Ντουέτο εννοιολογικής τέχνης, όπως αυτοαποκαλούνται ή απλά δύο καλλιτέχνες που δοκιμάζουν εδώ και μια δεκαετία τα όρια, τα δικά τους και των θεατών, τα ΦΥΤΑ, ο Φιλ Ιερόπουλος και ο Φοίβος Δούσος, δηλαδή, ξεκίνησαν σαν avant-garde μουσικό σχήμα, πριν μετουσιωθούν σε μια ρευστή σειρά από δράσεις που δεν εξαντλούνται σε γνωστές έννοιες της τέχνης. Περφόρμερς, αφηγητές, σκηνοθέτες, συνθέτες και «ηθοποιοί» οι ίδιοι, μοιάζει σαν να βρίσκονται συνεχώς σε ένα πολυπρισματικό έργο εν εξελίξει - με κοινό παρανομαστή τη φιλοδοξία της αναθεώρησης μύθων, παραδόσεων, εθνικών συμβόλων και μαζικών ιδεολογιών.
Τελευταία τους απόπειρα, η πρώτη ελληνική queer όπερα επιστημονικής φαντασίας, βασισμένη στον «Ορφέα» του Κλάουντιο Μοντεβέρντι, ο «ORFEAS2020» που ετοιμάστηκε με πλήρη επισημότητα και πλήρη ελευθερία έκφρασης σε ανάθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αλλά δεν ανέβηκε ποτέ λόγω πανδημίας. Ετσι τα ΦΥΤΑ αποφάσισαν να την κάνουν ταινία σε ένα οπτικοακουστικό υβρίδιο που σε προκαλεί να ανοίξεις μάτια και αυτιά σε ένα ουτοπικό ξαναδιάβασμα της ελληνικής ιστορίας.
Ο «ORFEAS2021», όπως ονομάζεται η κινηματογραφική εκδοχή της όπερας, η ιστορία των αγώνων του Ορφέα, του πρώτου γκέι πρωθυπουργού της Ελλάδας, ενάντια στην πατροπαράδοτη ιστορία καταπίεσης «Live Your Myth in Greece», έκανε την πρεμιέρα του στο 62ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το Νοέμβριο του 2021, συμμετείχε στο online φεστιβάλ του WIFT Greece το Δεκέμβριο και τώρα είναι πλέον έτοιμος για την αθηναϊκή πρεμιέρα του, για δύο προβολές, την Τετάρτη 19 και Τετάρτη 26 Ιανουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
Τα ΦΥΤA μιλούν στο Flix, χωρίς φόβο, αλλά με πολύ πάθος.
(φωτό: Μιχάλης Γκατζόγιας)
ΦΥΤΑ. Τι είναι, πώς ξεκίνησε, ποια διαδρομή έχει κάνει, τι κατάφερε μέχρι τώρα, που πηγαίνει;
Φιλ: Μια μέρα το 2012 ήρθε ο Φοίβος σπίτι μου και μου είπε «θα κάνουμε μια μπάντα, τα ΦΥΤΑ, έχω γράψει και τους στίχους απ΄ τους δυο πρώτους δίσκους». Σκέφτηκα «α αυτος ειναι insane τελείως» και από τότε κολλήσαμε. Τα πρώτα χρόνια κάναμε μερικά online άλμπουμ, μετά τρέχαμε ένα «κάπως» μουσικό label, τη Φυτίνη, και ενα queer περφόρμανς φεστιβαλ το 2015-17, το Sound Acts, έχουμε κάνει και συνέδρια, ένα μάλιστα στο Freud Museum του Λονδίνου, γράφουμε και άρθρα, γενικά ασχολούμαστε με πάρα πολλά, έχουμε φτιάξει ακόμα και ένα έργο με ποιήματα-lieder που όπως έχει πει και η ESPRESSO «απευθύνονταν σε… Πόκεμον!». Φέτος γιορτάζουμε 10 χρόνια! Γιούχου!
Τι είναι διαφορετικό όταν είστε δύο; Ο καθένας μόνος του πόσο ΦΥΤΑ είναι; Από που ξεκίνησε ο καθένας και πως καταλήξατε μαζί;
Φοίβος: Aχ εδώ αρχίζουν τα υπαρξιακά ζητήματα, ποιοι είμαστε που πάμε και τέτοια! Οι αλήθεια είναι ότι είμαστε και οι δύο πολυσχιδείς (Δίδυμοι στο ζώδιο και οι δύο) οπότε εν τη ενώσει δημιουργείται τουλάχιστον φασαρία. Μας ενώνουν πολλά, είμαστε διδάκτορες, συμφωνούμε στα πολιτικο-αισθητικά, μας αρέσει το ελβετικό τυρί, ξέρεις τα βασικά. Οταν δεν είμαστε ΦΥΤΑ εγώ από μόνος μου δεν είμαι τόσο καλλιτέχνης του θεάματος, περισσότερο της ψυχανάλυσης και του γραψίματος. Ο σύμφυτος έχει πολλές γνώσεις της οπτικής κουλτούρας και της ιστορίας της τέχνης. Οταν είμαστε μαζί συντελείται κάτι μαγικό και γι αυτό μας μισούν πολλοί - δεν συνηθίζεται η μακροχρόνια δημιουργική σύζευξη και το κακό μάτι καραδοκεί.
