Μια φορά κι έναν καιρό, καλλιτεχνικά δίδυμα έφτιαχναν μουσική και στίχους που πλαισίωναν θεατρικές παραστάσεις. Πολλά από τα αθάνατα, κλασικά τραγούδια που μετά αγαπήθηκαν ως αυτόνομες επιτυχίες, είχαν ξεκινήσει ως επένδυση έργων του Μπρόντγουεϊ των 30ς και των 40ς. Ομως κάθε λαμπερό φως ρίχνει και μία βαριά σκιά. Οπως η Χρυσή Εποχή του Μπρόντγουεϊ ήταν η απάντηση/διέξοδος στον τρόμο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έτσι κι όσοι ήξεραν να γλυκαίνουν τις καρδιές μας με βελούδινες τζαζέ παρλάτες, μπορεί να ήταν βαθιά μελαγχολικοί, μόνοι, αλκοολικοί.
Στο «Blue Moon» ο Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ μάς συστήνει έναν τέτοιο καλλιτέχνη, τον τεράστιο στιχουργό Λόρενς «Λάρι» Χαρτ - υπεύθυνο για τραγούδια όπως τα «My Funny Valentine», «Bewitched, Bothered and Bewildered», «Where or When», «The Lady is a Tramp», «Manhattan» και φυσικά αυτό που έδωσε τον τίτλο στην ταινία, το πιο εμπορικό όλων, το «Blue Moon».
Το 75ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου διεξάγεται φέτος από τις 13 μέχρι και τις 23 Φεβρουαρίου. Το Flix θα βρίσκεται εκεί για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες μέσα από το ειδικό τμήμα του που ανανεώνεται συνεχώς.
Τον συναντάμε το πιο πικρό του βράδυ. Ο Ρίτσαρντ Ρότζερς, ο πιστός του συνεταίρος, ο μουσικός/ταίρι του στο δίδυμο «Ρότζερς & Χαρτ», σταμάτησε να συνεργάζεται μαζί του (δεν μπορούσε να συμβιβαστεί άλλο με την αναρχία του, τον αλκοολισμό του, τον δύσκολο χαρακτήρα του) και ξεκίνησε να δουλεύει με τον Οσκαρ Xάμερστιν. Πρώτη τους δουλειά, το μιούζικαλ «Οκλαχόμα!» και η κάμερα του Λινκλέιτερ τρυπώνει το βράδυ της πρεμιέρας στο απέναντι μπαρ, εκεί που θα μαζευτούν όλοι για να συγχαρούν τους δημιουργούς για την διθυραμβική επιτυχία τους. Στην άκρη της μπάρας κάθεται ο Λάρι Χαρτ. Και έχει να πει τις δικές του ιστορίες - αυτοσαρκαστικές, βιτριολικές, αστείες, πονεμένες, ερωτευμένες, σπαρακτικές.
Blue Moon, you saw me standing alone
without a dream in my heart
without a love of my own
Με ένα εξαιρετικό, ευφυές, -καλοδουλεμένο στο κόμμα και την τελεία του- κείμενο (υπογράφει ο σεναριογράφος Ρόμπερτ Κάπλοου), με πανέξυπνο, κοφτερό χιούμορ, πονεμένες αλήθειες για τις ανθρώπινες σχέσεις κι ακόμα πιο επώδυνες για τις καλλιτεχνικές «φιλίες», ο Λινκλέιτερ δοκιμάζει μία ταινία δωματίου. Ολα συμβαίνουν μέσα σε αυτό το μπαρ, η κάμερα εμπιστεύεται τους ανθρώπους, τολμά να τους ακολουθεί, να τους παρατηρεί, να κρέμεται από τα χείλη τους. Το φόκους δεν είναι σε πολύπλοκα πλάνα, αλλά στη δυναμική των διαλόγων τους, στο ρυθμό των ερμηνειών, στις αλλαγές στη θερμοκρασία ανάμεσα στην κωμωδία και τη συγκίνηση, την γιορτινή ατμόσφαιρα μιας επιτυχημένης πρεμιέρας και τη σκοτεινή ανασφάλεια του αποτυχημένου, τη ζήλεια, την προδοσία, την μοναξιά, τον διακαή του έρωτα για την νέα στάρλετ, τον αντρικό ανταγωνισμό, τον πληγωμένο εγωισμό, την επαλήθευση του «ο κερδισμένος τα παίρνει όλα».
