Ο Ράντου Ζούντε έχει καταφέρει με τις δύο τελευταίες ταινίες του που προβλήθηκαν στη χώρα μας, το «Αφερίμ!» και τις «Σημαδεμένες Καρδιές», να αναδειχθεί σε έναν από τους σημαντικότερους, αλλά και πιο ιδιόρρυθμους εκπροσώπους του Ρουμάνικου Νέου Κύματος, μιας νέας γενιάς δημιουργών της Βαλκανικής χώρας που σαρώνουν τις φεστιβαλικές διακρίσεις διεθνώς κι έχουν τοποθετήσει τη χώρα ως μια ταχύτατα ανερχόμενη δύναμη στο παγκόσμιο κινηματογραφικό στερέωμα.
Με αφορμή την πιο πρόσφατη δημιουργία του, τις «Σημαδεμένες Καρδιές» που προβάλλονται ήδη στις αίθουσες από τις 2 Νοεμβρίου σε διανομή Weird Wave, το Flix μίλησε με τον Ρουμάνο σκηνοθέτη και τον ρώτησε για την πηγή της έμπνευσής του, το παρελθόν και την κινηματογραφική απεικόνισή του, τις μελανές σελίδες της ιστορίας της χώρας του και την αποστολή του σινεμά και της τέχνης γενικότερα.
Πώς ανακαλύψατε τον Μαξ Μπλέτσερ και τι σας ενέπνευσε στη ζωή και το έργο του, ώστε να αποφασίσετε να γυρίσετε τις Σημαδεμένες Καρδιές, μια ταινία άμεσα επηρεασμένη από αυτόν;
Αρχικά ανακάλυψα τον Μπλέτσερ στο Γυμνάσιο, αλλά εμβάθυνα ουσιαστικά στο έργο του μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, όταν ένας φίλος μου μού πρότεινε να μεταφέρω στον κινηματογράφο το Σημαδεμένες Καρδιές. Μόνο όταν διάβασα τα υπόλοιπα βιβλία του, όμως, τα ημερολόγια και τα γράμματα του, συνειδητοποίησα ότι δεν έπρεπε να κάνω μια αυστηρή μεταφορά του μυθιστορήματος, αλλά να εμπνευστώ από όλο το έργο του και να σταχυολογήσω αποσπάσματα από το σύνολο τις λογοτεχνικής του παραγωγής, ιδέες, εικόνες, διαλόγους και θεματικές. Επιπρόσθετα, κοιτάζοντας το παρελθόν της χώρας μου, ειδικά σήμερα, ανακάλυψα ότι τα τέλη της δεκαετίας του 30 είναι μια περίοδος που αξίζει να αναδειχθεί και να διερευνηθεί κινηματογραφικά. Το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της εποχής ήταν το απαραίτητο υπόβαθρο για την ταινία μου. Σήμερα θεωρείται ένα είδος Χρυσής Εποχής πριν το κομμουνιστικό καθεστώς και από κάποιες απόψεις όντως ήταν, πχ για τον πολιτισμό και τον εκμοντερνισμό κάποιων θεσμών, αλλά ήταν επίσης και η εποχή της Ακροδεξιάς, της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και του αντισημιτισμού που οδήγησε στη μαζική δολοφονία περισσότερων από 300.000 Εβραίων και Ρομά στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήθελα να αποτυπώσω κινηματογραφικά την περίοδο της διαμόρφωσης αυτής της κοινωνίας, την αρχή του Κακού. Στο έργο του Μπέτσερ με τράβηξαν η ιδιόμορφη κοσμοθεωρία του, η ευαισθησία του και η ποίησή του. Με εντυπωσιάζουν ακόμα το θάρρος, η αξιοπρέπεια και η έλλειψη συναισθηματισμού με τα οποία αντιμετώπισε τα σοβαρά προβλήματα υγείας του κι έδωσε τη μάχη με το θάνατο.
