Η Μαρία Πλυτά είναι η πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτης και παραγωγός.
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 26 Νοεμβρίου του 1915. Στην αρχή στράφηκε στη φιλολογία, και έγραψε δύο μυθιστορήματα: τα «Δεμένα Φτερά» το 1944 και τις «Αλυσίδες» το 1946. H πρώτη της συμμετοχή σε ταινία ήταν το 1947, όταν ήταν καλλιτεχνική διευθύντρια και παραγωγός στην ταινία «Μαρίνος Κονταράς» του Γιώργου Τζαβέλλα και στην ταινία «Μαρίνα» του Αλέκου Σακελλάριου. Γύρισε την πρώτη της ταινία «Τ' Αρραβωνιάσματα» το 1950.
Η παρακάτω συνέντευξη στην Γκαίη Αγγελή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Φιλμ, τεύχος 17, Ιούλιος 1979.
Στα γυρίσματα της «Εύας» το 1953
Πριν ένα χρόνο είχαμε μια μικρή συνεργασία όταν έκανα το πορτραίτο σου για την τηλεόραση, αυτή τη φορά θα επιθυμούσα να κάνουμε μια συζήτηση πιο διεξοδική. Θεωρώ σημαντικότο ότι είσαι ή πρώτη γυναίκα σκηνοθέτης στην Ελλάδα. Εκανες κινηματογράφο μια εποχή που στον διεθνή χώρο οι γυναίκες ήταν ελάχιστες και στην Ελλάδα ανύπαρκτες. Ποια ήταν ήσχέση σου με τον κινηματογράφο πριν αρχίσεις να κάνεις ταινίες;
Δεν είχα καμία ιδιαίτερη σχέση, αγαπούσα βέβαια τον κινηματογράφο αλλά σαν κοινός θεατής. O άνδρας μου είχε γίνει παραγωγός από την κατοχή κιόλας. Ηταν βλέπεις τότε η εποχή που οκόσμος έτρεχε να δει κάτι ελληνικό. Ν' ακούσει την γλώσσα του. Υστερα από την επιτυχία που είχε ή «Φωνή της Καρδιάς» (σενάριο - σκηνοθεσία του Δημήτρη Ιωαννόπουλου») με παραγωγή Φίνου φ—, Καβουκίδη και τα «Χειροκροτήματα» του Τζαβέλλα με τον Αττίκ, γύρισε και ο άνδρας μου με τον Φίνο την «Βίλα με τα Νούφαρα» (σενάριο φ— σκηνοθεσία Ίωανοπουλου). Ηταν ή πρώτη ταινία που κλήθηκε ντεκορατέρ για τα σκηνικά της. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι ο πρώτος Ελληνας σκηνογράφος που δούλεψε για τον κινηματογράφο ήταν ο Μάριος Αγγελόπουλος.Εγώ, για να είμαι ειλικρινής δεν ήθελα να μπλέξουμε με τέτοιεςδουλειές γιατί πίστευα πώς για να γίνει κανείς παραγωγός χρειάζεται «κότσια». Που να φανταστώ τότε, ότι κάποτε θα έμπλεκα κι' εγώ με την παραγωγή. Κι' αυτό έγινε όταν έμεινα μόνη και με λιγοστά χρήματα, παρ' όλες τις αντίθετες φήμες που κυκλοφορούσαν.
Είσαι λοιπόν και ή πρώτη Ελληνίδα παραγωγός.
Το 1946, ύστερα από την επιτυχία που σημείωσε το «Παπούτσι απότον τόπο σου» του Φίνου με σενάριο— σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλαρίου , σκέφτηκα, να ένας τρόπος να βγάλω τα προς το ζείν και έτσιέκανα Την πρώτη μου παραγωγή με τον Φίνο. Γύρισα Την ταινίαΜΑΡΙΝΑ με σενάριο— σκηνοθεσία του Γιώργου Τζαβέλλα.
Ομως Μαρία εκείνη την εποχή ήσουνα ήδη λογοτέχνης, είχες γράψει δύο μυθιστορήματα τα «Δεμένα Φτερά» και τις «Αλυσίδες» και ένα θεατρικό έργο, το βυζαντινο «Κάστρο της Χερσώνας». Νομίζω ότι το πέρασμα σου στον κινηματογράφο και Ιδιαίτερα στην σκηνοθεσία έρχεται σαν συνέχεια.
