Τα «Αδέσποτα Κορμιά» είναι ένα καταπληκτικό ντοκιμαντέρ. Δυστυχώς κι η ταινία, ως σώμα, κακοποιήθηκε πρόσφατα σχεδόν όσο οι ηρωίδες της. Με αφορμή τη λαβή που έδωσε η αφίσα της σε ημιμαθείς, βιαστικούς, κυρίως φονταμενταλιστές Ορθόδοξους Χριστιανούς, από τη μια η ελληνική πρεμιέρα της στο πρόσφατο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έγινε μέσα σ' έναν κλοιό βίας και απειλών (διαβάστε περισσότερα εδώ), από την άλλη επισκιάστηκε το αληθινά σημαντικό, το περιεχόμενο και η ουσία του έργου.
Τώρα, μετά και τη διεθνή πρεμιέρα της ταινίας στο CPH:DOX της Κοπεγχάγης, από τις 28 Μαρτίου, τα «Αδέσποτα Κορμιά» βγαίνουν από το CineDoc στις ελληνικές αίθουσες, δίνοντας την ευκαιρία σ' ένα πιο ψύχραιμο κοινό να δει, να σκεφτεί, ν' αξιολογήσει, να νιώσει και να καταλάβει. Και, φυσικά, να διαφωνήσει - η ταινία αφήνει χώρο και γι' αυτό.
Διαβάστε εδώ την κριτική του Flix για τα «Αδέσποτα Κορμιά».
Η Ελίνα Ψύκου, ως τώρα γνώριμη από τις μεγάλου μήκους μυθοπλαστικές ταινίες της, «Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» και «Ο Γιος της Σοφίας», μίλησε στο Flix για το ντοκιμαντέρ της και για την εμπειρία που τής άλλαξε τη θεώρηση της ζωής (κι αυτή, όχι, δεν ήταν η αντίδραση στην αφίσα!).
Η Ρόμπιν είναι έγκυος, αλλά δεν θέλει να γίνει μητέρα. Η Κατερίνα και η Γκάια θέλουν να κάνουν παιδί, αλλά δεν μπορούν να συλλάβουν. Η Κική πάσχει από μια νευρολογική ασθένεια ανίατη και θα ήθελε η ζωή της να τελειώσει τώρα, με αξιοπρέπεια. Κι η Αναστασία αναρωτιέται αν έχει μεγαλύτερο νόημα να βοηθήσεις κάποιον να ζήσει ή να φύγει. Η άμβλωση, η τεχνητή γονιμοποίηση και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία ηγούνται μιας πομπής που, σαν σαν το φιδάκι που παίζαμε παιδιά, διανύει καμπυλωτά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, φεύγοντας απ' όπου η αυτοδιάθεση απαγορεύεται, αναζητώντας τα μέρη που μπορούν να στηρίξουν την ανθρώπινη επιλογή. Σ' ένα πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό σύνολο που κηρύττει, συλλογικά, την ελευθερία, αλλά την εφαρμόζει επιλεκτικά.
Εχοντας δείξει, πια, τα «Αδέσποτα Κορμιά» στο κοινό, αλλά κι έχοντας εισπράξει τρομακτική ένταση, ως και επιθέσεις, νιώθεις ότι φιλτράρεις διαφορετικά εσύ η ίδια την ταινία;
Οταν έκανα την ταινία ήξερα ότι θ’ ανοίξει κάποιες συζητήσεις και πολύ συχνά είχα στο μυαλό μου ότι μπορεί σε κάποια σημεία να ενοχλήσει και τους «μεν» και τους «δε», δηλαδή κι αυτούς που υπερασπίζονται όλ’ αυτά που κι εγώ υπερασπίζομαι στην ταινία, αλλά και όσους είναι αντίθετα στην άμβλωση, αντίθετοι στην εξωσωματική γονιμοποίηση, αντίθετοι στην ευθανασία, αντίθετοι στην αυτοδιάθεση του σώματος. Και αυτό ήταν κάτι που αρχικά με άγχωνε, στη συνέχεια μου δημιουργούσε μία, ας το πούμε έτσι, μικρή αγωνία.
Η αγωνία που είχα στην αρχή, αν η ταινία θα προκαλέσει αντιδράσεις και στις δύο πλευρές, αυτή τη στιγμή δεν είναι καθόλου αγωνία, είναι χαρά και ικανοποίηση.»
