«Είμαι η Χάνα. Χάνα Μπέικερ. Σωστά. Μην ρυθμίζετε την… οποιαδήποτε συσκευή στην οποία το ακούτε αυτό. Είμαι εγώ, ζωντανά και σε στέρεο. Χωρίς ενκόρ και, αυτή τη φορά, χωρίς παραγγελιές. Πιάσε ένα σνακ. Άραξε. Επειδή θα σου πω την ιστορία της ζωής μου. Συγκεκριμένα, γιατί η ζωή μου τελείωσε.»
Τα λόγια της Χάνα Μπέικερ (Κάθριν Λάνγκφορντ) που ανοίγουν τη σειρά λειτουργούν σε δύο επίπεδα. Αρχικά, το σημαντικότερο, εξηγούν με απλά λόγια το δύσκολο θέμα (και θέαμα) που πρόκειται να παρακολουθήσουμε. Είναι η ιστορία του θανάτου ενός κοριτσιού, σε αφήγηση πρώτου προσώπου. Η Χάνα έχει γράψει 13 κασέτες, με την κάθε μία να έχει άλλο πρωταγωνιστή, άλλο υπαίτιο, και όλες τους, η μία μετά την άλλη, είναι η ιστορία του τι πήγε στραβά, τι συνέβη και μια έφηβη κοπέλα πήρε τη ζωή της.
Διασκευή του προ δεκαετίας βιβλίου του Τζέι Άσερ, η σειρά του Μπράιαν Γιόρκι επιχειρεί και, σε σημαντικό βαθμό, πετυχαίνει να προσεγγίσει δύσκολες και ευαίσθητες θεματικές με μια διεισδυτική ματιά που μπορεί να σε κάνει να νιώσει εξίσου εθισμένος στην ιστορία όσο άρρωστος βλέποντάς την. Σε σκηνοθεσία (των πρώτων επεισοδίων τουλάχιστον) του Τομ ΜακΚάρθι, η σειρά δανείζεται την εμβληματική εικονογραφία, τα σκηνικά, και τα αρχέτυπα χαρακτήρων κάθε εφηβικής δραμεντί που έχουμε δει ποτέ και ρίχνει μια σκοτεινή ματιά στο τι μπορεί να συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια.
Διαβάστε ακόμη: Το «Imposters» είναι η πιο διασκεδαστική σειρά που δεν ήξερες ότι παίζεται στην τηλεόραση
Η Χάνα λέει την ιστορία της με υπομονή, λεπτομέρεια και ακρίβεια- ίσως υπερβολική ακρίβεια, γιατί μάλλον ποτέ μια κατάσταση χαοτική όσο μια αυτοκτονία δε μπορεί με τόση τάξη να τοποθετηθεί σε μια σαφή αλυσίδα γεγονότων. Όμως η προσπάθεια είναι εκεί, και μοιάζει τίμια. Η Χάνα αφηγείται, σε κεφάλαια/επεισόδια/κασέτες, την ιστορία του πώς όλα πήγαν στην κόλαση για την ίδια προσωπικά, περνώντας από χαρακτήρα σε χαρακτήρα. Αυτό το εύρημα δίνει στη σειρά μια ποιότητα αντίστροφου «Skins»: κάθε επεισόδιο είναι εστιασμένο σε έναν χαρακτήρα, όμως στο τέλος αυτή για την οποία μαθαίνουμε περισσότερα είναι -και- η Χάνα, παντοδύναμη αφηγήτρια.
Κι ενώ βήμα το βήμα είναι όλο και πιο επίπονα εμφανές γιατί η τραγική ηρωίδα της σειράς είχε φτάσει στα όριά της, η αληθινή αποκάλυψη που πετυχαίνει η σειρά βρίσκεται, θεωρώ, στον τρόπο που ρίχνει φως στις συμπεριφορές των γύρω της. Των γονέων, τον φίλων, των αγοριών, του θεωρητικού συστήματος υποστήριξης. Η αλήθεια είναι πως από ένα σημείο κι έπειτα οι επιθετικές πράξεις γίνονται υπερβολικά μεγάλες, αναπόφευκτες, εγκληματικές, κάτι που υποσκάπτει τον σιωπηλό ρεαλισμό του πρώτου μισού της σεζόν. Γιατί εκεί είναι που βλέπουμε πως μικρές, καθημερινές, βουβές πράξεις βίας, μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα τον θρυμματισμό ενός ψυχικού κόσμου. Μια φιλία που σπάει επίπονα, μια κακοπροαίρετη φήμη, η απουσία ενός προσώπου στο οποίο μπορεί να ποντάρεις. Οι στιγμές μαζεύονται, αθροιστικά. Πολύ πριν υπάρξει το οτιδήποτε τυπικά εγκληματικό, η σειρά μπορεί να έχει ήδη γεννήσει ενοχές, κι αυτό είναι καλό.