Η Μάργκαρετ Κουόλι φοράει με θάρρος και μοντέρνα φρεσκάδα την ξανθιά περούκα, τη γοητεία των νιάτων της και την καλοσυνάτη αφέλεια της φιλόδοξης ενζενί. Ο Μπόμπι Καναβάλε κλέβει τις σκηνές στο ρόλο του μπάρμαν, παίζει με σουάβε αυτοπεποίθηση τον συμβουλάτορα, φίλο, εξομολογητή πίσω από την μπάρα, και τον κάνει iconic. Ο Αντριου Σκοτ («All of Us Strangers», «Fleebag») είναι για ακόμα μία φορά ζυγισμένος, στιβαρός, μελετημένος. Ερμηνεύει τον νεότερο, ομορφότερο, πιο ισορροπημένο, μουσικό Ρίτσαρντ Ρότζερς στη βραδιά του θριάμβου του, με τη χαρά του νικητή, αλλά ταυτόχρονα και με την βαθιά, ευάλωττη ανασφάλεια του καλλιτέχνη: είναι σίγουρα καλό το έργο του, μήπως απλώς τον κολακεύουν; Κι ο παλιός του συνεργάτης; Αυτός που χώρισε; Θα τον συγχαρεί ή μπορεί να δει ξεκάθαρα το εμπορικό του ξεπούλημα;
Ομως ο Ιθαν Χοκ, ω ο Ιθαν Χοκ! Σε έναν ρόλο που πρέπει να περίμενε μία ζωή, κονταίνει (ο Χαρτ ήταν διαβόητα πολύ κοντός) και απογειώνεται την ίδια στιγμή. Κάθεται στο σκαμπό του μπαρ και σερβίρει γενναιόδωρα την αλαζονεία, την ειρωνία, το σαρκασμό του ήρωά του που ήξερε να χειρίζεται τη γλώσσα ως εργαλείο και να διασκεδάζει τους πάντες γύρω του. Παράλληλα όμως, ο ίδιος πίνει σφηνάκια τη θλίψη, την μελαγχολία, την μοναξιά του.
Φτιαγμένο με τη σύμβαση του «μια ιστορία μιας νύχτας», το «Blue Moon» θα μπορούσε να είναι βαρετό, στατικό, εγκλωβισμένο στη θεατρική του σύμβαση. Και δεν είναι καθόλου. Το παρακαλουθείς με ένα συνεχές χαμόγελο στα χείλη και το βλέμμα βουρκωμένο - όπως κι όταν ακούς τα τραγούδια των Ρότζερς & Χαρτ.
Bγαίνοντας από τη δημοσιογραφική προβολή της ταινίας, τρέξαμε για να παρακολουθήσουμε την παρέα του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ στην συνέντευξη Τύπου του «Blue Moon».
Πώς κι ο μοντέρνος αμερικανός σκηνοθέτης θέλησε να κοιτάξει πίσω; Γιατί ένας κινηματογραφικός δημιουργός έριξε το βλέμμα του στο θέατρο; Τι ήθελε να πει αυτή η ιστορία για την τέχνη σήμερα;
Και οι ηθοποιοί του - από τον μόνιμο συνεργάτη του Ιθαν Χοκ μέχρι το κοριτσάκι που μεγάλωσε με τις ταινίες του Μάργκαρετ Κουόλι, πώς προετοιμάστηκαν για τους ρόλους τους;
Γιατί ήθελε ο Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ να κάνει μία ταινία για το Μπρόντγουεϊ των 40ς: Είναι απλώς μία νύχτα στη ζωή ενός ανθρώπου - 82 χρόνια πριν. Όμως, να που τόσα χρόνια μετά ακόμα μιλάμε για εκείνη την εποχή. Ήμουν πάντα ερωτευμένος με αυτή την εποχή - τα 30ς, τα 40ς, τη Χρυσή Εποχή των μιούζικαλ στο Μπρόντγουεϊ. Και τα μετά τραγούδια της. Ήθελα η ταινία να θυμίζει ένα τραγούδι των Ρότζερς & Χαρτ. Να είναι όμορφη, ρομαντική και θλιμμένη. Αστεία. Όπως όταν ακούς ένα κομμάτι τους και χαμογελάς μελαγχολικά.