Οταν, το καλοκαίρι που μας πέρασε, με τον Νίκο Πάστρα αρχίσαμε να συζητάμε την αφίσα, ζορίστηκα πολύ γιατί, επειδή η ταινία συμπεριλαμβάνει όλ’ αυτά τα πολλά πράγματα, δεν μπορούσα να σκεφτώ μία εικόνα η οποία να είναι αντιπροσωπευτική του συνολικού έργου. Κι όταν έπεσε στο τραπέζι αυτή η ιδέα – δηλαδή μια εικόνα που εμπεριέχει τη ζωή και το θάνατο, που είναι τα βασικά πράγματα που πραγματεύεται η ταινία, το γυναικείο σώμα ως πεδίο μάχης, που είναι πολύ σημαντικό μέρος της, την εγκυμοσύνη, το θρησκευτικό κομμάτι που προφανώς είναι πολύ παρόν και στην ταινία – κατάλαβα ότι είναι μια εικόνα που συγκεντρώνει όλες τις θεματικές, αυτό που αναζητούσαμε.
Προφανώς και ήξερα ότι είναι μία αφίσα που θα συζητηθεί, όπως και η ταινία, απλώς δεν ήξερα η συζήτηση από πού θα προέρχεται και πώς θα γίνεται. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν φανταζόμουν ότι η συζήτηση θα γίνει όπως έγινε τελικά. Αν λοιπόν εγώ, τώρα, μετά από αυτή την εμπειρία, ξανασκέφτομαι την ταινία μ’ ένα άλλο μάτι, το μόνο που σκέφτομαι είναι ότι χαίρομαι πάρα πολύ που πήρα αυτή την απόφαση, που την έκανα έτσι όπως την έκανα και η αγωνία που είχα στην αρχή, αν θα προκαλέσει αντιδράσεις και στις δύο πλευρές, αυτή τη στιγμή δεν είναι καθόλου αγωνία, είναι χαρά και ικανοποίηση. Δεν κρύβω ότι όταν πήρα την απόφαση, ότι θέλω στην ταινία να υπάρχουν όλες οι πλευρές, όλες οι γωνίες, όλες οι οπτικές, ήταν κάτι που συζητήσαμε πάρα πολύ με τους συνεργάτες και τους συμπαραγωγούς, Ελληνες και μη, γιατί κι εκείνοι ήθελαν να προφυλάξουν την ταινία κι εμένα κι ήταν μια συχνή συζήτηση, «είσαι σίγουρη ότι θέλεις να υπάρχει κι αυτή η γνώμη, κι αυτός ο χαρακτήρας;». Κι εγώ ήμουν πολύ σίγουρη. Αν κάτι έχει αλλάξει είναι ότι έχω νιώσει 100% σίγουρη και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία.
Στην πρεμιέρα του «Αδέσποτα Κορμιά» στο TiDF26
Καθώς η ταινία περιγράφει επιτρεπόμενες ή μη ενέργειες που ορίζονται, σε κάθε χώρα, από τη νομοθεσία της, γιατί επέλεξες ανθρώπινες ιστορίες, ηρωίδες για να την αφηγηθούν, φοβήθηκες καθόλου ότι θα πρέπει ν’ αποφύγεις το συναισθηματικό εκβιασμό, το να προκαλέσεις συγκίνηση κάπου όπου δεν είναι χρήσιμο;
Από την αρχή ήταν ξεκάθαρο μέσα μου ότι δεν θέλω να κάνω ένα «ακτιβιστικό» ντοκιμαντέρ, αλλά μία ταινία η οποία να έχει και προσωπικά ταξίδια, ήταν δεδομένο ότι πρωταγωνίστριες θα ήταν οι ίδιες οι ηρωίδες και οι προσωπικές τους ιστορίες. Και αυτό θα περιβάλλεται κι από άλλους χαρακτήρες, συμπληρωματικούς, δευτερεύοντες, εξωτερικούς παρατηρητές σε όσα συμβαίνουν, αλλά και, ταυτόχρονα, αυτούς οι οποίοι, με τις ιδιότητές τους, ορίζουν