Αλήθεια είχα σκεφτεί ότι αφού μπορώ και βάζω ανθρώπους στο χαρτί γιατί να μην τους βάλω και στο πανί επάνω, να τους δω ναζωντανεύουν. Ομως ο κυριότερος λόγος που με ώθησε ν' ασχοληθώ με την σκηνοθεσία ήταν ή ανάγκη να εργαστώ για να ζήσω, γιατίή αλήθεια είναι ότι από τα βιβλία μου μόνο ένα στύλο κατάφερα ν’ αποκτήσω.
Διαφημιστική αφίσα για τον «Ανήφορο» το 1964
Την αγάπησες όμως την δουλειά σου.
Την λάτρεψα. Μόνο που ή αγάπη μου γι' αυτήν ήρθε σιγά - σιγά. Σαν την όρεξη που έρχεται τρώγοντας. όσο τρύπωνα στα μυστικά της όσο πάλευα με τις δυσκολίες της, τόσο πιο πολύ την αγαπούσα.
Ποιές ήταν οι κυρίαρχες εμπειρίες που απόκτησες από τα πρώτα γυρίσματα από την τεχνική άποψη αλλά και όσον αφορά τα οικονομικά μια που ήσουν και παραγωγός.
Αρχισα το γύρισμα της πρώτης μου ταινίας που ήταν "T' Αρραβωνιάσματα» του Μπόγρη το 1948, τελείωσε σ' ένα χρόνο και προβλήθηκε τελικά το 1950. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισα στην αρχή ήταν άπειρες. Δεν θα ξεχάσω ότι όταν άρχισα το γύρισμα της ταινίας ή Γεράρδου ήταν έγκυος τριών μηνών και δεν μου το είχε πει. Ετσι αναγκαζόμουνα να τραβάω κοντινά πλάνα για να μην φαίνεται ή κοιλιά της. Υστερα επιστρατεύτηκε ο Τζογιας, ο πρωταγωνιστής. Τραβούσα τις σκηνές ανακατωμένες και μετά έπαθε περιτονίτιδα οΖησιμάτος και έμεινε πέντε μήνες στην κλινική, έτσι αναγκάστηκανα πάρω πλάτη άλλου ηθοποιού για να τελειώσω την ταινία. Ολααυτά ήταν σε βάρος της παραγωγής. Τότε μάθαινα ακόμα. Πώςμπορείς όμως να γίνεις παραγωγός όταν δεν είσαι γεννημένοςέμπορος και δεν έχεις το κεφάλαιο που χρειάζεσαι; Μου έκανανβέβαια πίστωση. Και σ' όλους όπως ήταν της μόδας τότε έταζα Τηνεξόφληση στην πρώτη προβολή της ταινίας. Χρειάστηκε να κάνωτρεις ταινίες για να καταλάβω ότι τα χρήματα της πρώτης προβολής, τ' άρπαζε τα μισά ή εφορία και τ' άλλα μισά, οι αίθουσες πουέπαιζαν Την ταινία, το γραφείο εκμετάλλευσης και οι διαφημίσεις. Σε ότι αφορά το γύρισμα στις πρώτες μου ταινίες μπορώ να πωότι μάθαινα, ρώταγα συνέχεια. Είχα βέβαια συγκεκριμένες επιθυμίες μόνο που δεν είχα πλήρη έλεγχο στο αποτέλεσμα ενώ σιγάσιγά απόκτησα πείρα. Στις πρώτες μου ταινίες περισσότερο οραματιζόμουνα κι' όταν θυμάμαι μου έλεγε ο Γαζιάδης αύτο δεν γίνεταιεγώ επέμενα και στο τέλος γινότανε. Ή ευαισθησία μου με έκανενα τα βλέπω έτσι. Ηθελα ας πούμε ένα χταπόδι στον τοίχο «Δεν πέρνεται είναι πολύ φωτεινός ο τοϊχος» μου έλεγε ο Γαζιάδης.«Δεν ξέρω θα βρεις τον τρόπο να μου το φωτογραφίσεις εγώ θέλω σε κοντινό πλάνο το χταπόδι» Και στο τέλος βγήκε το χταπόδι.Ομως αυτό δεν ήταν γνώση, ή γνώση αποχτήθηκε σιγά-σιγά.