Η μουσική μοιάζει να είναι η τέχνη που σας ακολουθεί (και ακολουθείτε) πιο πιστά από το ξεκίνημά σας; Τι άλλο δεν έχετε προδώσει (και δεν σας έχει προδώσει) μέσα στη δεκαετία αυτή;
Φιλ: Εγώ την αγαπώ τη μουσική, συλλέγω avant-garde δίσκους βινυλίου και τέτοια. Ο Φοίβος τη μισεί αρκετά, οπότε καταλαβαίνεις υπάρχει εκεί ένα ζήτημα. Σίγουρα πάντως η έννοια της μουσικής ως κάτι αφηρημένο, αποκομμένο από τις άλλες τέχνες, την πολιτικη και τα cultural studies, δε με αφορά ούτε εμένα.
Φοίβος: Δεν την θέλω την μουσική, έχω κλείσει μαζί της, την μισώ και θέλω να την καταστρέψω. Ειδικά τις συναυλίες δεν θέλω ούτε να τις ακούω (κυριολεκτικά). Αλλά όταν αρχίζει και αποκτά επίγνωση της επιτελεστικότητάς της και να πηγαίνει περισσότερο προς το περφόρμανς τότε κάτι γίνεται.
Φιλ: Ε ναι, η έννοια του περφόρμανς είναι κάτι που δεν έχουμε αφήσει. Τόσο του να κάνουμε οι ίδιοι περφόρμανς (αν και έχει περάσει τώρα λίγος καιρός από τότε που βγήκαμε τελευταία φορά στο σανίδι!), όσο και να δημιουργούμε καταστάσεις για/με άλλ@ περφόρμερς. Ακόμα και στον Ορφέα που είναι πρωταρχικά μια όπερα που πρωταγωνιστούν μονωδοί βρήκαμε τρόπο το περφόρμανς να έχει την τιμητική του.
Οταν δηλώσαμε online πως θα κάνουμε μια queer όπερα, διάφοροι σοβαροί παράγοντες της όπερας μας κράζαν δημόσια, κάτι που μας φάνηκε πολύ αστείο, γιατί εμείς κάπως θεωρούσαμε πως ένα τόσο camp είδος τέχνης είναι ντε φάκτο queer! Δεν είχαμε δηλαδή καταλάβει πως αυτή θα ήταν η πρώτη επίσημα queer όπερα στα ελληνικά. Λες δηλαδή εσυ για queer μόδες, αλλά σε κάποιους τομείς τα πράγματα είναι ακραία αρτηριοσκληρωτικά και οπισθοδρομικά. Μην ξεχνάμε πως πρόκειται για την Ελλάδα.»
(φώτο: Αλέξανδρος Δρόσος)
Πώς αποφασίζει κάποιος (τρελός μάλλον!) να ξεκινήσει να φτιάξει μια όπερα;
Φιλ: Το 90% της όπερας που παρουσιάζεται στην Ελλάδα (αλλά και εκτός αυτής) δεν προσπαθεί να φέρει το έργο στο παρόν και στο τι θα μπορούσε να μας πει ο μύθος σήμερα, αλλά αρέσκεται στο να ανεβάζει για νιοστή φορά μια όπερα όπως την είχαν φανταστεί στον χι ψι προηγούμενο αιώνα. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τις αρχαίες τραγωδίες, δηλαδή, που συνήθως τα ανεβάσματά τους είναι απλά ασκήσεις φόρμας. Μια τέτοια όπερα δε χρειάζεται ιδιαίτερη τρέλα για να γίνει, παρά μερικούς καλούς τραγουδιστές και αρκετό μπάτζετ. Η ιδέα όμως του να πάρεις ένα έργο των αρχών του 17ου αιώνα και να προσπαθήσεις να το κάνεις να ασχολείται όχι μόνο με τις πολυπλοκότητες της queer ταυτότητας, αλλα και την ελληνική ιστορία γενικότερα όπως έχει γραφτεί τους τελευταίους αιώνες, ε, αυτό ομολογουμένως δεν ήταν και το πιο εύκολο τασκ. Οταν δηλώσαμε online πως θα κάνουμε μια queer όπερα, διάφοροι σοβαροί παράγοντες της όπερας μας κράζαν δημόσια, κάτι που μας φάνηκε πολύ αστείο, γιατί εμείς κάπως θεωρούσαμε πως ένα τόσο camp είδος τέχνης είναι ντε φάκτο queer! Δεν είχαμε δηλαδή καταλάβει πως αυτή θα ήταν η πρώτη επίσημα queer όπερα στα ελληνικά. Λες δηλαδή εσυ για queer μόδες, αλλά σε κάποιους τομείς τα πράγματα είναι ακραία αρτηριοσκληρωτικά και οπισθοδρομικά. Μην ξεχνάμε πως πρόκειται για την Ελλάδα. Τελικά μάλλον δεν την ξεβλάχεψε και τόσο ο Κωστόπουλος.
Φοίβος: Πάντως το φτιάξιμο της όπερας τουλάχιστον σε επίπεδο γραψίματος ήταν σίγουρα μεγάλη πρόκληση. Αρχικά γιατί ήταν η πρώτη φορά που καταπιαστήκαμε με ένα μεγάλο αφηγηματικό έργο και κατά δεύτερον επειδή έπρεπε τα λογάκια να πατάνε πάνω στις νότες του κυρίου Μοντεβέρντι. Είναι πολύ δύσκολο να κρατήσεις την αμεσότητα ενός κειμένου που πρέπει να υπακούει σε τόσο συγκεκριμένες φόρμες. Και ακόμα πιο δύσκολο είναι να γράψεις ένα κείμενο τραγουδισμένο και «ένρυθμο», το οποίο όμως να θέτει αληθινά πολιτικά ζητήματα, χωρίς να χάνεις τον ακροατή στη θεατρικότητα και το μελόδραμα της τραγουδισμένης πρόζας. Εκεί δουλέψαμε με την λιμπρετίστα Αντριάνα Μίνου που είναι υπερταλαντούχα και χώρεσε την κουλή ιστορία που φτιάξαμε πάνω στις μπαρόκ μουσικές συλλαβές - το αποτέλεσμα είναι πολύ καλό (του βάζω πέντε αστέρια και πάνω).