τη ζωή των πρωταγωνιστριών, χωρίς να γνωρίζονται φυσικά. Το ζητούμενό μου ήταν να κάνω μία ταινία που θα έχει προσωπικό και συναισθηματικό χαρακτήρα, με μεγάλη αγωνία να μην έχει αυτό συναισθηματικό εκβιασμό και να είναι εντός των ορίων της δικής μου ηθικής. Δεν έχω να κάνω με ηθοποιούς, ήταν το πρώτο μου ντοκιμαντέρ, δεν είχα ξαναδουλέψει με ανθρώπους οι οποίοι καταθέτουν τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά ήθελα ταυτόχρονα να παραμείνω και σκηνοθέτης. Κι επειδή ακριβώς η καταγωγή μου είναι από τη μυθοπλασία, αυτό σήμαινε ότι είχα στο μυαλό μου ένα σενάριο, το οποίο μοιράστηκα με τις ηρωίδες μου και το έφεραν κι αυτές στα δικά τους μέτρα – δεν υπήρχε ποτέ στιγμή που έκαναν κάτι που δεν ήθελαν, αλλά από την άλλη υπήρχε και μια συζήτηση πάνω στο «σενάριο». Ηταν μια σύνθετη διαδικασία, από τη μια σενάριο, από την άλλη αλήθεια, από την άλλη συναίσθημα, αλλά όχι εκβιαστικό. Επίσης, από την αρχή ήταν επιθυμία μου να κάνω μια ταινία πιο συναισθηματική από τις προηγούμενες, όπου υπάρχει μεν συναίσθημα, αλλά πιο αποστασιοποιημένο. Σε αυτή την περίπτωση ήθελα να κάνω κι εγώ ένα βήμα μπροστά ως σκηνοθέτης και να μη φοβηθώ το συναίσθημα, αυτό ήταν μια πρόκληση για μένα.
Το ζητούμενό μου ήταν να κάνω μία ταινία που θα έχει προσωπικό και συναισθηματικό χαρακτήρα, με μεγάλη αγωνία να μην έχει αυτό συναισθηματικό εκβιασμό και να είναι εντός των ορίων της δικής μου ηθικής.»
Ηταν τα πάντα ξεκάθαρα για σένα όταν ξεκίνησες την ταινία; Ανακάλυψες πράγματα για τον εαυτό σου προχωρώντας, άλλαξε καθόλου η στάση σου απέναντι στο θάνατο, τελείωσες όπως ξεκίνησες;
Δεν τελείωσα όπως ξεκίνησα. Για μένα αυτή η ταινία ήταν ένα τεράστιο ταξίδι, σε σχέση με το πώς αντιμετωπίζω τη ζωή κι ένα τεράστιο βήμα σε σχέση με τη δική μου θεώρηση των πραγμάτων, να καταφέρω να βλέπω περισσότερο τη μεγάλη εικόνα. Επομένως ήταν ένα τεράστιο… υπαρξιακό ταξίδι, όσο μπανάλ κι αν ακούγεται αυτό και νομίζω ότι ήρθα πολύ πιο κοντά στη δική μου ανθρώπινη αδυναμία και στην ανθρώπινη αδυναμία των άλλων γύρω μου. Οχι σε σχέση με τα όσα πραγματεύεται η ταινία, δηλαδή δεν άλλαξα καθόλου τις ιδέες που είχα σε σχέση με το δικαίωμα στην άμβλωση, στην εξωσωματική γονιμοποίηση, στην ευθανασία, αλλά νομίζω ότι έχω αλλάξει εγώ στη θεώρησή μου για την ανθρώπινη ύπαρξη και τις αδυναμίες και τους φόβους μας. Νομίζω ότι έγινα πιο επιεικής με τον εαυτό μου και με τους άλλους. Ακόμα και με τις απόψεις των άλλων, το πώς όχι μόνο θα τις σεβαστώ, αλλά θα τις αγκαλιάσω κιόλας. Ηταν μια προσπάθειά μου να έρθω πιο κοντά με το «άλλο…» - και μπορούμε να βάλουμε δίπλα ό,τι θέλουμε.
