Με την ταινία «Μαθήματα Από Εναν Πιγκουίνο», ο Βρετανός σκηνοθέτης Πίτερ Κατάνεο επιστρέφει στη μεγάλη οθόνη με μια συγκινητική αλλά και διακριτικά ανατρεπτική ιστορία, βασισμένη στο αγαπημένο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τομ Μισέλ. Η ταινία διαδραματίζεται στην Αργεντινή της δεκαετίας του ’70 και ακολουθεί έναν νεαρό Βρετανό καθηγητή και τον αναπάντεχο δεσμό του με έναν πιγκουίνο που σώζει από βέβαιο θάνατο — μια ασυνήθιστη συντροφιά που μετατρέπεται σε σύμβολο τρυφερότητας, αντοχής και βαθιάς ανθρώπινης σύνδεσης.
Γνωστός στο ευρύ κοινό από το οσκαρικό «Οι Αντρες με τα Ολα τους», ο Κατάνεο επιστρέφει με μια ταινία που συνδυάζει το χιούμορ με τη συγκίνηση και την κοινωνική παρατήρηση με τη λεπτότητα ενός παραμυθιού για ενήλικες. Συναντήσαμε τον σκηνοθέτη για να μιλήσουμε για την έμπνευση πίσω από την ταινία, τις προκλήσεις της συνεργασίας με ένα ζώο-ηθοποιό, αλλά και για τα βαθύτερα μηνύματα αυτής της ευαίσθητης κινηματογραφικής ιστορίας.
Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Τομ Μισέλ. Τι ήταν αυτό που σας συγκίνησε ή σας τράβηξε προσωπικά στην ιστορία, ώστε να θέλετε να την μεταφέρετε στη μεγάλη οθόνη;
Στην πραγματικότητα διάβασα πρώτα το σενάριο του Τζεφ Πόουπ και μετά διάβασα το βιβλίο. Η πρωτοτυπία ήταν το πρώτο πράγμα. Ενιωθα πως ήθελα κάτι το διαφορετικό μιας και νομίζω πως έχω κάνει αρκετές ταινίες που δείχνουν ίδιες μεταξύ τους στο παρελθόν, οπότε αυτό έδειχνε πραγματικά πρωτότυπο και κάτι που δεν είχα ξανακάνει. Και με τον Τζεφ να έχει γράψει το σενάριο είχε καταφέρει να βρει έναν ενδιαφέρον τόνο που ισορροπούσε ανάμεσα στο χιούμορ και σε κάποια πιο σκοτεινά σημεία. Ηταν πραγματικά μια μεγάλη και ενδιαφέρουσα πρόκληση για μένα να αναλάβω ένα τέτοιο σενάριο, μιας και η αλήθεια είναι πως δεν γνώριζα τίποτα για αυτό το βρετανικό σχολείο στην Αργεντινή στην δεκαετία του 70 και για το γεγονός με το πιγκουίνο, και ήταν πολύ ενδιαφέρον να βρω έναν τρόπο να τα συνδυάσω όλα αυτά στην ταινία.
Τα «Μαθήματα Από Εναν Πιγκουίνο» κινείται ανάμεσα στο δράμα και την τρυφερή κωμωδία. Πώς διαχειριστήκατε την ισορροπία ανάμεσα στο συναίσθημα και το χιούμορ, και πώς επηρέασε αυτό τις σκηνοθετικές σας επιλογές;
Υπήρχαν φυσικά πολλές συζητήσεις κατά τη διάρκεια της συγγραφής του σεναρίου, των γυρισμάτων και στο μοντάζ. Προσπαθώντας να βρούμε αυτό το σωστό σημείο για να ενώσουμε αυτά τα δραματικά και τα χιουμοριστικά στοιχεία της ιστορίας και της σχέσης ενός ανθρώπου με έναν πιγκουίνο. Ημουν απόλυτα σίγουρος το πως ήθελα να γίνει η ταινία και να κάνω αυτή την ισορροπία να λειτουργήσει για το κοινό. Δεν ήθελα όμως να κάνω και μια χαζούλα ταινία με έναν γλυκό πιγκουίνο. Αλλά κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως θα είχε μια τέτοιου είδους γοητεία, έχοντας στο πλατό τον πιγκουίνο και έναν αστείο τύπο σαν τον Στιβ Κούγκαν. Βέβαια υπάρχουν και λίγα πολιτικά στοιχεία στην