Διαβάστε ακόμη: To «Big Little Lies» φτιάχνει αλήθειες από τα ψέματα
Αυτό το ιδιότυπο διπλό πρόσωπο αφηγητή (η Χάνα vs ο ήρωας της εκάστοτε κασέτας) έχει σαν αποτέλεσμα κάτι αληθινά αποκαλυπτικό: μπορεί να βλέπουμε πόσο ασήμαντη μπορεί να είναι μια πράξη για έναν άνθρωπο και τι μπορεί, την ίδια στιγμή, να προκαλέσει σε έναν άλλον. Σπάνια μια αφήγηση έχει αποτυπώσει με αποτελεσματικότερο τρόπο την ιδέα πως ποτέ δε μπορείς να ξέρεις τι συμβαίνει μες στο μυαλό και στην ψυχή του άλλου Την καλλιέργεια μιας ευρύτερης αίσθησης ενοχής και μεταμέλειας βοηθά και η ύπαρξη του Κλέι (Ντίλαν Μινέτ) που, σχιζοφρενικά τελείως μετά τα όλα όσα έχουμε ήδη πει, είναι εν τέλει εκείνος ο ουσιαστικός πρωταγωνιστής της σειράς. Ένας μουντός outsider που λαμβάνει μια από τις τελευταίες κασέτες, ο καλύτερος φίλος (και σιωπηλά και κάτι παραπάνω) της Χάνα περνάει όλη τη σειρά ακούγοντας, μετανιώνοντας και διερωτώμενος ποιος ήταν ο δικός του ρόλος στην τραγωδία.
Η κεντρική παρουσία του Κλέι μας φέρνει στη δεύτερη διάσταση της αρχικής ατάκας της Χάνα για την οποία μιλήσαμε παραπάνω, εκείνη που αποκαλύπτει το «13 Reasons Why» (και) ως ένα σχόλιο πάνω στην ύπαρξή του. Ο Κλέι είναι φυσικά τα μάτια, τα αυτιά, η ίδια η ηθική του θεατή. Η σειρά τον βάζει σε αυτό το ρόλο. Με το που ο Κλέι πατάει το play στην πρώτη κασέτα/επεισόδιο, ακούει τη Χάνα, σαν άλλη αφηγήτρια α λα Λέστερ Μπέρναμ ή Μέρι Άλις Γιανγκ, να του δίνει οδηγίες θέασης/ακρόασης. Του δίνει τους κανόνες και τη δομή της σειράς (ένας ένοχος ανά επεισόδιο), και αναφέρεται ακόμα και στο μέσο παράδοσης. “Σε οποιαδήποτε συσκευή το ακούτε αυτό.”
Η Χάνα επιμένει πως η ιστορία της θέλει να μεταδοθεί σε παλιομοδίτικες κασέτες, μια ευθεία αντίθεση στην ψηφιακή εξέλιξη που μας έχει φέρει το Netflix, αλλά στην ουσία αυτό που κάνει είναι να παραδίδει στον Κλέι, σε εμάς, μια πλήρη σεζόν λέγοντάς του να αράξει, να πάρει σνακς, και να τη δει/ακούσει όπως εκείνος θέλει. Καθόλη τη διάρκεια της σεζόν, οι υπόλοιποι ‘συνένοχοι’ πιέζουν τον Κλέι να ακούσει πιο γρήγορα, σαν φίλοι σου που σε πιέζουν να τελειώσεις το binge-watching της τελευταίας Marvel Netflix σειράς για να μιλήσετε με spoilers. Το spoiler εδώ φυσικά δεν είναι άλλο από αυτό για το οποίο ο Κλέι αναρωτιέται όλη την ώρα, και φτάνει μέχρι και να το ρωτά ευθέως στον Τόνι, την ενοχλητική αγγελική παρουσία που διατρέχει τη σειρά: “Σκότωσα τη Χάνα Μπέικερ;”
(Υπήρχαν στιγμές που έπιασα τον εαυτό μου να αναρωτιέται αν αυτή είναι μια σειρά που απευθύνεται περισσότερο στους παρατηρητές από ό,τι στα θύματα.)