Πιστεύεις ότι το ντοκιμαντέρ σου έδωσε ένα εργαλείο πιο δυνατό απ’ ό,τι η μυθοπλασία; Ετοιμάζεις μία μίνι-σειρά, έχεις μια μεγάλου μήκους μυθοπλασίας στα σκαριά, αισθάνθηκες ότι σου έδωσε μεγαλύτερη δύναμη;
Αισθάνθηκα ότι θ’ αντιμετωπίσω και τα μυθοπλαστικά σχέδιά μου μ’ έναν διαφορετικό τρόπο, μια διαφορετική μέθοδο απ’ ό,τι τα αντιμετώπιζα μέχρι τώρα, γιατί το ντοκιμαντέρ μου έδειξε έναν δρόμο μεγαλύτερης, ίσως, ελευθερίας και ευελιξίας. Κι επειδή είμαι ένας άνθρωπος που έχω πάρα πολύ καλλιεργημένη μέσα μου την τάση για οργάνωση, κάπως το ντοκιμαντέρ με έμαθε λίγο και την αποδόμηση και τη μη-οργάνωση. Και το να μπορώ να λειτουργώ μέσα σ’ ένα πλαίσιο μη-οργάνωσης! Νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που θα το πάρω και θα το μετασχηματίσω σε κάτι άλλο στα επόμενα σχέδιά μου μυθοπλασίας κι αυτό για μένα ως σκηνοθέτη είναι μια τεράστια νίκη.
Ηταν δύο μέρες, το λέω πολύ αυστηρά και συγκεκριμένα, ξέρω ποιες ήταν αυτές οι δύο μέρες, που είχα πολύ φόβο και αναστάτωση μέσα μου. Κι αυτό το πράγμα δεν μου άρεσε, γιατί δεν μου αρέσει να υποκύπτω στον εκφοβισμό.»
Οι επιθέσεις με αφορμή την αφίσα της ταινίας πριν την πρώτη προβολή της ήταν έντονες, μοιάζει να διατήρησες μια μεγάλη αξιοπρέπεια και ψυχραιμία – αισθάνεσαι φοβισμένη;
Σε όλο αυτό το διάστημα που συνέβαιναν οι επιθέσεις στην ταινία και σ’ εμένα προσωπικά, υπήρχε ένα διήμερο όπου αισθάνθηκα φοβισμένη κι ο φόβος μου ήταν κυρίως για το τι θα γίνει με την ταινία και σε δεύτερο επίπεδο για το αν κινδυνεύω κι εγώ η ίδια και η σωματική μου ακεραιότητα. Δύο μέρες ακριβώς, ημερολογιακά, όπου επεξεργαζόμουν πολύ μέσα μου το συναίσθημα του φόβου. Την τρίτη μέρα ξύπνησα πολύ δυνατή και είπα ότι δεν έχω να φοβάμαι τίποτα κι αυτό μου έδωσε τρομερό θάρρος και κάπως όλα άλλαξαν. Ηταν δύο μέρες, το λέω πολύ αυστηρά και συγκεκριμένα, ξέρω ποιες ήταν αυτές οι δύο μέρες, που είχα πολύ φόβο και αναστάτωση μέσα μου. Κι αυτό το πράγμα δεν μου άρεσε, γιατί δεν μου αρέσει να υποκύπτω στον εκφοβισμό. Κι αυτό που γινόταν ήταν εκφοβισμός, ο οποίος δεν είναι μόνο ο κυριολεκτικός, ότι έρχομαι και σε σπρώχνω, είναι και ο εκφοβισμός ο λεκτικός, αλλά κι εκείνος που γίνεται από τη μάζα, γιατί όταν κάτι γίνεται μαζικό, αυτό σιγά-σιγά σου δημιουργεί κάτι που μέσα σου σε τρώει.
Τώρα που τα «Αδέσποτα Κορμιά» ξεκινούν και το διεθνές τους ταξίδι, πιστεύεις ότι σε διαφορετικές χώρες θα συναντήσεις Ιδιαιτερότητες που θα κάνουν το κάθε κοινό πιο ευαίσθητο;
Πιστεύω ότι δεν θα είναι το ίδιο ευαίσθητοι όλοι οι θεατές στα ίδια θέματα, γιατί είναι και κάποια θέματα πολύ πολιτισμικά. Ας πούμε, μετά από όλα αυτά τα ταξίδια, κατάλαβα ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει ως μεγαλύτερο ταμπού τον θάνατο σε σχέση με την Καθολική, κι η Καθολική είναι πιο σκληρή σε θέματα που αφορούν την άμβλωση και την εξωσωματική γονιμοποίηση, άρα είναι σίγουρο ότι στις Καθολικές χώρες τα θέματα που αφορούν τη γέννηση είναι πιο ευαίσθητα από τα θέματα που αφορούν το θάνατο. Επομένως νομίζω ότι ανάλογα με το πού θα ταξιδεύει κάθε φορά η ταινία και με το τι θρησκευτικό background υπάρχει σ’ αυτή τη χώρα, θα είναι άλλα τα θέματα που θα συζητιούνται.