Τι είναι το «ORFEAS2021»; Πώς από οπερα έγινε ταινία; Ή μήπως δεν ήταν ποτέ όπερα ή τώρα ταινία; Αν μπορούσατε - άραγε θα ανέβει κάποια στιγμή κάπου; - να ανεβάσετε την οπερα «ORFEAS» σε ένα μέρος στην Ελλάδα που θα ήταν το ιδανικό μέρος και γιατί;
Φιλ: Το «ORFEAS2021» είναι μια όπερα σε φόρμα πειραματικής ταινίας. Οταν ξεκινήσαμε, πήγαμε να κάνουμε μια ζωντανή όπερα, τότε το έργο λεγόταν «ORFEAS2020», αλλα λόγω της πανδημίας δεν έγινε η πρεμιέρα. Ετσι το έργο έχασε το σλοτ του στο πρόγραμμα της Λυρικής και η μόνη εναλλακτική που μας δόθηκε ήταν η βιντεοσκόπησή του. Βέβαια στη Λυρική θεώρησαν πως απλά θα τραβήξουμε ένα βίντεο της παράστασης, δεν είχαν καταλάβει στην αρχή πως θα κάναμε κανονική ταινία, που θα κατέληγε μάλιστα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το έργο έχει δηλαδή μια τελείως ανορθόδοξη πορεία που ίσως του ταιριάζει. Δε νομίζω πως θα μπορούσε να είχε ξεκινήσει αλλιώς, δηλαδή, αμφιβάλω αν κανείς ποτέ στην Ελλάδα θα μας έδινε μπάτζετ για να κάνουμε μια πειραματική ταινία-όπερα! Σίγουρα υπήρχαν σημεία της ζωντανής όπερας που ήταν δύσκολο να μεταφερθούν σε φιλμ, αλλά όταν μπήκε η κινηματογραφική γλώσσα σαν κάτι έξτρα, άνοιξαν νέοι ορίζοντες δημιουργίας ατμόσφαιρας, έντασης με τη φωτογραφία, το μοντάζ και το compositing. Το τελικό αποτέλεσμα ως κάτι interdisciplinary, που παλαντζάρει μεταξύ ζωντανής όπερας και φιλμ, είναι ακριβώς όπως μας αρέσει να είναι αυτό το έργο και θα δυσκολευόμασταν να πάμε πάλι στο live. Οχι ότι μας προτάθηκε δηλαδή, λέμε τώρα.
(φωτό: Ανθή Κούγια)
Η πανδημία υπήρξε συστατικό της δημιουργίας του «ORFEA»; Πώς χειριστήκατε την πρωτόγνωρη αυτή συνθήκη; Τι σας έχει αφήσει όλο αυτό;
Φιλ: Μέσα στην όλη δυσκολία των αλλαγών αυτού του έργου από όπερα σε φιλμ υπήρχε φυσικά και το πανδύσκολο του να κάνεις γυρίσματα και ηχογραφήσεις εν μέσω πανδημίας. Κάθε μέρα γυρίσματος ήταν δυνάμει η τελευταία, γιατί ακόμα και ένα άτομο να βρισκόταν θετικό, ακυρώνονταν όλα. Αυτό όπως καταλαβαίνεις ήταν μια εφιαλτική συνθήκη από άποψη εργασίας, ειδικά για ένα έργο που είχε ήδη ακυρωθεί μια φορά, αλλά έδωσε στα γυρίσματα και μια αίσθηση urgency, δηλαδή τόσο οι μονωδοί, όσο και τα υπόλοιπα περφόρμερς τα δίναν όλα στα γυρίσματα. Ετσι τα δραματικά σημεία του έργου, που φοβόμασταν αν θα καταφέρουμε να δώσουμε στη μεγάλη οθόνη, βγήκαν αρκετά έντονα και υπάρχει καθ’ ολη τη διάρκεια του έργου αυτή η ένταση μεταξύ καλιαρντού και σπαραγμού. Αντικατοπτρίζει τέλεια τη διαδικασία δημιουργίας.
Είναι η όπερα η πιο τέχνη από τις τέχνες; Είναι το αποκορύφωμα του meta - το τέλειο remix κλασικού και μοντέρνου;
Φιλ: Αχ meta ακούω και ταράζομαι, πάει ο Ζουκερμπεργκ να μας φάει την αγαπημένη μας λέξη. We were meta before it was cool, μαρή, ακούς;
Φοίβος: Καλά, η όπερα τα κάνει όλα και συμφέρει! Η αλήθεια είναι ότι όταν λέγαμε στην πρώτη μας συνέντευξη ως ΦΥΤΑ πριν δέκα χρόνια ότι θέλαμε να κάνουμε όπερα, δεν είμαι σίγουρος ότι το πολυπιστεύαμε αλλά σίγουρα μας γοήτευε η ιδέα. Αυτό που λες με το «meta» στοιχείο είναι πχ κάτι που συνομιλεί με την μέχρι τώρα δουλειά μας που πάντα παίζει με τα διάφορα επίπεδα ταύτισης (υπερτάυτισης + αποταύτισης) μεταξύ κοινού και περφορμερ - οπότε το οπερετικό πεδίο που τραγουδάνε αντί για να μιλάνε μας φαίνεται τέλειο. Πάντως παρά την meta διάθεση νιώθουμε ότι ο «ORFEAS2021» είναι και ένα έργο με ας πούμε γνήσια συναισθηματικά διακυβεύματα δεν είναι δηλαδή απλά μια μεταμοντέρνα άσκηση ύφους.