Γίνεται από νωρίς αντιληπτό στην ταινία ότι το σανατόριο στο οποίο νοσηλεύεται ο Εμανουέλ είναι ένας μικρόκοσμος που αντικατοπτρίζει και συμβολίζει ολόκληρη την εποχή και τα φλέγοντα πολιτικά και πολιτιστικά ζητήματα της εποχής. Επίσης, η ταινία θυμίζει έντονα το «Μαγικό Βουνό» του Τόμας Μαν. Ηταν αυτή η πρόθεσή σας;
Ναι, απαντάτε ο ίδιος στην ερώτησή σας. Κάθε μικρή κοινωνική ομάδα είναι ένας μικρόκοσμος και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο είναι τόσο γοητευτική ιδέα η εξερέυνησή του γιατί είναι η ιδανική αφετηρία για να διερευνηθούν ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα. Αλλά νομίζω ότι οι συγκρίσεις και οι παραλληλισμοί με το βιβλίο του Τόμας Μαν σταματούν εδώ. Φυσικά το Μαγικό Βουνό είναι ένα αριστούργημα, καλύτερο ενδεχομένως από τα βιβλία του Μπλέτσερ, ωστόσο αυτό που κατά τη γνώμη κάνει το έργο του Μπλέτσερ πιο δυνατό είναι η βιωματικότητά του και η δύναμη της προσωπικής μαρτυρίας.
Είχατε δουλέψει ως βοηθός σκηνοθέτη στο Ο Θάνατος του Κυρίου Λαζαρέσκου του συμπατριώτη σας Κρίστι Πουίου, μια ταινία που επίσης διαδραματίζεται σε νοσοκομείο και στην οποία κυριαρχεί ο θάνατος, σε αντίθεση με τη δική σας ταινία, στην οποία παρά το καταθλιπτικό περιβάλλον υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση εορτασμού της ζωης και του έρωτα.
Όλα αυτά που αναφέρετε έχουν αντληθεί από τα βιβλία και τη ζωή του Μαξ Μπλέτσερ. Το ανθρώπινο είδος θέλει να απολαμβάνει τη ζωή παρά τις αντίξοες συνθήκες κι αυτός είναι ο ηρωισμός του, είναι όμως και η καταστροφή του κάποιες φορές, κυρίως όταν παραβλέπουμε τη συλλογική και κοινωνική διάσταση της ζωής σε μια κοινότητα. Πολλές φορές βάζουμε σε πρώτη μοίρα την απόλαυση και την καλοπέραση κι αυτό έχει οδηγήσει τελικά την ανθρωπότητα σε πολλά δεινά. Τα βιβλία του Μαξ Μπλέτσερ εμπεριέχουν όλες αυτές τις ιδέες, τις οποίες προσπάθησα να περάσω κι εγώ μέσα στην ταινία μου. Ελπίζω να το καταφερα.
Πώς επιλέξατε τον πρωταγωνιστή Λούσιαν Ρους;
Hθελα κάποιον που όχι μόνο να είναι, αλλά και να δείχνει ευαίσθητος κι έξυπνος και μετά από πολλές ακροάσεις βρήκα τον Λούσιαν, ο οποίος θα μπορούσε να έχει βγει από τις σελίδες του Μπλέτσερ και καταφέρνει να μεταδώσει όλα τα νοήματα και τις ιδέες των βιβλίων του, πέρα από το να παραπέμπει σ ́αυτόν εμφανισιακά.
Αισθάνομαι μέρος του Νέου Ρουμάνικου Σινεμά. Αλλά σε σύγκριση με τους υπερβολικά ταλαντούχους συναδέλφους μου, αισθάνομαι ότι βρίσκομαι στον πάτο του πηγαδιού. Είμαι μια υποσημείωση.
Μία πολύ ενδιαφέρουσα διάσταση της ταινίας σας είναι το γεγονός ότι παρουσιάζετε τον αντισημιτισμό ως κάτι δεδομένο και κοινά αποδεκτό για τη ρουμανική κοινωνία της εποχής. Φοβηθήκατε για τις αντιδράσεις που ενδεχομένως θα προκαλούσε αυτό;
Όχι γι’ αυτή την ταινία. Υπήρχαν κάποιες οργισμένες αντιδράσεις φυσικά, αλλά λιγότερες από αυτές που προκάλεσε η τελευταία μου ταινία, το ντοκιμαντέρ με αρχειακό υλικό που ονομάζεται “Η Νεκρή Χώρα” και αναφέρεται στη γενοκτονία που συντελούνταν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την ανοχή της ρουμάνικης κοινωνίας ή για το “Αφερίμ!”, που μιλούσε για τη σκλαβιά των Ρομά. Υπάρχει ακόμα ένα μεγάλο κομμάτι των κατοίκων της χώρας μου που φοβάται να κοιτάξει κατάματα την ιστορική αλήθεια κι αυτό μου φαίνεται παράλογο. Δεν πιστεύω στη συλλογική ενοχή, η ενοχή είναι κάτι προσωπικό, δεν πιστεύω πως ευθύνομαι για κάτι που έκαναν οι συμπατριώτες μου ή οι Αρχές πριν από 100 χρόνια, αντίθετα έχω την υποχρέωση να το αντιμετωπίσω και να το αναδείξω. Μου φαίνεται γελοίο να προσπαθείς να κρύψεις και να κουκουλώσεις τα λάθη του παρελθόντος.