Τι βρήκε ο Ίθαν Χοκ ενδιαφέρον στον Λόρενς Χαρτ: Ότι ήταν ένας άνθρωπος γεμάτος αντιθέσεις. Είχε μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του και τεράστια ανασφάλεια. Ήταν γεννημένος εραστής και τόσο βαθιά μόνος του. Ήταν πολύ κοντός και ταυτόχρονα ένας τιτάνας. Με γοητεύουν οι αντιθέσεις στους ρόλους. Αυτές τους κάνουν ανθρώπινους. Αυτό είναι κι η ίδια η ζωή - γεμάτη αντιθέσεις.
Πώς προετοιμάστηκε για μία τέτοια ερμηνεία - μία «ερμηνεία ζωής»: Η μόνη ειλικρινής απάντηση που μπορώ να δώσω: πρέπει να ζήσεις μία ζωή για να είσαι έτοιμος για μία ερμηνεία ζωής. Δεν μπορείς να κόψεις δρόμο, χρειάζεσαι τα χρόνια, την εμπειρία. Προετοιμάζεσαι για έναν τέτοιο ρόλο, παίζοντας «Μάκμπεθ». Προετοιμάζεσαι για έναν τέτοιο ρόλο, παίζοντας Tσέχοφ. Προετοιμάζεσαι για έναν τέτοιο ρόλο, παίζοντας Λινκλέιτερ. Το υπέροχο, μεστό, καλογραμμένο σενάριο που μάς έγραψε ο Ρόμπερτ Κάπλοου, αν το κάναμε σωστά, πρέπει να βιώνεται ως μία μόνο σκηνή. Μία φέτα ζωής, σ’ ένα βράδυ. Κι ο θεατής πρέπει να μάς ακολουθήσει απαλά, απλά. Όμως, φυσικά, δεν είναι καθόλου απλό. Όπως είπε κι ο Ρίτσαρντς είναι ένα τραγούδι - πρέπει να κρατήσεις το σωστό τόνο, την μελωδικότητα του κειμένου. Το ρυθμό - γρήγορο στην κωμωδία, αργό στη μελαγχολία, να σταματάει την καρδιά σου στις συγκινητικές στιγμές. Οπότε πρέπει να έχεις το αυτί στο να καταλαβαίνεις πότε θα αλλάξεις δυναμική, ταχύτητα. Το ξέρω, θα προτιμούσατε να σας πω ότι «προετοιμάστηκα ξυρίζοντας το κεφάλι μου», ή ότι «άκουγα συνεχώς τα τραγούδια των Ρότζερς & Χαρτ. Δε θα ήταν αλήθεια όμως. Η αλήθεια κρύβεται σε κάτι πολύ πιο εσωτερικό. Κάτι που κάνει έναν διάλογο 11 σελίδων ενδιαφέρον γιατί πιάνει την καρδιά του κειμένου.