Δεν νιώθω πως αυτολογοκριθήκαμε καθόλου. Δε σκεφτήκαμε για παράδειγμα μήπως παραείναι συγκεκριμένα τα queer politics στα οποία αναφερόμαστε για ένα πιο ευρύ κοινό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ούτε μας αφορά το αν κάποιοι δουν αντίφαση στο να παρουσιάζει κάποιος ένα αντιεθνικιστικό, ενδεχομένως ανθελληνικό, έργο κάτω από το banner του Υπουργείου Πολιτισμού. Η Λυρική γενικά μας άφησε να κάνουμε αυτό που θέλουμε, ακόμα κι αν αυτό ερχόταν σε άμεση αντίφαση πολιτικά με το υπόλοιπο πρόγραμμά της γύρω από το 1821.»
(φωτό: Μιχάλης Γκατζόγιας)
Τι αναφορές χρησιμοποιήσατε ως έμπνευση και ως πηγές για την οπερα αλλά και τον κινηματογραφικό «ORFEA»;
Φιλ: Ωχ τώρα τα’θελες και τα’παθες μ’ αυτη την ερώτηση, θα σε πρήξω, γιατί τρελλάινομαι να συζητάω αναφορές, επιρροές, ακόμα και μεθοδολογικές κλοπές! Λοιπόν, κατ αρχάς έχουμε κεντρικά την έννοια του hauntology, δηλαδή ενός φουτουριστικού παρελθόντος, όπως το δίνουν τα VHS 80s με κεντρική αναφορά τα vocoders της Λόρι Αντερσον, αλλά και πιο πρόσφατα τα reverby σύνθια του Τζον Μάους. Η μεταφορά της μπαρόκ σύνθεσης σε 80s drama συνέβη σχετικά αβίαστα. Επίσης ένα έργο που επηρέασε τον εφιαλτικό ήχο του κάτω κόσμου μας είναι η όπερα «Tomorrow, in a Year», το λιγότερο γνωστό, αλλά κατά τη γνώμη μου πιο ενδιαφέρον, πρότζεκτ των The Knife. Ο τρόπος με τον οποίο συνδέουν εξπρεσιονιστικές σοπράνο, ηλεκτρονικούς θορύβους και μερικώς ατονάλ έγχορδα ήταν φουλ εμπνευστικός. Σ’ ότι αφορά τη γενικότερη αισθητική, από τα κοστούμια και το μεηκ-απ μέχρι τα οπτικά εφφέ του animation, σημαντική αναφορά είναι η αισθητική του λεγόμενου post-internet, όπως τη συναντάει κανείς αφενός στη δουλειά design groups όπως οι αυτοαναφορικοί Metahaven, αφετέρου σε μια γενικότερη χρήση σε πιο ποπ πλαίσια στο διαδίκτυο, όπου αναφέρεται και ως vaporwave, seapunk κλπ. Τέλος, στο καθαρά κινηματογραφικό κομμάτι, η έμπνευση και εκεί ποικίλει και το έργο αλλάζει ύφος ιδιαίτερα στην πορεία του, περνώντας από αναφορές στο πρώιμο βίντεο αρτ και τα colour bars (ΕΡΤ2), στη χεράτη υποκειμενο-κεντρική κάμερα του «dogme95» μέχρι και το βίαιο μοντάζ των flicker films των 60s, το DIY μπαρόκ χάος του Jack Smith και την λερωμένη, αφαιρετική γλώσσα του Σταν Μπράκατζ. Αυτά για τώρα, γιατί λατρεύω το πειραματικό σινεμά και το βίντεο αρτ και θα μπορούσα να μιλάω για αυτά για ώρες. Α και θα ήθελα να κανω και μια μικρή αναφορά εδώ στο διευθυντή φωτογραφίας μας, τον Μιχάλη Γκατζόγια, που με τη σούπερ ευαίσθητη κάμερά του και μια φουλ ανοιχτόμυαλη κινηματογραφικά διάθεση, με βοήθησε να φτιαχτεί αυτό το όραμα σε εικόνες.
Φοίβος: Εμένα η βασική μου αναφορά είναι η τραγουδίστρια παραδοσιακού τραγουδιού Νίτσα Τσίτρα που πρόσφατα πέθανε και έχει σφραγίσει την παιδική μου ηλικία.
