέρη, το «Εγώ, Εσύ, Αυτός, Αυτή» εξερευνά στην πραγματικότητα τη γυναικεία ψυχή με έναν τρόπο που δεν εξαντλείται στις ερωτικές της περιπτύξεις με έναν φορτηγατζή ή μία άλλη γυναίκα. Μέσα από τις τυπικές εκφάνσεις της ζωής μίας γυναίκας, η Ακερμάν φτιάχνει χώρο πίσω από τον ρεαλισμό για να τοποθετήσει τον οργιώδη φεμινισμό της και τελικά να μιλήσει για τη μοναξιά του φύλου της, έτσι όπως καμία γυναίκα σκηνοθέτις δεν τόλμησε ποτέ. Σαν μία σεξουαλική πράξη (όπως αυτή των δύο γυναικών στο τρίτος μέρος της ταινίας) που περισσότερο από ερωτισμό αναδίδει απόγνωση.
Paris is Burning (1991) της Τζένι Λίβινγκστον
Περισσότερο γνωστό ως το ντοκιμαντέρ που κατέγραψε τις απαρχές του «voguing», πριν η Μαντόνα το μετατρέψει σε prime - time trend του MTV, το «Paris is Burning» της αυτοδίδακτης Τζένι Λίβινγκστον είναι στην πραγματικότητα η πιο ειλικρινής, σπαρακτική και glamorous απεικόνιση των τελών της δεκαετίας του '80 σε μια Νέα Υόρκη όπου η φωνή των αφροαμερικάνων και λατίνων γκέι ενώθηκε με αυτή των τρανσέξουαλ με κοινό στόχο την ορατότητα, την κατάδειξη μιας ζωής στο περιθώριο, τις διαφυλετικές μάχες για ισότητα και την δυναμική πλευρά της νίκης της ζωής απέναντι στον ιό του Aids.
Ωραίο μου Πλυντήριο (My Beautiful Laundrette, 1985) του Στίβεν Φρίαρς
Με φόντο τη γκρίζα Βρετανία της Θάτσερ, ο Στίβεν Φρίαρς θα έβρισκε ιδανικό καταφύγιο για τους παράνομους εραστές τους στο πίσω μέρος ενός πλυντηρίου που ο Χανίφ Κιουρεισί θα έγραφε ως μια τρυφερή γροθιά πάνω σε όλα όσα έμοιαζαν - τουλάχιστον στα μισά της δεκαετίας του '80 - καταδικασμένα να μην επιβιώσουν κάτω από το βάρος μιας αποστειρωμένης από οποιοαδήποτε αίσθηση κοινωνικής ευαισθησίας: τον έρωτα δύο αντρών, των έρωτα δύο αντρών διαφορετικής εθνικότητας, τον έρωτα γενικώς.
The Kids are Alright (2010) της Λίζα Τσολοτένκο
Ανοίγοντας εύστοχα τη συζήτηση γύρω από το μεγάλο σύγχρονο αίτημα της LGBT κοινότητας - τον γάμο ομοφύλων - η Λίζα Τσολοτένκο πάντρεψε την Ανέτ Μπένινγκ και τη Τζούλιαν Μουρ, όχι για να διασκεδάσει το Χόλιγουντ και τους θαυμαστές των δύο σπουδαίων ηθοποιών, αλλά για να διασκεδάσει πριν απ' οτιδήποτε τη λανθασμένη ιδέα πως ένα ζευγάρι ομοφύλων μοιάζει με κάτι που μοιάζει να έχει έρθει από άλλον πλανήτη. Το ότι το κάνει με τρυφερό κωμικό timing και χωρίς καμία διάθεση «επεξήγησης» είναι από μόνο του αρκετό για να ορίσει μια νέα εποχή σε οτιδήποτε είναι πλέον στην εποχή μας το queer σινεμά.