Ο Αντριου Σκοτ γνωρίζει καλά τον κόσμο του θεάτρου, τι ήθελε η να φωτίσει η ταινία για το παρασκήνιο του; Νομίζω τις συγγένειες που γεννιούνται στον θεατρικό κόσμο. Το θέατρο είναι ένας χώρος που δημιουργεί «καλλιτεχνικούς γάμους», δίδυμα δημιουργών που συμπορεύονται για χρόνια μαζί - ανεβάζοντας δεκάδες παραστάσεις. Νομίζω ότι αυτές οι σχέσεις είναι πολύ διαφορετικές από αυτές που δημιουργούνται στα γυρίσματα μιας ταινίας. Κι αν τις προδώσεις, πραγματικά σε στοιχειώνουν. Αυτό που επίσης βρήκα πολύ ειλικρινές στο σενάριο, είναι το πώς έστησε τόσο σημαντικούς διαλόγους κατά τη διάρκεια του after party μιας τεράστιας πρεμιέρας. Πώς μπορούν οι ήρωες να συνομιλήσουν τόσο κοφτερά και βαθιά, να κλέψουν στιγμές που συζητιούνται πράγματα που συγκινούν, πονάνε, πικραίνουν, γλυκαίνουν - ειδικά όταν τους διακόπτουν συνεχώς, μπαίνουν στα πηγαδάκια τους για συγχαρητήρια, μια φωτογραφία, ένα αυτόγραφο, μία επόμενη επαγγελματική πρόταση. Όσοι έχουμε ζήσει πρεμιέρες ξέρουμε ότι η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρική - νιώθεις λουσμένος στα φώτα, αλλά ταυτόχρονα πολύ εύθραυστος. Είσαι ενθουσιασμένος, χαρούμενος και κατατρομαγμένος. Και νομίζω ότι η ταινία έστησε μία χορογραφία συναισθημάτων που την αναγνώρισα…
Πώς προετοιμάστηκε ο Αντριου Σκοτ, τι αγάπησε τι τον προκάλεσε στο ρόλο του; Νομίζω ότι το σενάριο μου έδωσε όλα τα εργαλεία που χρειαζόμουν. Για να πω την αλήθεια, η πρώτη μου μέριμνα ήταν να στηρίξω με όλα τα μέσα τον πρωταγωνιστικό ρόλο, να είμαι πραγματικός «supporting actor» στον Ιθαν, γιατί ο δικός του ήρωας έχει το λόγο. Η φιλία μου με τον Ίθαν έπρεπε να βγει και στην οθόνη - να ενσαρκώσουμε δηλαδή σωστά τι σημαίνει να είσαι συνάδελφος, θεατρικός φίλος. Για μένα αυτό είναι μία ερωτική ιστορία - μία προδομένη φιλία ίσως είναι και κάτι πιο δυνατό. Την χημεία μας κουρδίσαμε, κι αυτό έγινε εύκολα είναι ένας υπέροχος άνθρωπος και ηθοποιός. Από εκεί και πέρα οι διάλογοι έπρεπε να δουλευτούν ως πραγματική χορογραφία. Και με το πάθος που μοιραζόμαστε όλοι όσοι κάνουμε αυτή τη δουλειά -να μιλάμε συνεχώς για τη δουλειά. Τι ετοιμάζουμε, τι θα κάνουμε, πώς θα το κάνουμε. Είμαστε όλοι εμμονικοί, η δουλειά μας είναι η ζωή μας.
Η Μάργκαρετ Κουόλι επιβίωσε της εφηβείας της βλέποντας τις ταινίες του Λινκλέιτερ Όταν ήμουν 15-16 χρονών, στη βαθιά μελαγχολία της έφηβης κοπέλας που διερωτάται ποια είναι και τι κάνει σε αυτό τον κόσμο, έβλεπα πάρα πολύ τις ταινίες του Ρίτσαρντ με τον Ίθαν. Μου έδιναν παρηγορητικές απαντήσεις. Οπότε μου φάνηκε σουρεαλιστικό να είμαι ξαφνικά μέσα σε μία ταινία του Λινκλέιτερ. Πώς προσέγγισα το ρόλο; Απλώς έκανα ό,τι μου έλεγαν (σκάει στα γέλια). Τους άκουγα, τους μελετούσα, μάθαινα. Για μένα ήταν μία πανέμορφη εμπειρία την οποία αντιμετώπισα πολύ ταπεινά.