ταινία για τα όσα γίνονταν στην Αργεντινή εκείνη την περίοδο και αναφέρονταν στο βιβλίο, αλλά κάτσαμε και το συζητήσαμε και σε κάποια στιγμή σκεφτήκαμε μήπως αλλάζαμε την περίοδο στην οποία διαδραματίζονταν τα γεγονότα, αλλά νιώσαμε πως ήταν επικίνδυνο το να αρνηθούμε να δείξουμε τη φασιστική βιαιότητα που γίνονταν στους δρόμους της Αργεντινής εκείνα τα χρόνια. Πιστεύω πως σήμερα το να απαρνιόμαστε κάτι τέτοια γεγονότα είναι επικίνδυνο. Και έτσι προσθέσαμε κάποιους δευτερεύοντες χαρακτήρες, οι οποίοι απλά αναφέρονται στο βιβλίο, που επηρεάστηκαν από το φασιστικό καθεστώς. Αλλά επειδή είναι η ιστορία του Τομ και το συναισθηματικό του ταξίδι, ο οποίος επειδή ήταν ένας πολιτικά ευαισθητοποιημένος άντρας και με ενσυναίσθηση που όμως, για διάφορους λόγους, κλείστηκε στον εαυτό του και έγινε και κάπως εγωιστής και το πως όλο αυτό κατάφερε να τον ανοίξει την καρδιά τους στους ανθρώπους που είναι δίπλα του αλλά και να δει περισσότερο το τι συμβαίνει γύρω του και να μη μένει απαθής.
Η σχέση του πρωταγωνιστή με τον πιγκουίνο είναι στην καρδιά της ταινίας. Πώς δουλέψατε κινηματογραφικά τη δημιουργία αυτού του συναισθηματικού δεσμού, και πόσο δύσκολο ήταν να σκηνοθετήσετε ένα ζώο-ηθοποιό;
Νομίζω πως δουλέψει με ζώα-ηθοποιούς στο παρελθόν, μάλλον σε κάποιες διαφημίσεις, αλλά ναι είναι η πρώτη μου φορά που κάνω κάτι τέτοιο για μια ταινία. Ηξερα πάντα τη σημασία του μοντάζ και του να κόβεις εκείνα τα σημεία που το ζώο δεν κάνει τίποτα. Αλλά και είναι και αστείο μερικές φορές γιατί όταν το ζώο δεν αντιδρά σε κάτι εμείς, το κοινό, προβάλλουμε πάνω σε αυτό όλα όσα σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε. Εξάλλου είναι ένα ζωντανό ον και έχουν κι αυτά ένα είδος ενσυναίσθησης, αλλά πραγματικά είναι πάνω στο μοντάζ και το που θα βάλεις τις αντιδράσεις του έτσι ώστε να αφήσεις το κοινό να σκεφτεί το τι σκέφτεται και αυτό το βρήκα πολύ ενδιαφέρον να παίζω ως σκηνοθέτης. Αλλά υπήρχαν στιγμές στο βιβλίο που ο πιγκουίνος έκανε διάφορα πράγματα και όταν αυτά προσπαθήσαμε να τα βάλουμε στην ταινία, με την συνεργασία ειδικών εκπαιδευτών, μας είπαν δεν μπορούν να καταλάβουν πως θα γίνουν μιας και οι πιγκουίνοι δεν τα κάνουν αυτά. Οπότε αφήσαμε τον πιγκουίνο να περάσει χρόνο με τους εκπαιδευτές για να παρατηρήσουμε το πως αντιδρά έχοντας γύρω του ανθρώπους, το τι τους αρέσει να κάνουν και τι όχι και να πάμε πίσω στο σενάριο και να το δουλέψουμε με αυτά τα δεδομένα. Και έχοντας έναν εξαιρετικό ηθοποιό σαν τον Στιβ [Κούγκαν] στην ταινία, ο οποίος είναι και αρκετά αυθόρμητος όταν παίζει, ήταν μια μοναδική εμπειρία γιατί μπόρεσε να αντιδρά φυσικά σε διάφορες απρόσμενες καταστάσεις με τον πιγκουίνο. Ακόμα και οι άλλοι ηθοποιοί είχαν καταλάβει πως, εκτός αν ο πιγκουίνος έφευγε από το σκηνικό, δεν θα φωνάζαμε «στοπ» αν έκανε κάτι απροσδόκητο και πως θα συνεχίζαμε τα γυρίσματα. Και φυσικά, όπως ανέφερα, το μοντάζ βοήθησε πολύ σε αυτό.
