Πριν από λίγη ώρα ολοκληρώθηκε η πρώτη παγκόσμια προβολή της «Βληχής», της νέας μικρού μήκους ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου. Ενα πρότζεκτ που του ανατέθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «The Artist on the Composer» (μια συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ) όπου ως στόχο έχει να συνδέσει πρωτοπόρους σύγχρονους εικαστικούς και σκηνοθέτες ταινιών με τη «ζωντανή» εκτέλεση ορχηστρικής μουσικής.
Γράφοντας εξ ολοκλήρου (και για πρώτη φορά) το σενάριο ο ίδιος, ο Γιώργος Λάνθιμος εμπνεύστηκε από τους περιορισμούς της ανάθεσης (η μουσική να αποτελεί τη φωνή της ταινίας) και, απαλλαγμένος από τις συμβάσεις της κινηματογραφικής αφήγησης, έπλασε μία πρωτότυπη, τολμηρή ιστορία για τη ζωή και το γάμο, το σεξ και το θάνατο, το πάθος και τη μοναξιά, τον άνθρωπο και τα ζωώδη του ένστικτα. Στη «Βληχή» τα δύο φύλα αλλάζουν ρόλους και πεπρωμένο, συνδέονται και χωρίζουν, αλληλοσκοτώνονται ή ανασταίνουν ο ένας τον άλλον, τρώνε τις σάρκες των ζώων που εκτρέφουν ή τρώνε τις σάρκες τους.
Γυρισμένη με 35 mm φιλμ, σε υπέροχο ασπρόμαυρο, με ονειρικές εικόνες, αλληγορίες, σύμβολα, κινηματογραφικές (κι όχι μόνο) αναφορές, η «Βληχή» είναι μία εντελώς φρέσκια λανθιμική ματιά, ένας πειραματισμός με ένα διαφορεικό σετ εργαλείων του σκηνοθέτη, αλλά απόδειξη της συνολικής πορείας και της προσωπικής του εξέλιξης.
Ο διακεκριμένος Γάλλος ηθοποιός του σινεμά Νταμιάν Μπονάρ ερμηνεύει τον άντρα, αλλά, αναμφισβήτητα η (ατρόμητη) Εμα Στόουν κλέβει την παράσταση στο ρόλο της γυναίκας. Εκφραστική, τολμηρή, ελεύθερη. Ικανή να κρατήσει το φακό ερωτευμένο με το πρόσωπό της σ' ένα σφιχτό κάδρο που ξεσπάει σε κλάματα. Λιτή, απέριττη, οικονόμος. Παραδίδεται στα χέρια του σκηνοθέτη της, όταν θέλει να την κρατήσει σε απόσταση - σχεδόν σαν φάντασμα στα πλάνα του. Μία ερμηνεύτρια που με τον Λάνθιμο μοιάζει χαρούμενη να πηδήξει στο κενό, γιατί νιώθει ότι υπάρχει δίχτυ προστασίας. Ενας σκηνοθέτης που βρίσκει στην πρωταγωνίστριά του πρόθυμο πηλό, να πλάσει ό,τι ακριβώς θέλει - χωρίς φόβο, αλλά με περίσσιο πάθος.
Το Flix παρακολούθησε την ταινία και ήταν εκεί στην πρώτη επίσημη συνέντευξη Τύπου, όπου ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης, η Διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνας Κουντούρη, και φυσικά ο Γιώργος Λάνθιμος και η Εμα Στόουν συζήτησαν τη δημιουργική πορεία της «Βληχής» - από μία ιδέα, σε μία αριστουργηματική εκτέλεση.
Επιστροφή στις (κινηματογραφικές) ρίζες: Η πρόταση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με ενέπνευσε. Θεώρησα ότι είχε μεγάλο ενδιαφέρον να πάω πίσω το χρόνο, να επιστρέψω σ' ένα πιο αρχικό στάδιο του κινηματογράφου και των τεχνών γενικότερα - το βωβό, το ασπρόμαυρο. Με αυτό το πρότζεκτ, μού δόθηκε η ευκαιρία να πω μια ιστορία χωρίς λόγια. Να ξαναξεκινήσω την κινηματογραφική διαδικασία από την αρχή. Να ανακαλύψω πώς το σινεμά συνδυάζεται, ουσιαστικά κι όχι περιγραφικά, με άλλες τέχνες.