Ποια μέθοδο ακολουθούσες στο γύρισμα, πώς το προετοίμαζες, πώς έκανες έλεγχο στις προθέσεις σου, έκανες για παράδειγμα λεπτομερές ντεκουπάζ, έλεγχες το κάδρο; και ποιαήταν ή σχέση σου με τους τεχνικούς;
Βέβαια ετοίμαζα τα πάντα ως την παραμικρή λεπτομέρεια. Είχα ένατετράδιο εργασίας που το έλεγα ημερολόγιο. Σχεδίαζα τα ντεκόρστο χαρτί. Εβρισκα τους χώρους έβαζα τις θέσεις της μηχανής. Ταετοίμαζα όλα και το μαρτύριο το μεγάλο ήταν να περιμένω τουςτεχνικούς να φωτίσουν. Η αλήθεια είναι ότι με τους τεχνικούς είχασκυλοκαυγάδες στο τέλος όμως γινόταν αυτό που ήθελα. Δεν είχα-με και τα απαραίτητα μέσα. Στα εξωτερικά περιμέναμε ώρες να βγει ο ήλιος. Δουλεύαμε μόνο με ρεφλεκτέρ. Το τράβελινγκ ήταν μεγάλη υπόθεση. Εκείνες οι ράγες του δεν εφάρμοζαν σωστά.Ασε το «μάσημα» που έκανε κάθε τόσο ή μηχανή στο φιλμ. Κι' ήταντότε πανάκριβο το φιλμ όπως και τώρα. Ηταν και τα πλατώ που στηνστέγη τους χοροπηδούσε ή βροχή, τότε σταματούσαμε το σύγχρονο και τραβούσαμε βουβά. Δουλεύαμε πολλές ώρες. Το οκτάωρο για τους εργάτες του κινηματογράφου άρχισε να εφαρμόζεται πολύ αργότερα. Τύχαινε να δουλέψουμε είκοσιτέσσερεις ώρες συνέχεια. Πολλές φορές και σαρανταοκτώ. Θυμάμαι, που λες, Την δεύτερη μέρα απ' τα Χριστούγεννα του 53, μπήκα στο πλατώ με τον Γιάννη Τσαρούχη, για να τελειώσουμε τα ψιλολόγια του ντεκόργιατί τα μεσάνυχτα θα είχαμε γύρισμα και βγήκα από κει, ύστερααπό σαρανταεννιά ώρες.
Εκανες ή ίδια το μοντάζ στις ταινίες σου;
Αρχισα να μοντάρω από Την «Δούκισσα της Πλακεντίας» ύστεραδηλαδή από την όγδοη ταινία μου. Στην αρχή καθόμουνα με τονμοντέρ και του έλεγα εδώ να κοπεί, εκεί να κοπεί. Οταν όμωςέβλεπα την ταινία διαπίστωνα ή ότι είχε πολύ αργήσει να κοπεί τοπλάνο ή ότι κόπηκε πολύ γρήγορα. Και έτσι έμαθα να μοντάρω μόνημου κι' επειδή δεν τα βόλευα καλά με την μουβιόλα, περνούσα τοφιλμ μ' ένα φακό, διάβαζα τους διαλόγους κι' έκοβα εκεί που ήθελα,
Είχα γράψει ένα σενάριο με τον τίτλο "Ανθρωπότητα Ωρα Μηδέν", ήθελα πολύ να το σκηνοθετήσω αλλά δυστυχώς δεν μπορούσα να βρω παραγωγό. Είχε ενδιαφερθεί ο Φίνος να το αγοράσει, αλλά δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στις γυναίκες. Ελεγε θυμάμαι: "H γυναίκα δεν πρέπει να ναι σκηνοθέτης". Οταν πάλι γύριζα τα "Ναυάγια της Ζωής" με παραγωγό τον Σαρόγλου του είχε πει "όλο σου το επιτελείο είναι θαυμάσιο, ωραίο το σενάριο, το μόνο μελανό σημείο είναι η σκηνοθέτις". Αργότερα όμως όταν είδε τη δουλειά μου, μου έδωσε συγχαρητήρια.»
Για να επανέλθουμε στο θέμα της παραγωγής μετά τις τέσσερεις δικές σου παραγωγές την «Μαρίνα», τον «Μαρίνο Κονταρά», «τ' Άρραβωνιασματα» και την «Λύκαινα» εγκατέλειψεςτην παραγωγή κι ' αςχολήθηκες αποκλειστικά με την σκηνοθεσία. Ποιοι ήταν οι λόγοι.