(φωτό: Ανθή Κούγια)
Ο «ORFEAS» είναι ένα μανιφέστο ή μια προσπάθεια να γραφτεί από την αρχή η ελληνική queer ιστορία; Πιστεύετε ότι θα μείνει κλασικό;
Φιλ: Και τα δύο κατά κάποιο τρόπο. Δηλαδή αφενός είναι ένα wake up call για κάποια ζητήματα των ταυτοτήτων μας, της ζωής μας, για τα οποία πρέπει να παλέψουμε, αφετέρου είναι και μια επιφυλακτική αφήγηση για τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η ιστορία (και μεταξύ αυτής και η ελληνική queer ιστορία) και το πώς γράφονται οι πολιτικές νίκες. Φυσικά είναι πολύ δύσκολο να πει κανεις τι θα θεωρείται κλασικό στο μέλλον. Εμείς παρουσιάζουμε μια μαρτυρία του που βρίσκεται η συζήτηση των πολιτικών ταυτότητας σημερα, ενώ μιλάμε και για το τραύμα που άφησε η δολοφονία του Ζακ σε μια ολόκληρη σκηνή, ίσως γενιά ανθρώπων. Ελπίζουμε πως ειναι μια μαρτυρία που θα αφήσει μια χρήσιμη παρακαταθήκη.
Πόσο ελεύθεροι ήσασταν σε ό,τι θέλατε να πείτε στον «ORFEA»; Αυτολογοκριθήκατε σε κάποια σημεία;
Φιλ: Το έργο άλλαξε πολλές φορές, αλλά πάντα με δική μας απόφαση. Δεν νιώθω πως αυτολογοκριθήκαμε καθόλου. Δε σκεφτήκαμε για παράδειγμα μήπως παραείναι συγκεκριμένα τα queer politics στα οποία αναφερόμαστε για ένα πιο ευρύ κοινό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ούτε μας αφορά το αν κάποιοι δουν αντίφαση στο να παρουσιάζει κάποιος ένα αντιεθνικιστικό, ενδεχομένως ανθελληνικό, έργο κάτω από το banner του Υπουργείου Πολιτισμού. Η Λυρική γενικά μας άφησε να κάνουμε αυτό που θέλουμε, ακόμα κι αν αυτό ερχόταν σε άμεση αντίφαση πολιτικά με το υπόλοιπο πρόγραμμά της γύρω από το 1821. Τώρα, σχετικά με το κοινό, το να το δυσκολέψει, μπερδέψει, ενοχλήσει, θυμώσει το έργο είναι κάτι που θεωρούμε σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μας.
Πόσο θέλετε να προκαλέστε με τον «ORFEA»; Και πόσο ακτιβιστικά λειτουργεί αυτό; Είναι δηλαδή ένας τρόπος να μιλήσετε για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων, την ομοφοβία, τον ακροδεξιό λόγο στην Ελλάδα σήμερα;
Φιλ: Γενικά πιστεύουμε ακόμα στη σημασία της πολιτικής τέχνης, όσο και να υπάρχει η αίσθηση πως οι εποχές είναι κυνικές. Τα έργα που κάνουμε συνεχίζουν να προκαλούν το μίσος της συντηρητικής Ελλάδας. Πρόσφατα η έκθεσή μας «200 Χρόνια Ασφυξία» έφτασε σε πρωτοσέλιδα ακροδεξιών εφημερίδων και μηνύθηκε από τον ιστότοπο Εκκλησία Online. Αν κάποιοι από αυτούς αισθάνονται απειλούμενοι, κάτι κάνουμε σωστά. Τώρα, ο «ΟΡΦΕΑΣ» είναι λιγότερο φωνακλάδικο και πιο ευαίσθητο έργο σε πρώτη φάση από την παραπάνω έκθεση, οπότε δεν νομίζω να προκαλέσει τόσο σάλο. Ο ακροδεξιός Καμπούρης στο κανάλι ΑΡΤ συνήθως καλύπτει όλες μας τις δουλειές, αλλά αυτη δε φαίνεται να την πήρε πρέφα ακόμα χαχαχα. Flix διαβάζει άραγε;
(σ.σ. Οσο διαβάζετε αυτά που λένε τα ΦΥΤΑ στο Flix, πρωτοσέλιδα και αντιδράσεις έχουν αρχίσει να εμφανίζονται εναντίον της ταινίας - διαβάστε περισσότερα για τις απολαυστικά θλιβερές αντιδράσεις οργισμένων «Ελλήνων» στην επίσημη σελίδα των ΦΥΤΑ στο Facebook)
Φοίβος: Καλά είναι και λίγο ραντομ τι θα βρουν να βρίσουν. Εχει ενδιαφέρον πχ αυτή τη στιγμή ο πανικός με την ταινία «Ξεπαρθενων», ξεκίνησε από μια εκπομπή που είχε στα ζητήματα του #metoo πάρει μια woke θέση, αλλά έφτασε στα προοδευτικά της όρια όταν βάλλονται τα ιερά και τα όσια του έθνους. Αυτό απ’τη μία δείχνει πόσο ευκαιριακή και σάπια είναι η όψιμη προοδευτικότητα της μεσημεριανής ζώνης και από την άλλη υπογραμμίζει τη σημασία της αναπολογητικά «προκλητικής» τέχνης. Καλά, είναι φοβερό πάντως ότι υπάρχει ακόμη το 2022 τέχνη που μπορεί να σκανδαλίσει και όσο αυτό θα ισχύει, θα είναι και πολιτικά χρήσιμο.
Σε γενικές γραμμές θα έλεγα πως η Ελλάδα είναι μια αρκετά υπερφίαλη χώρα, ερωτευμένη με τον εαυτό της και κυρίως με το παρελθόν της. Αυτό είναι αρκετά κουραστικό. Εχουν φάει τόση προπαγάνδα μαζεμένη οι Ελληνες που κάποιες φορές είναι αδύνατο να τους εξηγήσεις έστω και τα βασικά (πχ την χαώδη απόσταση μεταξύ αρχαίας Ελλάδας, Βυζαντίου και μετα-Οθωμανικού ελλαδικού χώρου).»