Η σειρά δεν καταφέρνει να δώσει ικανοποιητική απάντηση σε αυτή την ερώτηση, ίσως γιατί οι ερωτήσεις που εξαρχής θέτει είναι στρεβλές. Τα ερωτήματα για τις μικρές επιθετικές πράξεις που αφήνουν πληγές μεταμορφώνονται σύντομα σε γιγάντια θαυμαστικά (“omg συνέβη ΑΥΤΟ”) που δεν αφήνουν χώρο για λεπτοδουλεμένη σκιαγράφηση, και -ειλικρινά- κάνουν τους χαρακτήρες που τόσο καιρό είχαν, εχμ, τελειώσει το binge-watching, να μοιάζουν ειλικρινά εγκληματικοί και εγκληματικά ανήθικοι, κάτι που δε νιώθω πως είναι και η αληθινή πρόθεση. Όχι για όλους, τελοσπάντων.
Όμως είναι κι αυτό κάτι που έρχεται να δέσει με τη Netflix διάσταση για την οποία μόλις μιλούσαμε. Η αυτοκτονία της Χάνα Μπέικερ είναι μια σειρά του Netflix, κι έτσι καλείται να εκπληρώσει προδιαγραφές όπως η παραφουσκωμένη προσέγγιση στο στόρι. Δεν υπάρχει επεισόδιο που δε θα κέρδιζε αν ερχόταν σε διάρκεια 30-35 λεπτών αντί για τα σχεδόν ωριαία που έχουμε τελικά, και η σειρά μόνο κερδισμένη θα ήταν αν είχε εφαρμόσει μια μεγαλύτερη οικονομία το Netflix στην παραγγελία των επεισοδίων, κόβοντας 3-4 από το σύνολο. (Με -συγγνώμη- αποκορύφωμα εκείνο όπου ο Κλέι κι ο Τόνι σκαρφαλώνουν σε μια κορυφή επειδή αλληγορία.)
Διαβάστε ακόμη: Τα 10+1 καλύτερα μιούζικαλ επεισόδια όλων των εποχών
Το αποκορύφωμα του Netflix προβλήματος ωστόσο έρχεται στο φινάλε, όταν η σειρά νιώθει την ανάγκη να αφήσει ανοιχτό το παράθυρο για πιθανή 2η σεζόν. Υπάρχει λόγος που το Netflix δεν έχει κόψει σειρά του στην 1η σεζόν ως τώρα, κι είναι ότι τέτοιου τύπου commitments του μοιάζουν περιττά δεδομένου του μοντέλου διανομής του. Το να πετά τα επεισόδια σε ένα τσουβάλι σημαίνει πως ποντάρει όχι στην εβδομαδιαία επανάληψη και συνήθεια, αλλά στο χτίσιμο βιβλιοθήκης τίτλων μέσα από το οργανικό μεγάλωμα του word of mouth. Είναι φυσικά χρήσιμο στο Netflix το να μιλάμε για καιρό για το «13 Reasons Why», αλλά του είναι ακόμα πιο χρήσιμο να μιλάμε για αυτό για ένα χρόνο μέχρι να μας πει «χέι, σου φέρνω νέα επεισόδια σε χι μήνες, συνέχισε να μιλάς γι’αυτό πλζ». Αυτή είναι μια καλή τακτική γενικά, την οποία ως θεατής μάλιστα προτιμώ από το εξαντλητικό hype μιας παραδοσιακά εβδομαδιαίας σειράς που κάποιες φορές φτηναίνει την εμπειρία. Όμως πρέπει να ξέρουμε πότε είναι καλό να λέμε και κανένα όχι. Το ότι αυτή η σειρά επιχειρεί να αφήσει κάποια πράγματα στον αέρα μη δίνοντας σαφή αίσθηση κλεισίματος είναι μια κάποια προδοσία απέναντι στην (μετα-)αφήγηση της ίδιας της Χάνα.