Ναι, δεν μπόρεσα να συνεχίσω σαν παραγωγός γιατί πήγαινα κι'έκανα όλο ταινίες ποιότητας για την εποχή σαν τον «Μαρίνο Κονταρά» «τ' Άρραβωνιασματα». Ξεκίνησα δηλαδή από Ελληνες από Εφταλιώτη, Μπογρη και όλες αυτές οι ταινίες ζημία μου δώσανε. Ετσι δεν μπόρεσα πια να κρατηθώ σαν παραγωγός γιατί έπεσα έξω.Είχα τόσα πολλά χρέη που κόντεψα ν' αυτοκτονήσω. Τότε ήταν πουο κυρ Αντώνης ο Ζερβος αγόρασε την «Λύκαινα» κι' αμέσως μετάμου εμπιστεύτηκε μαζί με τον Μίμη Κομίνη να γυρίσω το«Βαφτιστικο».
Ναι αλλά γιατί δεν μπόρεσες να κρατηθείς σαν παραγωγόςμήπως και οι δυο μεγάλοι παραγωγοί τοι) ελληνικού κινηματογράφου Φίνος και Ζερβος μονοπωλούσαν Την παραγωγή; Πώς γινόταν ή εμπορική διακίνηση των ταινιών.
Οταν τελείωνε ο παραγωγός την ταινία του την παρέδινε σ' έναγραφείο εκμετάλλευσης. Αυτό την διοχέτευε σ’ όλη την Ελλάδακαι στο εξωτερικό. Εκείνο τον καιρό οι ταινίες πήγαιναν στηνΤουρκία, Αίγυπτο, Αμερική. Αργότερα πήραν τον δρόμο και γιαάλλες χώρες της Ευρώπης. Το γραφείο εκμετάλλευσης έπαιρνεφυσικά το ποσοστό του κι' αυτό το ποσοστό άρχισε μ' ένα 8% πάνωστις εισπράξεις, κι' όσο πλήθαιναν οι ταινίες και φύτρωναν όλο καικαινούργιοι παραγωγοί, το ποσοστό μεγάλωνε. Γίνηκε 10%, 12%,15% και 20%. Οι μεγάλοι παραγωγοί Φίνος, Ζερβος ακόμα και οΝοβακ είχαν οργανωμένα δικά τους γραφεία εκμετάλλευσης όπωςέχει και τώρα ή εταιρία Καραγιαννης Καρατζοπουλος.
Το 1951 έπαψες πια να εργάζεσαι ανεξάρτητα και έγινες«σκηνοθέτης - υπάλληλος» διαφόρων παραγωγών και τηςεταιρίας Ανζερβός έως το 1967. Μπορούμε λοιπόν να πούμεότι ή δουλειά σου χωρίζεται σε δύο περιόδους. Στην πρώτημέχρι το 1951 που έκανες ταινίες ανεξάρτητη σαν Ελ Φιλμκαι από το 51 έως το 67 που εργάστηκες σαν σκηνοθέτης κάτωαπό τις εντολές άλλων. Μαρία νομίζεις ότι ή δουλειά σουαυτών των δύο περιόδων στο επίπεδο της μορφής παρουσιάζει διαφορές;
Οι πρώτες μου ταινίες είχαν ηθογραφικό χαρακτήρα, μετά έκαναταινίες μελό. Αλλά ήταν όλη η εποχή τέτοια.
Σκηνή από τη «Λύκαινα» το 1951
**Σε τι νομίζεις ότι συνίσταται το μελό.
Το μελό δεν ήταν μόνο στο σύνολο της ιστορίας αλλά και στηνσκηνοθεσία, για παράδειγμα αν πείσμωνε κάποιος αυτό το έβγαζαμέσα από ένα κοντινό της σφιγμένης γροθιάς.
Εσύ όταν γύριζες τις σκηνές συμμετείχες συναισθηματικά;
Και βέβαια. Αφού το ένιωθα, έκλαιγα, φώναζα. Πάθαινα πώς να τοκάνουμε.
Πώς έβλεπε ο κόσμος τις ταινίες της εποχής εκείνης.
Με πολλή αγάπη. Μπορώ να πω, στην αρχή με φανατισμό. Οχι βέβαια όλος ο κόσμος. Με τον καιρό και με το πνίξιμο της αγοράς μεελληνικές ταινίες ο κόσμος χωρίστηκε ας πούμε σε δύο στρατόπεδα. Στο στρατόπεδο των ελίτ που περιφρονούσε την ελληνικήταινία και του «λαού» που την αγκάλιασε σαν κάτι δικό του ως το τέλος της.