Sebastiane (1976) του Ντέρεκ Τζάρμαν
Με την κληρονομιά του Φελίνι και του Παζολίνι να βαραίνει επικίνδυνα πάνω από τα γυμνά κορμιά των ηρώων του «Sebastiane», δύσκολα μπορεί κανείς να μην υποκλιθεί στην ικανότητα του Τζάρμαν να αναιρεί τα προφανή, ξεγυμνώνοντας με αιρετική διάθεση την Ιστορία. Κι όμως η δική του εκδοχή πάνω στην ιστορική φιγούρα του Αγίου Σεβαστιανού, που εδώ και για τις ανάγκες της μυθοπλασίας φέρεται ως Ρωμαίος στρατιώτης σε μόνιμη εξορία, μοιάζει πέρα για πέρα ακριβής. Μεταφρασμένoς εξ ολοκλήρου στα λατινικά, υπό τους ηλεκτρονικούς ακροβατισμούς του Μπράιαν Ινο και με διαστάσεις σαφώς «αναγεννησιακές», ο «άγιος» του Τζάρμαν φέρει πάνω στο γυμνασμένο του σώμα τα βέλη της εξουσίας, μόνο που η πραγματική θυσία του δεν είναι η υπεράσπιση της πίστης του αλλά η ολοκληρωτική αφιέρωσή του στην από τη φύση της αιρετική σεξουαλική επιθυμία.
The Times of Harvey Milk (1985) του Ρομπ Επστάιν / Milk (2008) του Γκας Βαν Σαντ
Ο,τι ενώνει ένα από τα καλύτερα ντοκιμαντέρ και μια από τις καλύτερες ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ είναι ότι στο κέντρο τους βρίσκεται η ίσως πιο εμβληματική φιγούρα του γκέι ακτιβισμού, ο Χάρβεϊ Μιλκ, ο άνθρωπος που πλήρωσε με τη ζωή του το γεγονός πως κατάφερε να γίνει ο πρώτος ομοφυλόφιλος κάτοχος δημόσιου αξιώματος, ως δημοτικός σύμβουλος του Σαν Φρανσίσκο. Ηρωας μιας σκοτεινής εποχής που εξαιτίας του είδε φως στο τούνελ, με σάρκα και οστά στο ντοκιμαντέρ του Επστάιν, ζωντανός ακόμη και σήμερα μέσα από τη σπαρακτική ερμηνεία του Σον Πεν στην ταινία του Γκας Βαν Σαντ. Τα 23 χρόνια που χωρίζουν τις δύο ταινίες, είναι απλά η απόδειξη πως όλα όσα για τα οποία θυσιάστηκε ο Μιλκ, παραμένουν λόγοι για να συνεχίζεις να αγωνίζεσαι.
Maurice (1987) του Τζέιμς Αϊβορι
Xωρίς να παρεκκλίνει στιγμή από την εμμονή του στις χαραμάδες ζωής που διαβρώνουν την ερμητικά προσκολημμένη στους τύπους βρετανική κοινωνία, ο Τζέιμς Αϊβορι βρήκε στο «Maurice» του Ε.Μ. Φορστερ την τέλεια ιστορία της σεξουαλικής αφύπνισης τριών ανδρών που θα διασχίζουν όλα τα πιθανά στάδια μιας ζωής επιμελώς κρυμμένης από ντροπή προκειμένου να ελευθερωθούν με όπλο τους τη δύναμη της αγάπης. Ακόμη κι όταν η τελική του διαπίστωση θα είναι πως αυτοί που τελικά θα νικήσουν τους φόβους τους και θα παραδεχτούν τη φύση τους θα είναι μόνο όσοι είναι έτοιμοι να ζήσουν στο περιθώριο.
H Χρονιά με τα 13 Φεγγάρια (In Einem Jahr Mit 13 Monden, 1978) του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ
Χρόνια πριν, ο Ερβιν ήταν άντρας. Αυτός που αγάπησε περισσότερο από οτιδήποτε στη ζωή του τού είχε πει «Κρίμα που δεν είσαι γυναίκα». Χρόνια μετά ο Ερβιν είναι πια γυναίκα με το όνομα Ελβίρα. Μόνη και διαλυμένη πλησιάζει στο τέλος, αντιμέτωπη με όλα όσα δεν την άφησαν ποτέ να γίνει ευτυχισμένη. Περισσότερο ακόμη και από τη πιο διάσημη «γκέι» ταινία του ανοιχτά ομοφυλόφιλου Φασμπίντερ, τον «Καυγατζή», η «Χρονιά Με Τα 13 Φεγγάρια» παραμένει ίσως η πιο γενναιόδωρη και η πιο αυτοβιογραφική δήλωση του σκηνοθέτη πάνω στην ομοφυλοφιλία, τον τρανσβεστισμό και τη «χαμένη» ερωτική ταυτότητα - και τα τρία σοβαροί λόγοι για να βρεθείς οριστικά και αμετάκλητα στο περιθώριο.