(φωτό: Μιχάλης Γκατζόγιας)
Η συνέντευξη αυτή γίνεται μόλις μια μέρα μετά από την κατάργηση της αναφοράς στις ομοφυλοφιλικές σχέσεις στο έντυπο της αιμοδοσίας. Ο Υφυπουργός Πολιτισμού είναι ανοιχτά γκέι. Μια οπερα σαν τον «ORFEA» γεννιέται σε ανάθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Κάτι αλλάζει; Το νιώθετε έντονα;
Φιλ: Η αναφορά της σεξουαλικότητας στο έντυπο της αιμοδοσίας ήταν ακραία περίπτωση διάκρισης και όντως έπρεπε να φύγει. Τώρα το τι ακριβώς σημαίνει να έχουμε ανοιχτά γκέι υφυπουργό δεν είμαι σίγουρος, όταν αυτός δηλώνει πως στην Ελλάδα «δεν υπάρχει ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα» (προφανώς όταν ήμασταν στους δρόμους για τη Ζackie αυτός κάπου έπινε ποτάκια και του διαφύγαμε). Επίσης δεν είδα την ύπαρξη γκέι υφυπουργού να σταματάει την υπουργό από το να λέει διάφορες γελοιότητες σχετικά με την υπόθεση Λιγνάδη. Και βέβαια να μην ξεχνάμε πως έχει κατεβεί με ένα κόμμα που καταψήφισε το σύμφωνο συμβίωσης. Δε λέω πως δεν κινείται τίποτα, αλλά εντάξει πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί. Τώρα σχετικά με τη Λυρική, σίγουρα κάτι έχει αλλάξει τα τελευταία δέκα χρόνια. Αρκεί να σκεφτούμε πως μόλις το 2009 έχουμε την περίφημη περίπτωση Ρούσαλκα, στην οποία η ορχήστρα της ΕΛΣ αρνήθηκε να συμμετέχει στο έργο γιατί η σκηνοθέτιδα είχε συμπεριλάβει γκέι φιλί. Η ορχήστρα μάλιστα συνέταξε φυλλαδιάκι στο οποίο αναφερόταν στο φιλί ως «ακραίες ομοφυλοφιλικές σκηνές». Οπότε ναι από τον μεσαίωνα του 2009 στο «ORFEAS2021» σίγουρα υπάρχει μια μετακίνηση.
Ταυτόχρονα - και με αφορμή το γεγονός ότι η όπερα είναι αφιερωμένη στον Ζακ/Ζάκι - συνεχίζονται οι ομοφοβικές επιθέσεις, ο λόγος στην τηλεόραση είναι βαθιά κακοποιητικός προς τις μειονότητες παρά την επιφανειακή πολιτική ορθότητα. Τι δεν αλλάζει;
Φιλ: Ακριβώς με αυτό ασχολείται η ταινία μας, με αυτά τα πίσω-μπρος της ιστορίας και το πως κανείς βγάζει άκρη σ’ αυτές τις συνθήκες. Τι είναι όντως προοδευτικό και τι προσποιείται ότι είναι; Πως μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ ενός θεσμού που όντως συμπεριλαμβάνει τις queer αφηγήσεις από αυτόν που υποστηρίζει μειονότητες προσχηματικά; Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε πως η ελληνική κοινωνία είναι μια βαθιά συντηρητική και θεοκρατούμενη κοινωνία και πως θα πάρει γενιές για να αλλάξουν ουσιαστικά τα πράγματα. Πάντως το να ακονίζουμε την κριτική μας σκέψη σχετικά με αυτές τις πολιτικές μανούβρες μας δίνει ένα περίφημο λεξιλόγιο ανάλυσης. Ενας από τους σκοπούς του «ORFEAS2021» είναι το ακόνισμα αυτής ακριβώς της κριτικής σκέψης του θεατή.
Είναι οι μύθοι - η Ιστορία της - το παρελθόν που κάνουν τη σημερινή Ελλάδα να παλινδρομεί, όπως μοιάζει να υποστηρίζει ο «ORFEAS»; Πώς θα τη χαρακτηρίζατε σαν χώρα, πώς θα χαρακτηρίζατε τους Ελληνες, τι θα αλλάζατε και τι θα κρατούσατε γύρω σας;
Φιλ: Κοίτα, αυτή η ερώτηση θέλει ολόκληρη συνέντευξη για να απαντηθεί, έχουμε ήδη πει πάρα πολλά σ’ αυτη τη συνέντευξη και εμείς ως ΦΥΤΑ έχουμε με πολλά έργα μας προσπαθήσει να ασχοληθούμε με το πρόβλημα της μυθολογίας της Ελλάδας. Σε γενικές γραμμές θα έλεγα πως είναι μια αρκετά υπερφίαλη χώρα, ερωτευμένη με τον εαυτό της και κυρίως με το παρελθόν της. Αυτό είναι αρκετά κουραστικό. Εχουν φάει τόση προπαγάνδα μαζεμένη οι Ελληνες που κάποιες φορές είναι αδύνατο να τους εξηγήσεις έστω και τα βασικά (πχ την χαώδη απόσταση μεταξύ αρχαίας Ελλάδας, Βυζαντίου και μετα-Οθωμανικού ελλαδικού χώρου).
Φοίβος: Εγώ θα κρατούσα τον καιρό, μου φαίνεται καλή περίπτωση - κατα τ’ άλλα για τα μπάζα χώρα.