Πώς συνεργάστηκαν με τον Γιώργο Κουμεντάκη: Ηταν μία άμεση συνεργασία, αν και παράλληλη. Οσο έγραφα την ιστορία, ο Γιώργος Κουμεντάκης μού έστελνε μουσικές, τις σκεφτόμασταν, τις συζητούσαμε. Με είχε τροφοδοτήσει με αρκετό υλικό από το οποίο τελικά επιλέξαμε τα 3 κομμάτια που χρησιμοποιήσαμε. Μάλιστα το ένα προστέθηκε στο τελικό στάδιο του μοντάζ. Πάντα, όταν τελειώνεις μία ταινία, παίρνει μία δική της μορφή από αυτή που είχες σκεφτεί. Οπότε πάντα αφήνω χώρο και χρόνο για να κάνω τελικές επιλογές.
Ενας σκηνθέτης που δεν χρησιμοποιεί μουσική στις ταινίες του, γυρίζει μία ταινία που της δίνει φωνή, μόνο η μουσική Ναι στο παρελθόν είχα μία περίεργη σχέση με τη μουσική - δεν ήξερα πώς να τη χρησιμοποιήσω, δεν ήθελα να τη χρησιμοποιήσω στο σινεμά μου. Ή τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που πλέον χρησιμοποιείται η μουσική στο σινεμά. Είμαι πολύ αυστηρός, θέλω η μουσική να μην περιγράφει τι βλέπεις, να μην υπογραμμίζει τι νιώθεις, να μην επαναδιατυπώνει την ιστορία της ταινίας. Αλλά να τη συμπληρώνει, ως τέχνη κι ως γλώσσα. Ακόμα κι εδώ στη «Βληχή» θεωρώ ότι η μουσική δεν είναι ούτε περιγραφική, ούτε υπογραμμιστική. Πάντως, ναι έχω αναθεωρήσει την απόλυτη σχέση που (δεν) είχα με την μουσική. Η επόμενη ταινία μου θα έχει μουσικό σκορ.
Η Εμα Στόουν εμπιστεύεται τυφλά τον σκηνοθέτη της: Δεν ξέρω αν ήταν το πιο δύσκολο πρότζεκτ που έχω κάνει, αλλά ήταν προκλητικό ναι. Είναι μεγάλο δώρο να δουλεύω με τον Γιώργο. Παραδίδομαι στη δημιουργική του διαδικασία, τον εμπιστεύομαι τυφλά, δεν σκέφτομαι τίποτα άλλο. Με ενέπνευσε φυσικά και η ιστορία, το σενάριο που έγραψε. Ηταν επίσης δέλεαρ το ότι θα δουλεύαμε στην Ελλάδα, την οποία επισκέφθηκα πρώτη φορά.
Τι ιδιαίτερο έχει αυτή η ταινία την εποχή των πλατφόρμων και του streaming; Εξ' ορισμού, αυτή η ταινία γυρίστηκε σε 35 mm για να παίζεται απαραιτήτως σε αίθουσα, με ζωντανό κοινό και συνοδεία ορχήστρας και χορωδίας. Δεν είναι μία ταινία που βλέπεις στο laptop σου. Είναι μία εντελώς άλλη εμπειρία. Δεν έχω γυρίσει την ταινία με άλλη μορφή. Δεν υπάρχει μια εκδοχή με διάλογο ή ενσωματωμένη τη μουσική της. Σήμερα υπάρχουν πολλοί τρόποι και να γυρίσεις και να δεις μία ταινία. Αυτό το πρότζεκτ όμως είχε ξεκάθαρο προορισμό: την αίθουσα.
Η επιλογή της Τήνου: Η Τήνος είναι ένας μέρος που επισκέπτομαι τα τελευταία χρόνια αρκετά. Εχω αρχίσει να τη γνωρίζω και να την αγαπώ. Ξεκίνησα να σκέφτομαι την ταινία εκεί. Με ενέπνευσε το περιβάλλον και η ατμόσφαιρα του νησιού.
