Ασχημος. Σαν ένας κινηματογραφικός Μπομπ Ντίλαν - στραβό χαμόγελο, μαλλιά που αχτένιστα καδράρουν το πρόσωπό του. Φαβορίτες. Χαμογελαστός, ολιγόλογος, γνώστης της αξίας του, γενναιόδωρος με τις ερωτήσεις σου, μία ιδέα σνομπ. Ιταλοί συνάδελφοι μας είχαν προειδοποιήσει για το τελευταίο. Καθόλου δεν μας ενδιέφερε. Για κάποιους σύγχρονους μαέστρους, εφόσον δεν είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε και τους παλιότερους, θα επιτρέπαμε κάθε ιδιοτροπία. Αν ο Πάολο Σορεντίνο («Il Divo», «Εκεί που Χτυπά η Καρδιά μου», «Η Τέλεια Ομορφιά») φτιάχνει μεγαλειώδες σινεμά και το ξέρει, δεν μας πειράζει καθόλου. Γιατί το ξέρουμε κι εμείς. Και η χαρά μας να τον έχουμε δίπλα μας σ' έναν καναπέ για ένα πολύτιμο μισάωρο, όπου η πραγματική κινηματογραφική ομορφιά έχει τον λόγο, μας κάνει να διακρίνουμε ροζ φλαμίνγκος στα πεζούλια της ταράτσας του Palais du Festival. Βέβαια εκείνος έχει επιλέξει την ταράτσα για να μπορεί να καπνίζει. Λεπτομέρειες...
Μέσα από τις δύο τελευταίες ταινίες σας δίνετε την εντύπωση ότι βρίσκεστε κι εσείς ως σκηνοθέτης και άνθρωπος σε μία πορεία, ένα ταξίδι αναζήτησης ευτυχίας, ομορφιάς. Εσείς αυτά τα βρίσκετε στην τέχνη ή στη ζωή;
Χωρίς αμφιβολία βρίσκομαι σ' ένα τέτοιο ταξίδι. Καλλιτεχνικά, αυτή μου η επιθυμία, να ψάχνω την αληθινή ομορφιά, ή ποιος είναι ο προορισμός, ο σκοπός του ανθρώπου (κι αν αυτό μπορούμε να τον ονομάσουμε «ευτυχία») είναι το καύσιμό μου. Η αιτία που κάνω ταινίες. Η αναγκαιότητα να εκφραστώ μέσα από την τέχνη μου. Φυσικά, προσπαθείς να το εφαρμόσεις και στην πραγματική ζωή. Ανεπιτυχώς. Εκεί δεν έχεις τον έλεγχο.
O Φλομπέρ είχε πει ότι η Μαντάμ Μποβαρί ήταν ο ίδιος, με την έννοια ότι κάθε καλλιτέχνης εκφράζεται μέσα από τον ήρωά του. Μπορείτε να πείτε το ίδιο για τον Τζεπ;
Φυσικά. Εχουμε την ίδια τάση να κοιτάμε από απόσταση τη ζωή γύρω μας. Την ίδια ήττα τελικά να παραδινόμαστε - όλα να μας αφορούν, όλα να μας αγγίζουν, όλα να μας απορροφούν.
Η αλήθεια είναι ότι κοιτάτε τη Ρώμη με ερωτευμένα μάτια, αλλά σαν να πρόκειται για μία γερασμένη, έκφυλη πλέον ερωμένη. Η ταινία βιώνεται σαν όνειρο, ή σαν έναν πολύ πραγματικό εφιάλτη...
Δυστυχώς είναι πραγματικότητα. Και μία πραγματικότητα που είναι πολύ επίκαιρη στις μέρες μας. Γιατί η Ρώμη σήμερα δεν είναι αντικείμενο του έρωτά σου. Είναι αποτέλεσμα ασυδοσίας και μίας κουρασμένης, νεοπλουτίστικης ζωής.