Φιλ: Καλά, που να αναφέρουμε την άποψή μας για το ελληνικό φαγητό, πως το θεωρούμε δηλαδή κάπως μέτριο διεθνώς μιλώντας, εκεί να δεις τι θα γινει, ο αναγνώστης του Flix θα πει «α ολα για όλα, απελάστε τους!».
Φοίβος: Για παράδειγμα, αντιθέτως με τα ελβετικά τυριά, τα ελληνικά τα βρίσκουμε όλα πολύ μέτρια.
Φιλ: Για να απαντήσουμε όμως και κάτι πέρα απ’ τις χαζαμάρες, σ’ αυτη τη φάση συντελείται και κάτι σούπερ σημαντικό στο κέντρο της Αθήνας, βλέπουμε σιγά-σιγά δεύτερες γενιές μη λευκών Ελλήνων που πιστεύω θα ταρακουνήσουν σοβαρά τον ορισμό της ελληνικότητας.
(φωτό: Φοίβος Δούσος)
Τα κοινωνικά δίκτυα τι ρόλο παίζουν στη νέα εποχή; Πώς τα εντάσσετε μέσα στην αναζητήσεις σας; Είναι «επανάσταση» ή «φούσκα»;
Φοίβος: Θα λέγαμε μάλλον ούτε το ένα ούτε το άλλο. Φούσκα εκ των πραγμάτων δεν είναι καθώς έχουν έρθει για να μείνουν και έχουν σίγουρα αλλάξει τον τρόπο που μιλάμε, πολιτικοποιούμαστε και βασικά υπάρχουμε. Από την άλλα, η υπόσχεση της χειραφέτησης και της από-τα-κάτω αυτοργάνωσης του κόσμου της πληροφορίας, ε σίγουρα δεν συνέβη. Παρότι σιχαίνομαι την έκφραση «επαναστάτες του πληκτρολογίου» ο τρόπος που είδαμε (ή επιτρέψαμε;) τις ανταγωνιστικές πολιτικές να γίνονται ένα ακόμη αξεσουάρ του αλγορίθμου του facebook μου προκαλεί πολύ μεγάλη στεναχώρια. Το λεγόμενο πώς καταντήσαμε έτσι να βριζόμαστε μεταξύ μας και να παρακαλάμε για λάικς (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) για να πάει στο φεγγάρι ο Ζούκεμπεργκ και ο Πίτερ Τιλ. Που να πάνε και να μην ξαναγυρίσουν, εδώ που τα λέμε. Αλλά μόνο η Λάικα δε γύρισε, όλοι οι άλλοι γυρίσαν κουτσά στραβά.
Φιλ: Τώρα αυτή την ιστορία με τη Λάικα που την ήξερες εσυ;; Α σιχτίρ, τώρα τα διάβασα και στενοχωρήθηκα, την έφαγε ο ψυχρός πόλεμος την κακομοίρα τη Λάικα.
Τι είναι queer για εσάς;
Φοίβος: Μην είναι τα ψηλά βουνά; Μην είναι ο ήλιος που χρυσολάμπει; Λοιπόν θα προσπαθήσω να απαντήσω, αν και δυσκολεύομαι με τους ορισμούς γιατί για να ορίσεις κάτι πρέπει να είσαι η εξωτερικός παρατηρητής ή αφυψηλού μπάρμπας. Θα ήθελα να αναφερθώ λίγο στην συζήτηση που κάναμε σχετικά με την σημασία του queer στις ζωές μας στο podcast μας ABC of FYTA (ρίξτε μια ματιά εδώ τα λέμε πολύ αναλυτικά) . Εκεί αναλύσαμε πώς συνδεθήκαμε στις ζωές μας με το ακτιβιστικό περιεχόμενο του όρου ως μια πιο ριζοσπαστική απάντηση στις θεσμικές ΛΟΑΤΚΙ πολιτικές. Τώρα αν αυτό μετασχηματίστηκε σε lifestyle ή στην πορεία έχασε την ριζοσπαστικότητά του είναι μεγάλη κουβέντα, αλλά αυτό που κρατάμε στη δουλειά μας είναι η σημασία του queer ως αυτού που δεν χωράει σε νόρμες και κατηγοριοποιήσεις και αυτού που συνέχεια αποδομεί τον εαυτό του, διασκεδάζει με τις αντιφάσεις του και αντιστέκεται σε όσους προσπαθούν να το εξαφανίσουν.
Σήμερα το queer έχει γίνει όντως κατά κάποιο τρόπο μόδα και ως ένα σημείο ίσως να είναι και καλό, γιατί σημαίνει πως μετακινείται και η ελληνική κοινωνία ταυτόχρονα. Αυτό που με κριντζάρει, όμως, είναι ο τρόπος που το queer και γενικώς οι δικαιωματικοί λόγοι εργαλειοποιούνται από τους μεγάλους θεσμούς τέχνης. Υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για να φτάσουν οι θεσμοί σε ένα αληθινό ενδιαφέρον για τις queer αλλα και γενικοτερα underground κουλτούρες, πέρα από ένα επιφανειακό αισθητικό ενδιαφέρον του να ρίξουμε λίγο γκλίτερ για να κάνουμε τικ το κουτάκι της συμπερίληψης.»