Δεν θα τολμούσα ποτέ να κάνω μια ταινία με κάποιο ηθικό δίδαγμα από πίσω της. Αλλά ανακαλύπτεις κάποια πράγματα καθώς κάνεις μια ταινία.»
Η ιστορία διαδραματίζεται στην Αργεντινή της δεκαετίας του ’70. Πόσο σημαντικό ήταν για εσάς να αποδώσετε με ακρίβεια την ιστορική και πολιτιστική συγκυρία της εποχής;
Δεν είναι σκηνοθέτης που κάνει πολιτικές ταινίες. Υπάρχουν πολλές υπέροχες ταινίες που μιλάνε για αυτή τις σκοτεινές πτυχές της περιόδου αυτής στην Νότια Αμερική. Και μπορεί η ταινία αυτή να έχει πολιτικά στοιχεία μέσα της, σίγουρα δεν είναι μια από αυτές, μιας και υπάρχει μέσα και η ιστορία με τον πιγκουίνο αυτομάτως την κάνει πιο «ελαφριά». Θέλαμε να σεβαστούμε αυτή την πτυχή της Ιστορίας, αλλά δεν μπορούσαμε να μιλήσουμε για όλα όσα διαδραματίζονταν τότε κι όλες αυτές τις διαφορετικές πλευρές της, και αποφασίσαμε να την κάνουμε λίγο πιο ανάλαφρη, αν και όσα γίνονται επηρεάζουν συναισθηματικά τους χαρακτήρες, μιας και δεν πιστεύαμε πως ο πιο σκοτεινός τόνος με πιο γραφική βία δεν θα ταίριαζε στην ιστορία που θέλαμε να πούμε.
Στο «Οι Αντρες με τα Ολα τους», όπως και εδώ, διαφαίνεται ένα ενδιαφέρον σας για «outsiders» που αναζητούν μια μορφή ελευθερίας ή λύτρωσης. Νιώθετε ότι αυτή η θεματική επανέρχεται συνειδητά στο έργο σας;
Νομίζω πως αυτά τα στοιχεία υπάρχουν σε πολλά βιβλία, ταινίες, ιστορίες όπου οι ήρωές τους αλλάζουν προς το καλύτερο περνώντας μέσα από αναπάντεχες καταστάσεις καθώς μαθαίνουν από αυτές τις εμπειρίες τους. Μου αρέσουν ταινίες που μπορεί να μην είναι συναισθηματικές αλλά έχουν αυτή μια ζεστασιά και είναι κάπως αστείες αλλά έχουν και μια λύπη μέσα τους. Μου αρέσει να κάνω ταινίες σαν κι αυτές.
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το βασικό μήνυμα που θα θέλατε να κρατήσει το κοινό φεύγοντας από την αίθουσα; Είναι μια ταινία για τη φιλία, την ελπίδα ή κάτι πιο υπαρξιακό;
Ο ελληνικός τίτλος είναι, επίσης, «Μαθήματα Από Εναν Πιγκουίνο» έτσι; Ισως πολύς κόσμος πιστέψει πως υπάρχει κάποιο μήνυμα μέσα από αυτό «μάθημα». Δεν θα τολμούσα ποτέ να κάνω μια ταινία με κάποιο ηθικό δίδαγμα από πίσω της. Αλλά ανακαλύπτεις κάποια πράγματα καθώς κάνεις μια ταινία. Η αλήθεια είναι πως να είμαι πιο υπομονετικός καθώς γύριζα την ταινία αυτή. Επρεπε να είμαι αρκετά υπομονετικός με τον πιγκουίνο. Και σήμερα βλέπω πως σε διάφορες πολιτικές συζητήσεις οι άνθρωποι δεν έχουν την υπομονή να ακούσουν ο ένας τον άλλον, δεν σκέφτονται το τι λέει ο άλλος και θα εκφράσουν την άποψη τους πριν ο άλλος καν προλάβει να πει το οτιδήποτε. Εγώ, κάνοντας αυτή την ταινία, βγήκα πιο χαλαρός και πιο ισορροπημένος και ελπίζω όσοι τη δουν να σκεφτούν να δώσουν μια ευκαιρία στους ανθρώπους γύρω μας και να ακούμε ο ένας τον άλλον περισσότερο.
Η ταινία «Μαθήματα Από Εναν Πιγκουίνο» του Πίτερ Κατάνεο κυκλοφορεί στις αίθουσες την Πέμπτη 5 Ιουνίου από την TFG.