Nighthawks (1978) των Ρον Πεκ και Πολ Χάλαμ
Απαγορευμένο σε πολλές χώρες του κόσμου (ανάμεσα σε αυτές και η Ελλάδα), το «απόλυτο gay φιλμ» που φιλοδοξούσαν να φτιάξουν ο Ρον Πεκ και ο Πολ Χάλαμ, κατέληξε τελικά να είναι μια από τις πιο σημαντικές μαρτυρίες του τι σήμαινε να είσαι ομοφυλόφιλος στην Αγγλία της δεκαετίας του '70 και στην πραγματικότητα η πρώτη αληθινά γκέι ταινία ολόκληρου του βρετανικού σινεμά. Ενα σκληρό (κυρίως λόγω της ειλικρίνειας του) οδοιπορικό στα γκέι μπαρ του Σόχο, εκεί όπου ένας καθηγητής γεωγραφίας αναζητά απεγνωσμένα την αγάπη την ίδια στιγμή που μια ολόκληρη κοινωνία περιμένει απ' αυτόν να αποτύχει.
Female Trouble (1974) του Τζον Γουότερς
Στη θέση της θα μπορούσε να βρίσκεται οποιαδήποτε ταινία του Τζον Γουότερς. Αν και με πόντους extra queerness (ναι η φιλμογραφία του αντέχει κι άλλο!), το «Female Trouble» υπήρξε ο απόλυτος πανκ ύμνος στη γυναικεία σεξουαλικότητα και τη νίκη μιας κοινωνίας που θα συνεχίζει για χρόνια να στέλνει στην ηλεκτρική καρέκλα όσους επιθυμούν απλά να ζήσουν ελεύθεροι από οποιαδήποτε σύμβαση. Ενα φαινομενικά ξεκαρδιστικό φιλμ που ξεπερνώντας οτιδήποτε μπορεί να είναι «τα άκρα» ακόμη και στο underground σινεμά, άφησε στην ιστορία ένα διαχρονικό μανιφέστο για την αυτοδιάθεση και έναν ύμνο που στο πρόσωπο της Divine ακούγεται ακόμη δυνατός υπέρ όλων όσων δεν μοιάζουν με τους άλλους και πρέπει να πληρώσουν γι' αυτό!
Θάνατος στη Βενετία (Death in Venice, 1971) του Λουκίνο Βισκόντι
Δεν θα μπορούσε να λείπει από καμία λίστα ταινιών που απενοχοποιήσαν τον ομοφυλόφιλο πόθο, ακόμη κι αν η ματιά του εστέτ Βισκόντι πάνω στο αριστούργημα του Τόμας Μαν και την εμμονή που παθαίνει ένας μεσήλικας συνθέτης με ένα ανήλικο αγόρι ξεκινά περισσότερο από την απέλπιδα προσπάθεια της νίκης πάνω στο θάνατο, το χρόνο και τη φθορά. Με φόντο μια Βενετία που βυθίζεται στα στάσιμα νερά της Ιστορίας της, η εικόνα του Ντεργκ Μπόγκαρντ καθώς προσπαθεί να γοητεύσει το σύμβολο Τάτζιο είναι από μόνη της ικανή να κλείσει μέσα της οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τον ανεκπλήρωτο, απαγορευμένο και απόλυτο έρωτα στα χρόνια (κυριολεκτικά και κυρίως μεταφορικά) της χολέρας!
Scorpio Rising (1964) του Κένεθ Ανγκερ
Ακόμη και με την ταμπέλα του «experimental» και με διάρκεια μόλις μισής ώρα, το «Scorpio Rising» του Κενεθ Ανγκερ υπήρξε περισσότερο αποτελεσματικό στην ορατότητα της queer κοινότητας από πολλές ταινίες του mainstream κυκλώματος. Οχι μόνο γιατί κοίταξε μέσα από την κλειδαρότρυπα την απέραντα φετιχιστική και ομοφυλοφιλική κουλτούρα μιας ομάδας μοτοσικλετιστών, αλλά γιατί ανήγαγε τη λατρεία για τα σύμβολα (είτε αυτά αφορούν μια «στολή» είτε τον ίδιο τον Τζέιμς Ντιν) σε ένα συνονθύλευμα ποπ κουλτούρας που εκμηδένισε την απόσταση ανάμεσα στον Ελβις Πρίσλεϊ και το σαδομαζοχισμό.