Πώς καθοδήγησε τους ερασιτέχνες ηθοποιούς Χρησιμοποιήσαμε ηλικιωμένους ντόπιους Τηνιακούς. Δεν χρειαζόντουσαν κάποια καθοδήγηση. Πολλές φορές στο σινεμά χρειάζεσαι απλώς τη βαρύτητα μιας παρουσία μπροστά στο φακό σου. Μερικοί άνθρωποι κουβαλούν ένα ειδικό βάρος. Οι ερασιτέχνες μπορεί να μην έχουν τεχνική, μπορεί να μην καταλαβαίνουν τι ακριβώς κάνουμε, ή ότι τους κινηματογραφούμε τη στιγμή που κινηματογραφούμε. Δεν «παίζουν», απλά «είναι». Να σας πω την αλήθεια ούτε στην Εμα εξήγησα πολλά. Αλλά αφέθηκε στη στιγμή, αφέθηκε «να είναι». Οταν την έβαλα να κάτσει ανάμεσα στις ηλικιωμένες ντόπιες, με εντυπωσίασε πόσο γρήγορα συντονίστηκε με τις άλλες γυναίκες.
Τι αγαπά στον Γιώργο Λάνθιμο η Εμα Στόουν; Θα μπορούσα να μιλάω ώρες για τα πράγματα που μου αρέσουν στις συνεργασίες μου με το Γιώργο. Πρώτα από όλα τα πάμε πολύ καλά, ταιριάζουμε ως άνθρωποι. Καλλιτεχνικά, είναι μεγάλη ευτυχία το να εμπιστεύεσαι ολοκληρωτικά έναν σκηνοθέτη. Οταν κάθεται στην κάμερα ο Γιώργος, δεν ανησυχώ για τίποτα. Είναι πολύ προσεκτικός, έχει εμμονή με τη λεπτομέρεια (και το λέω για καλό), δεν του ξεφεύγει τίποτα. Σε κάνει να νιώθεις ασφαλής, ενώ ταυτόχρονα σπας τα όριά σου. Και θα σας μιλήσω ειλικρινά: ποιο θα ήταν το νόημα να συνεχίσω αυτή την ηλίθια δουλειά, αν δεν έβρισκα προκλητικούς ρόλους, όπως αυτούς που μου προσφέρει ο Γιώργος;
Είναι μούσα του Γιώργου Λάνθιμου η Εμα Στόουν; Είναι πολύ σπάνιο να βρίσκεις συνεργάτες που τα πας τόσο καλά. Πέρα από το ταλέντο, χρειάζεσαι και προσωπική χημεία. Βρίσκω υπέροχο στο πέρασμα των χρόνων να δημιουργείς σχέσεις με τους ηθοποιούς σου. Σχέσεις που εξελίσσονται και μεγαλώνουν μέσα τη δουλειά. Κάπως έτσι ξεκίνησε κι αυτή η σχέση με την Εμα - εξελίχθηκε μέσα στα χρόνια, μεγάλωσε, και σήμερα βρισκόμαστε να γυρίζουμε και μία τρίτη ταινία μαζί.
Είναι η «Βληχή» σαφώς επηρεασμένη από τους «Βοσκούς» του Νίκου Παπατάκη; Είναι γνωστό ότι οι «Βοσκοί» του Παπατάκη είναι μία από τις πολύ αγαπημένες μου ταινίες. Προφανώς, θα υπήρχε υποσυνείδητα κι αυτή η επιρροή στο κεφάλι μου. Πιο συγκεκριμένα όμως, η ταινία που με ενέπνευσε και που ξεκάθαρα ξεσήκωσα και πράγματα από αυτήν είναι ο «Μακεδονικός Γάμος» του Τάκη Κανελλόπουλου. Ενα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ. Στη «Βληχή» χρησιμοποίησα πράγματα που είδα εκεί - τα έθιμα του γάμου, το χορό των γυναικών, το μαχαίρι. Ομως ναι, στο έργο μου, ο Παπατάκης έχει μια επίδραση συνολική.