(φωτό: Μιχάλης Γκατζόγιας)
Το underground γίνεται mainstream, το queer γίνεται μόδα... Πόσο νιώθετε έχει αλλάξει η καλλιτεχνική έκφραση στην Ελλάδα την τελευταία αυτή δεκαετία; Σε ποια σημεία της βρίσκετε επαφή και σε ποια νιώθετε εντελώς ξένοι;
Φιλ: Όταν ξεκινήσαμε πριν 10 χρόνια υπήρχε ελάχιστη queer τέχνη στην Ελλάδα, με το σταγονόμετρο. Για κάποιο λόγο στα 00s τα queer ζητήματα τα πετύχαινε κανείς κυρίως σε ακαδημαϊκένιους χώρους (υπερβολική έκθεση του queer πληθυσμού σε Αθανασίου και Butler, όπως έχουμε ξαναπεί). Μετά τα μπάχαλα του 2008 συντελέστηκαν διάφορες κοινωνικές αλλαγές, ξεκίνησαν εγχειρήματα, χώροι και σιγά σιγά ξεπρόβαλε μια queer σκηνή τεχνών, μέσα στην οποία κινούμαστε και εμείς απο το '12. Στην αρχή δεν πολυκαταλάβαινε ο κόσμος της τέχνης τι κάναμε, μας θεωρούσαν trolls. Σήμερα το queer έχει γίνει όντως κατά κάποιο τρόπο μόδα και ως ένα σημείο ίσως να είναι και καλό, γιατί σημαίνει πως μετακινείται και η ελληνική κοινωνία ταυτόχρονα. Αυτό που με κριντζάρει, όμως, είναι ο τρόπος που το queer και γενικώς οι δικαιωματικοί λόγοι εργαλειοποιούνται από τους μεγάλους θεσμούς τέχνης. Υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για να φτάσουν οι θεσμοί σε ένα αληθινό ενδιαφέρον για τις queer αλλα και γενικοτερα underground κουλτούρες, πέρα από ένα επιφανειακό αισθητικό ενδιαφέρον του να ρίξουμε λίγο γκλίτερ για να κάνουμε τικ το κουτάκι της συμπερίληψης. Τώρα ως προς το πως συνδεόμαστε με τις αλλαγές που έχουν έρθει, να πω την αλήθεια μου αν και μου φαίνονται super cute τα Gen-Z παιδιά που είναι τόσο απελευθερωμένα από τα έμφυλα δίπολα, η κουλτούρα της μετα-instagram εποχής δεν είναι κάτι που παρακολουθώ με ευκολία. Αυτό βέβαια το θεωρώ και μια νίκη, γιατί αν το παρακολουθούσα, θα σήμαινε πως δε μεταμορφώνεται. Επειτα είναι και λίγο τσίζι να προσπαθείς να είσαι για πάντα σε επαφή με το πιο καινούριο, καταλήγεις - όπως με είπαν μια φορά για πλάκα κάποιοι μαθητές μου στην Αγγλία - hipster grandpa.
Φοίβος: Παρόλα αυτά, τα ΦΥΤΑ θα μπούνε στο TikTok και αυτό είναι δέσμευση καθώς πιστεύουμε πολύ στην μετασχηματιστική και θεραπευτική δύναμη του κριντζαρίσματος.
Τι σας κάνει να συνεχίζετε να δημιουργείτε; Τι σας εμπνέει σήμερα μια μέρα του Ιανουαρίου 2022, εν μέσω έξαρσης της Ομικρον;
Φιλ: Γενικά δεν μπορούμε να πούμε πως είναι και η πιο εύκολη περίοδος, όχι μόνο να δημιουργείς, αλλά και να υπάρχεις. Η κατάσταση με την άνοδο της ακροδεξιάς στον κόσμο και η κανονικοποίηση της πολιτικής λιτότητας μας είχαν ήδη διαλύσει, μόνο το covid μας έμενε. Νιώθω πως ο κόσμος είναι τόσο κουρασμένος που αντέχει πια να βλέπει μόνο Disney+ και «Emily in Paris»…
Φοίβος: Εγώ είμαι σε φοβερά ανέμπνευστη περίοδο και δεν είμαι σίγουρος αν μου ρούφηξε την έμπνευση η «Εμιλυ στο Παρίσι» ή αν έπεσα στα σκληρά (= «Εμιλυ στο Παρίσι») λόγω της εν λόγω έλλειψης.
Φιλ: Παρά το chicken & egg έλλειψη έμπνευσης - Ομικρον - «Εμιλυ» πρόβλημα, εμείς κάπως θα συνεχίσουμε τα κουλά και σου έχουμε και ένα flix exclusive: είμαστε σε διαδικασία συγγραφής / preproduction της πρώτης μας επίσημα ταινίας, δηλαδή που ξεκινάει από την αρχή ως ταινία και δεν μετατράπηκε σε ταινία στην πορεία (χεχε). Δε θα κάνω φυσικά θεματικό spoil τώρα, αλλά φανταστείτε την Kangela Tromokratisch και άλλες γκροτέσκες ντραγκ-κουήνες να συναντούν το Eraserhead και τον Μπερτράν Μαντικό. More soon!
Πώς θα νιώσετε όταν η Ελλάδα θα έχει τον πρώτο της ανοιχτά γκέι Πρωθυπουργό;
Φιλ: Αβολα, μάλλον.
Ο «ORFEAS2021» θα προβληθεί την Τετάρτη 19 και την Τετάρτη 26 Ιανουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στις 21.30. Και τις δύο προβολές θα ακολουθήσει Q&A με τους ΦΥΤΑ και συντελεστές της ταινίας. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες για την ταινία στο επίσημο site του «ORFEAS2021».