Ο Χαρτ συνεχώς απαγγέλει τις καλύτερες ατάκες κλασικών ταινιών. Ο Ίθαν Χοκ ποιες θα επέλεγε από αυτή την ταινία; Ω δύσκολη ερώτηση. Αγαπώ πολύ αυτό που δίνει ο Χαρτ ως συμβουλή σε φιλόδοξο σεναριογράφο: «μην γράφεις ερωτικές ιστορίες, οι φιλίες κρατάνε περισσότερο». Βρήκα αυτή την ατάκα, περιέργως, πολύ συγκινητική. Όμως, η αγαπημένη μου στιγμή είναι σιωπηλή. Όταν χάνει το κορίτσι από τον φίλο του (στρέφεται προς την Μάργκαρετ Κουόλι και τον Αντριου Σκοτ) όταν φεύγετε μαζί και τον παρατάτε στο μπαρ. Είναι πραγματικά σπαρακτικό να παρακολουθείς μία στιγμή χωρισμού, όταν όλοι φαινομενικά είναι ευγενικοί και προσπαθούν να κάνουν το σωστό. Αυτό όμως αγαπώ στις ταινίες του Ρίτσαρντ. Πόσο αγαπά τους ανθρώπους, πόσο όλοι οι ήρωες του είναι τρωτοί, κανείς δεν είναι τέλειος, αλλά τους κοιτά με κατανόηση. Κι εδώ οι άνθρωποι απογοητεύουν αλλά προσπαθούν να είναι καλοί. Στο τέλος όμως κάποιος θα πληγωθεί. Και το βρίσκω ακόμα πιο δυνατό - μέσα σε ευγένειες και καλοσύνη, εσένα να ραγίζει η καρδιά σου.
«Τέχνη που δεν προκαλεί είναι ασήμαντη τέχνη» ξεστομίζει ο ήρωας. Συμφωνεί ο Λινκλέιτερ; Χμμμ δεν θέλω να είμαι απόλυτος. Ναι, σε καιρούς πολιτικά επικίνδυνους η arthouse τέχνη οφείλει να προκαλεί τη σκέψη. Από την άλλη όμως, το σινεμά, το θέατρο πάντα προσέφεραν και μια mainstream διέξοδο στους θεατές από τη μαυρίλα των καιρών. Ο Χαρτ χαρακτηρίζει «ασήμαντη μιούζικαλ κωμωδιούλα» την «Οκλαχόμα!» ενώ έξω κυριαρχούσαν οι θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κι αν οι θεατές έβρισκαν παρηγοριά σε αυτό, ποιος μπορεί να το πει ασήμαντο; Αλλά, ναι, ζούμε σε καιρούς που η τέχνη δεν τολμά να προκαλεί πια. Ίθαν Χοκ: Πάντως, αυτό που εννοούμε ως «τέχνη που επιτίθεται στις αισθήσεις», όπως για παράδειγμα η πανκ μουσική ή ένα πειραματικό θέατρο, δεν θα γίνει ποτέ σημαντικό, δε θα πουλήσει, αν κι εσείς που κρατάτε τις καρέκλες των media δεν ενδιαφερθείτε. Συνήθως δεν ενδιαφέρεστε, δεν πουλάει η τέχνη που προκαλεί τη σκέψη. Για αυτό δεν επενδύουν και τα στούντιο να την προσφέρουν. Για να έχει χώρο στο τραπέζι η τέχνη πρέπει όλες οι πλευρές να τη φροντίσουν, να μην βάζουν συνεχώς ως μόνη προτεραιότητα τι εισιτήρια θα κάνει, πόσα χρήματα θα φέρει πίσω. Είμαστε όλοι μαζί σε αυτό το χορό. Αν θέλετε προκλητική τέχνη τότε απαιτήστε την. Και θα σας τη δώσουμε. Αλλιώς θα συνεχίσουμε να παίζουμε σε generic ταινίες.