Ωστόσο, οι ταινίες σας αν και είναι ιστορικού ενδιαφέροντος, μιλούν για το παρελθόν με ανορθόδοξο τρόπο. Πιστεύετε ότι σινεμά και η τέχνη μπορούν να ξαναγράψουν ή να επανερμηνεύσουν την ιστορία;
Πιστεύω ότι το σινεμά είναι μια γλώσσα με την οποία μπορείς να ερευνήσεις και να επαναπροσδιορίσεις από την αρχή πολλά πράγματα, μεταξύ των οποίων και την ιστορία, όπως κάνω εγώ με τις ταινίες μου. Αλλά αυτή η γλώσσα γεννά μερικούς πολύ ιδιαίτερους προβληματισμούς, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, και ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζεις να επιλύσεις τα προβλήματα αυτά γίνεται στο τέλος η ίδια η ταινία. Γιατί το βασικό ερώτημα παραμένει το πώς προσεγγίζεις σήμερα κάτι που συνέβη πριν από τόσα χρόνια. Ότι έχει μείνει από το παρελθόν είναι μόνο αντικείμενα και άψυχα πράγματα: κτίρια, ρούχα, έπιπλα, βιβλία κλπ κλπ, και τα χρησιμοποιείς φυσικά όλα αυτά για να αναπλάσεις το παρελθόν και για να φτιάξεις εικόνες με ατμόσφαιρα και συνοχή, αλλά νομίζω ότι η μέθοδος με την οποία ζωντανεύεις το παρελθόν είναι το τελικό μήνυμα ή τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να είναι και να γίνεται αμέσως αντιληπτή από το θεατή.
Η δεύτερη ταινία που γυρίσατε φέτος, το ντοκιμαντέρ «Η Νεκρή Χώρα», όσο και η επόμενη ταινία σας έχουν θέμα τη σφαγή των Εβραίων από το Ρουμάνικο στρατό στην Οδησσό τον Οκτώβρη του 1941. Πιστεύετε ότι ότι υπάρχει κάτι το καθαρτήριο στο να παρουσιάζετε λάθη και τραγωδίες του παρελθόντος;
Φοβάμαι τη λέξη Κάθαρση, την οποία εσείς ως Έλληνας φυσικά θα χρησιμοποιείτε περισσότερο από εμένα. Αλλά νομίζω πως ένας ορισμός της κάθαρσης θα ήταν η κορύφωση και η αποσυμφόρηση του συναισθηματικού φορτίου μέσω της τέχνης και αυτό δε με ενδιαφέρει εμένα προσωπικά, γιατί δε θέλω ο θεατης να αισθάνεται υπερβολικά με τις ταινίες μου. Για μένα το σινεμά είναι ένα μέσο για τη σκέψη και όχι για το συναίσθημα, ή τουλάχιστον όχι μόνο γι’ αυτό. Δεν θέλω ένα σινεμά που εξαναγκάζει σε συναισθήματα, αλλά ένα σινεμά που δημιουργεί ιδέες.
Αισθάνεστε μέρος του Ρουμάνικου Νέου Κύματος;
Ναι. Αλλά σε σύγκριση με τους υπερβολικά ταλαντούχους συναδέλφους μου, αισθάνομαι ότι βρίσκομαι στον πάτο του πηγαδιού. Είμαι μια υποσημείωση.
Σκοπεύετε να γυρίσετε καμία ταινία που να διαδραματίζεται στο παρόν ή στη δικτατορία του Τσαουσέσκου;
Eχω πλλές ιδέες για μελλοντικές ταινίες κι αρκετές από αυτές διαδραματίζονται στο παρόν. Το σενάριο που δουλεύω τώρα μάλιστα (και θα είναι μάλλον η μεθεπόμενη ταινία μου) συνδυάζει το παρόν με το πρόσφατο παρελθόν, αφού αποτελείται από τρία μέρη και το ένα από αυτά διαδραματίζεται στο 1981, ενώ τα άλλα δύο στο παρόν. Πρόκειται για μια σειρά από μικροϊστορίες, εμπνευσμένες από την πραγματική ζωή, με τις οποίες θέλω να αναδείξω τα βασικότερα προβλήματα της νοοτροπίας των συμπατριωτών μου.