Στα γυρίσματα του «Ασωτου» (από αριστερά προς δεξιά): Γ. Δανάλης, Δ. Σταρένιος, Μ. Πλυτά, Ν. Μοσχονάς, Τ. Μπαλοδήμος, Λ. Διανέλλος
Σ’ όλη αυτή την περίοδο της σκηνοθετικής σου δραστηριότητας είχες μια αίσθηση μοναδικότητας απ' το γεγονός ότι ήσουν ή μόνη γυναίκα κινηματογραφίστρια.
Ενιωθα απλά ότι είμαι ένας εργάτης που πρέπει να δουλεύει σκληρά για να ζήσει. όμως κοντά σ' αυτό επειδή αγαπούσα αυτή τη δουλειά ήμουν κι' ευτυχισμένη που Την βρήκα. Κι' αν είχα άγχη σ'αυτό δεν μου έφταιγε κανείς, μπορούσα να είχα γίνει δακτυλογράφος. Για ένα πράγμα πάντως είμαι ευχαριστημένη ότι έστω και αργά κάνω την αυτοκριτική μου.
Είχες σχέδια και επιδιώξεις που δεν κατάφερες να πραγματοποιήσεις;
Είχα γράψει ένα σενάριο με τον τίτλο « Ανθρωπότητα Ωρα Μηδέν», ήθελα πολύ να το σκηνοθετήσω αλλά δυστυχώς δεν μπορούσα να βρω παραγωγό. Είχε ενδιαφερθεί ο Φίνος να το αγοράσει, αλλά δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στις γυναίκες. Ελεγε θυμάμαι: «H γυναίκα δεν πρέπει να ναι σκηνοθέτης». Οταν πάλι γύριζα τα «Ναυάγια της Ζωής» με παραγωγό τον Σαρόγλου του είχε πει «όλο σου το επιτελείο είναι θαυμάσιο, ωραίο το σενάριο, το μόνο μελανό σημείο είναι η σκηνοθέτις. Αργότερα όμως όταν είδε τη δουλειά μου, μου έδωσε συγχαρητήρια.
Πώς εξηγείς την ανανέωση στο ενδιαφέρον του κόσμου γιατον κινηματογράφο και τι γνώμη έχεις για τον «Νέο ΕλληνικόΚινηματογράφο».
Νομίζω ότι ο κόσμος χόρτασε από την τηλεόραση και ρίχτηκε ξανάστον κινηματογράφο με την ελπίδα ότι θα δει κάτι καλύτερο απ' αυτά που του δείχνει ή τηλεόραση. Εδώ νομίζω ότι πρέπει ναπροσέξουν οι παραγωγοί και να μην παρασυρθούν από σποραδικέςεπιτυχίες και ξαναπάρουν τον ντόρο του πεθαμένου πια παλιούΕλληνικού Κινηματογράφου. Οταν άρχισε αυτό που λέμε «νέοκύμα στον κινηματογράφο» παρακολουθούσα ακόμα τα πράγματα,μια και τώρα έχω αποσυρθεί και σπάνια βγαίνω, και ομολογώ πώς ήδουλειά τους με συνεκλόνισε.
Φιλμογραφία της Μαρίας Πλυτά
Τα Αρραβωνιάσματα (1950)
Η Λύκαινα (1951)
Βαφτιστικός (1952)
Η Εύα (1953)
Το Κορίτσι της Γειτονιάς (1954)
Η Δούκισσα της Πλακεντίας (1956)
Τζιπ, Περίπτερο και Αγάπη (1957)
Μόνο για μια Νύχτα (1958)
Τα Ναυάγια της Ζωής (1959)
Αντρας είμαι και το Κέφι μου θα Κάνω (1960)
Ηρθες Αργά (1961)
Ο Λουστράκος (1962)
Ο Ασωτος (1963)
Ο Ανήφορος (1964)
Ο Νικητής (1965)
Ο Εμποράκος (1967)
Οι Αγνωστοι της Νύχτας (1970)
Δείτε εδώ τις ταινίες της Μαρίας Πλυτά:
Η Λύκαινα (1951)
Ο Βαφτιστικός (1952)
Εύα (1953)
Ο Λουστράκος (1962)
Ο Ανήφορος (1964)
Ο Νικητής (1965)