Ο ήρωας του δίνει συμβουλές. Ο Ίθαν Χοκ τι θα συμβούλευε έναν νέο καλλιτέχνη; Οι συμβουλές είναι άχρηστες κι επικίνδυνες. Επίσης, θεωρώ ότι όλοι έχουμε να μάθουμε ο ένας από τον άλλον. Η Μάργκαρετ μας έκανε ένα δώρο πριν λίγο, λέγοντας τόσο ταπεινά ότι οι ταινίες μας την βοήθησαν κι ότι μας άκουγε και μάθαινε από εμάς στο σετ. Αν θέλουμε όμως να είμαστε ειλικρινείς - κι εμείς μάθαμε από εκείνη. Οι νέοι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν πόσα πολλά προσφέρουν με τη σειρά τους. Κανείς δεν έχει τη δική τους εμπειρία - έχουν γεννηθεί σε αυτή την ιστορική στιγμή, είναι μέλη μίας γενιάς που έχει κάτι ξεχωριστό να πει. Η δουλειά τους είναι πολύτιμη. Θα ήθελα πολύ οι νέοι καλλιτέχνες να μην τρομάζουν μπροστά μας και να έρχονται με την γνώση αυτής της αξίας τους. Όλοι στηριζόμαστε ο ένας στον άλλον, όλοι εμπνεόμαστε ο ένας από τον άλλον.
Πώς κατάφερε ο Λινκλέιτερ κάτι τόσο θεατρικό να μην μοιάζει θεατρικό; Για μένα πάντα η απάντηση είναι στους ηθοποιούς. Κι εγώ ήμουν ευλογημένος - είχα στη διάθεση μου τόσο ταλέντο, τόση ευφυΐα. Καθίσαμε με αυτούς τους πανέξυπνους, ταλαντούχους ηθοποιούς και δουλέψαμε σκληρά: πώς παίρνεις ένα τέτοιο δαιμόνιο κείμενο στο χαρτί και το κάνεις αληθινό στην οθόνη; Κάναμε πολλές πρόβες, δοκιμάσαμε πολλά πράγματα. Γνωρίζαμε ότι κινηματογραφούμε μία «ταινία δωματίου». Ομως δεν θέλαμε να κάνουμε κάτι θεατρικό - είναι πολύ άμεσο, πολύ ψιθυριστό, έχει μόνο σκηνές οικειότητας, όμως δεν τις φωνάζει κανείς για το κοινό, είναι κλεμμένες στιγμές μεταξύ τους.
Είναι μία ταινία για την τέχνη ή για ανεκπλήρωτους έρωτες - το αγαπημένο θέμα του Λινκλέιτερ; Δεν ξέρω. Ναι φυσικά είναι και για την τέχνη. Όμως και τους καλλιτέχνες, όπως και κάθε άνθρωπο, ένας έρωτας τους απασχολεί πάντα. Και οι ανεκπλήρωτοι έρωτες πονάνε περισσότερο. Μένουν στην μνήμη ως πιο σημαντικοί. Για αυτό ασχολούμαστε, νομίζω.
Όχι, δεν έχει συμβιβάσει τις ιδέες του, ο Λινκλέιτερ Κάνω ταινίες πολύ μικρών προϋπολογισμών, οπότε όχι - δεν χρειάστηκε ποτέ να συμβιβάσω τις ιδέες μου για να κάνω το σινεμά μου. Η ιστορία που λέει ο Λάρι Χαρτ για το πώς προέκυψε το «Blue Moon» και πώς άλλαξε τους στίχους του είναι μία πραγματική ιστορία που ναι μπορεί να δείχνει τους συμβιβασμούς των καλλιτεχνών για κάτι πιο εμπορικό. Όμως, ξέρετε κάτι; Όταν είσαι πραγματικός καλλιτέχνης, όταν είσαι αυθεντία, και μέσα από το εμπορικό θα βγάλεις ένα διαμάντι. Ήμουν τυχερός πάντως γιατί δεν υπήρξα κομμάτι της βιομηχανίας που στριμώχνει τους δημιουργούς απαιτώντας εμπορική επιτυχία. Δεν ζητούσα πολλά, οπότε με άφηναν ήσυχο (γέλια). Δεν κάνω επιτυχίες, το πήραν απόφαση (γέλια).
Το 75ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου διεξάγεται φέτος από τις 13 μέχρι και τις 23 Φεβρουαρίου. Το Flix θα βρίσκεται εκεί για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες μέσα από το ειδικό τμήμα του που ανανεώνεται συνεχώς.