Δεν είναι ταινία εποχής. Ο στόχος ήταν να γυρίσουμε μία ταινία πέρα από χρόνο και τόπο. Η ιστορία να είναι άχρονη. Για παράδειγμα, τα κουστούμια είναι εμπνευσμένα από παραδοσιακές ενδυμασίες, αλλά είναι ραμμένα με σύγχρονα υλικά, έχουν μία σύγχρονη ερμηνεία. Το σπίτι είναι παλιό, όμως το αυτοκίνητο είναι σύγχρονο. Με γοητεύει η παράδοση σε μία εποχή παγκοσμιοποίησης. Νομίζω ότι είναι ωραίο να διατηρούμε κάποια πράγματα, όσο εξελισσόμαστε - όχι με διδακτικό τρόπο φυσικά. Αλλά έχει μία γοητεία το παρελθόν. Μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης στις ζωές μας.
Δεν θεωρώ ότι επέστρεψα στην Ελλάδα. Δε θεωρώ ότι κάποτε έφυγα. Οι συνθήκες με οδήγησαν να κάνω τις ταινίες που έκανα εδώ. Οι συνθήκες με οδήγησαν να φύγω στο εξωτερικό. Βέβαια, δεν αναγκάστηκα μόνο να κάνω ταινίες αγγλόφωνες, με ενδιέφερε κιόλας. Η πρόταση του να γυρίσω αυτό το πρότζεκτ στην Ελλάδα μου άρεσε εξ αρχής. Το ότι θα προβαλλόταν εδώ ήταν ελκυστικό - άρχισε να μου λείπει η Ελλάδα. Γιατί έχει πλεονεκτήματα η δουλειά στο εξωτερικό, αλλά σου λείπουν και πράγματα. Το να γυρίσεις ταινίες με ανθρώπους που ξέρεις από παλιά, με ένα μικρότερο συνεργεία, με λιγότερο έλεγχο.
Βληχή = βέλασμα, μουγγάνισμα Δεν ξέρω πώς φτάνω κάθε φορά στην επιλογή τίτλου μιας ταινίας μου. Δεν έχει λογική, είναι κάτι που επιλέγω με το ένστικτο. Εδώ, σε μία ταινία χωρίς ήχο, μία ταινία που τα ζώα έχουν ρόλο, αλλά δεν ακούγονται, ταίριαζε να βάλεις για τίτλο ένα ήχο. Δεν μου άρεσε η λέξη «βέλασμα». Το «Βληχή» όμως και ακούγεται, αλλά και γράφεται ωραία ως τίτλος.
«Βληχή» | Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής | 6, 7 κι 8 Μαΐου 2022
The Artist on the Composer | Βληχή του Γιώργου Λάνθιμου | Επιμέλεια προγράμματος The Artist on the Composer: Γιώργος Κουμεντάκης (Καλλιτεχνικός Διευθυντής ΕΛΣ) – Ελίνα Κουντούρη (Διευθύντρια ΝΕΟΝ) | Δεύτερη ανάθεση Γιώργος Λάνθιμος: Βληχή | 6, 7, 8 Μαΐου 2022 | Ώρες: 18.00, 20.00, 22.00 | Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ | Παραγωγή, σενάριο, σκηνοθεσία: Γιώργος Λάνθιμος | Πρωταγωνιστούν: Έμμα Στόουν, Νταμιάν Μποννάρ | Μουσική: Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ / Κνουτ Νύστεντ, Τόσιο Χοσοκάβα | Τσίμπαλο: Αγγελίνα Τκάτσεβα | Σενγκ: Γου Γουέι | Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος | Με τη συμμετοχή του κουαρτέτου «Μαρία Κάλλας» και της Χορωδίας της ΕΡΤ | Σκηνικά: Άννα Γεωργιάδου | Κοστούμια: Άγγελος Μέντης | Χορογραφία: Χρήστος Παπαδόπουλος | Διεύθυνση φωτογραφίας: Θοδωρής Μιχόπουλος | Μοντάζ: Γιώργος Μαυροψαρίδης | Executive producer: Ρεμπέκκα Σκίννερ | Παραγωγός: Ελένη Κοσσυφίδου | Εισιτήρια: 10 ευρώ (το εισιτήριο στηρίζει το έργο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής) | Προπώληση: ticketservices.gr, Ταμεία ΕΛΣ – ΚΠΙΣΝ (2130885700, καθημερινά 09.00-21.00)