Ωστόσο αυτή η πτυχή της αφήγησης, για να επιστρέψουμε στο προηγούμενο point, δίνει στη σειρά μια επιπλέον διάσταση βαρύτητας. Ενστάσεις όπως είδαμε έχω, και αρκετές. Όμως η αφήγηση (και το meta επίπεδο σίγουρα συνεισφέρει απολύτως σε αυτό) προσδίδει στην ιστορία μια αληθινή αίσθηση πρώτου προσώπου συνενοχής. Ενοχής. Ό,τι λάθη κι αστοχίας κι αν κάνει στην πορεία, έχει σίγουρα καταφέρει να κάνει μια ειλικρινή προσπάθεια να μιλήσει για μικρές καθημερινές τραγωδίες και για ραγισμένες ψυχές, μια ιστορία που εν τέλει (πρέπει να) κατέχει μια σημαντική θέση στην κοινωνική συζήτηση.
Φτάνοντας στο τελευταίο επεισόδιο, μια συνάντηση-κλειδί ανάμεσα σε δύο κεντρικούς χαρακτήρες, εκτός του context της σειράς θα έμοιαζε σαν μια απλή τυπική συνεδρία/συνάντηση, ανάμεσα σε δύο καλοπροαίρετα άτομα που προσπαθούν να παίξουν το ρόλο τους, βοηθώντας ή έστω προσπαθώντας (ή λέγοντάς το αυτό στον εαυτό τους). Γνωρίζοντας όσα γνωρίζουμε, έχοντας υπάρξει στα παπούτσια του Κλέι, στα παπούτσια της Χάνα, στους σχολικούς διαδρόμους της passive aggressive οργής, στα πάρτυ του κοινωνικού άγχους και της σεξουαλικής βίας, στα σιωπηλά δωμάτια της εφηβικής απομόνωσης, σε σχέσεις που διαλύονται υπό το βάρος πόνου, περηφάνιας και θυμού, ξέροντας όσα ξέρουμε, αυτή η σκηνή γίνεται απλά δυσβάσταχτη. Εμάς, πια, ως Χάνα, ως Κλέι, ως Θοδωρή, ως όποια, ως όποιον, μας διαλύει.
Το «13 Reasons Why» ίσως να είναι υπερβολικά τακτοποιημένο σε πολλά σημεία και υπερβολικά ακραίο σε άλλα, μη πετυχαίνοντας πάντα τις εξαιρετικά λεπτές ισορροπίες που επιχειρεί να διατηρήσει. Όμως είναι μια τρομερά λεπτή, δύσκολη, σημαντική ιστορία αυτή που προσπαθεί να πει, και νιώθω πως καταφέρνει να μας οδηγήσει με αυτοπεποίθηση στην απέναντι πλευρά. Χαίρομαι που υπήρξε.
*Η 1η σεζόν του «13 Reasons Why» streamάρει στο Netflix.
Διαβάστε ακόμη:
- 20 χρόνια «Buffy»: Οι στίχοι, τα επεισόδια, τα outfits
- The good spin-offs: Οι καλύτερες σειρές που γεννήθηκαν από άλλες
- 20 φιλιά που έγραψαν τηλεοπτική ιστορία
- Η 90s γενιά του WB, το «νέο Χόλιγουντ» του σήμερα
- Γάμοι, θάνατοι, κι ο Μάγος του Οζ: Τα καλύτερα 100ά επεισόδια σειρών
- Τελικά δεν ήταν νεκροί: 10 τηλεοπτικοί χαρακτήρες (και ένας πλανήτης) που επέστρεψαν στη ζωή
- Τα 10 καλύτερα τηλεοπτικά φινάλε
- 10 τηλεοπτικές σεζόν που έπαιξαν με διαφορετικούς κανόνες
- «Tι ήταν αυτό που μόλις είδα;»: τα καλύτερα cliffhangers στην τηλεοπτική ιστορία