Αγριες Νύχτες (Les Nuits Fauves, 1992) του Σιρίλ Κολάρ
Το πιο προσωπικό και άγριο ημερολόγιο που κινηματογραφήθηκε ποτέ γύρω από το AIDS παραμένει βαθιά πληγωμένο από τον θάνατο του δημιουργού του (πρώην ροκ σταρ και συγγραφέα Σιρίλ Κολάρ), λίγες μέρες πριν το φιλμ κερδίσει το βραβείο Σεζάρ καλύτερης ταινίας. Η ιστορία του Ζαν (τον υποδύεται ο ίδιος ο σκηνοθέτης) που αποφασισμένος να αγνοήσει την «αρρώστια» ρίχνεται με τα μούτρα στη «ζωή», η σεξουαλική του σχέση του με μία 17χρονη κοπέλα κι έναν νέο - Ναζί παίχτη του ράγκμπι και η εξομολόγηση πως «μερικές φορές θα έκανα τα πάντα για να ξεχάσω πως πεθαίνω» μοιάζουν να καταρρέουν μπροστά στην ερμηνεία ζωής του Κολάρ. Μέσα από το θράσος, την ελευθεριότητα και τον τρόμο που κρύβουν τα μάτια του, ο σπαρακτικός αποχαιρετισμός του θα θυμίζει για πάντα πως ο θάνατος είναι απλά κάτι που δεν θα μπορέσεις να νικήσεις ποτέ.
Un Chant D' Amour (1950 ) του Ζαν Ζενέ
Η μοναδική σκηνοθετική απόπειρα του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα και ακτιβιστή διαρκεί μόλις 26 λεπτά, αλλά προλαβαίνει σε εκτυφλωτικό ασπρόμαυρο, χωρίς ίχνος λέξης ή μουσικής να αποτυπώσει με ανατριχιαστικό τρόπο την (απαγορευμένη) επιθυμία. Οι ήρωες του, δύο φυλακισμένοι σε απόλυτη απομόνωση που αναζητούν απεγνωσμένα τρόπο να επικοινωνήσουν, εξαφανίζουν τον τοίχο που τους χωρίζει με τον πιο ασυνήθιστο τρόπο. Μοναδικός μάρτυρας τους ο ηδονοβλεψίας φύλακας -σύμβολο εξουσίας- που θα ζηλέψει συμμετέχοντας στο άκρως φετιχιστικό και φαντασιωσικό τους παραλήρημα. Οι τρεις τους θα γίνουν ταυτόχρονα θύτες και θύματα μίας σεξουαλικής απελευθέρωσης που θα έκανε το «τραγούδι της αγάπης» του Ζενέ μία από τις πρωταρχικές αναφορές του queer cinema (πριν ακόμη ο όρος εφευρεθεί) με την πρώτη στην ιστορία του μη πορνογραφικού κινηματογράφου απεικόνιση πέους σε στύση, μετέπειτα βάση για το πειραματικό κινηματογραφικό έργο του Αντι Γουόρχολ και του Ντέρεκ Τζάρμαν. Καταδικασμένο να παραμένει απαγορευμένο ακόμη και σήμερα στις περισσότερες χώρες ανά τον πλανήτη αλλά ελεύθερο παρά την επιθυμία του ίδιου του δημιουργού του που προόριζε το έργο του ως αυστηρά κομμάτι μόνο για συλλέκτες τέχνης.
Διαβάστε ακόμη:
- 10 ομόφυλοι γάμοι που άλλαξαν την (τηλεοπτική) ιστορία της Αμερικής
- Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης αναγνωρίζει (επιτέλους) το τηλεοπτικό σποτ του Athens Pride ως «κοινωνικό μήνυμα»
- H Τζούλιαν Μουρ είναι σίγουρη πως η ισότητα στο γάμο δεν είναι το τέλος του αγώνα για τα δικαιώματα της LGBT κοινότητας
- O Κόλιν Φάρελ έχει κάτι να σας πει για την ισότητα στο γάμο!
- 20 ταινίες που έκαναν το σινεμά να αισθάνεται...περήφανο!
- O Ιαν ΜακΚέλεν και η σημασία του coming out
- Σάλι Φιλντ: «Tιμή μου που η ζωή μού επέτρεψε να είμαι κομμάτι της διαδρομής του γκέι γιου μου...»
- «I Am Harvey Milk»: Η Τζούλιαν Μουρ, ο Χιου Τζάκμαν και άλλοι σταρ του Χόλιγουντ υπέρ του coming out