Στο photo call στην αυλή του Palais du Festival
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει μία μεγάλη παράδοση Ιταλών σκηνοθετών που αποτυπώνουν τη Ρώμη στο σινεμά - από τον Ντε Σίκα, μέχρι τον Φελίνι. Εσείς ποια Ρώμη θέλατε να μας δείξετε;
Φυσικά όλες αυτές οι ταινίες ήταν στο μυαλό μου. Στις ταινίες του Φελίνι, ο οποίος είναι μεγάλη μου επιρροή, δεν υπάρχει μόνο η ομορφιά της πόλης - αλλά και το σκοτάδι της, το κενό της. Μόνο που στις ταινίες του όλα είναι ειδωμένα μέσα από τον ενθουσιασμό. Κάπου εκεί, στην μέση του 20ου αιώνα, υπήρχε ένας ενθουσιασμός για το μέλλον. Στην ταινία μου κοιτάμε προς τα πίσω. Το κενό, τα σκοτάδια δεν έχουν καμία αισιοδοξία. Η ομορφιά ανήκει στο παρελθόν.
Εχουμε τον ίδιο προβληματισμό στην Ελλάδα. Η αρχαία Ελλάδα είναι ο μόνος πολιτισμός που παρείγε αυτή η χώρα; Τώρα μόνο θα ντρεπόμαστε; Δεν πιστεύετε ότι μεγάλη τέχνη μπορεί να παραχθεί σε κάθε εποχή;
Οχι, όχι φυσικά και μπορεί. Η καλλιτεχνική έκφραση μπορεί να υπάρξει όλες τις εποχές. Το μόνο πρόβλημα είναι ο αντικατοπτρισμός της. Ποιος την παίρνει χαμπάρι; Ποιος την καταλαβαίνει; Ποιος την ανακαλύπτει; Ποιος πραγματικά την εκτιμά;
Μία σκηνή της ταινίας δείχνει ένα μικρό κοριτσάκι, ένα παιδί-θαύμα, να μεγαλουργεί πετάγοντας κουβάδες μπογιάς σε λευκό καμβά. Ανησυχείτε καμιά φορά ότι η τέχνη είναι μόνο θέμα αντίληψης; Οτι μπορεί να μην υπάρχει αντικειμενική ομορφιά, αλλά το κοινό να την καθορίζει κάθε φορά;
Οχι, δεν ανησυχώ. Οχι γιατί είμαι σνομπ, που είμαι, αλλά γιατί όταν φτιάχνω μία ταινία το κοινό δεν υπάρχει ακόμα. Δεν είναι στο μυαλό μου. Ομως, ναι, η τέχνη και το σινεμά ως μία έκφραση τέχνης, μοιάζει με αυτό το κοριτσάκι που πετάει μπογιές σ' ένα λευκό καμβά. Μπορείς να το κρίνεις επιπόλαια, να το χλευάσεις, να το λατρέψεις σα μικρή θεότητα επηρεασμένος από τους κριτικούς. Ή απλά να του επιτρέψεις να ολοκληρώσει αυτό που φτιάχνει και να ανακαλύψεις την ομορφιά του.
Στο κόκκινο χαλί των Καννών
Εσείς όμως είστε αρκετά τολμηρός με την κινηματογραφική έκφραση. Πειραματίζεστε με τη φόρμα, δε φοβάστε να είστε ακραία σουρεαλιστικός. Δε σας φοβίζουν οι εποχές μας; Ενα κοινό που δεν έχει την υπομονή να επιτρέψει σε μία ταινία να τον πάει σε αχαρτογράφητους τόπους;
Α, τι σημασία θα είχε τότε; Γιατί να με ενδιέφερε ένα κοινό που δεν θέλει να βγει από την οικειότητά του; Δεν μπορείς να αναγκάσεις έναν θεατή να κοιτάξει, να νιώσει. Οπως δεν μπορείς να αναγκάσεις μία γυναίκα να σε ερωτευτεί. Πρέπει να του επιτρέψεις την πρωτοβουλία. Δεν προσποιούμαι κάτι που δεν είμαι. Αν σε αγγίξει το σινεμά μου, παράδοξο, σουρεάλ, φορμαλιστικό, έχει καλώς. Αλλιώς υπάρχουν τόσες ταινίες. Τόσα άλλα ταξίδια.
Οι εικόνες σας είναι μαγικές. Πόσο δύσκολο είναι να γυρίσετε αυτές τις σεκάνς; Εχετε τα πάντα έτοιμα, σκιτσαρισμένα, χορογραφημένα;
Είναι δύσκολο και χρονοβόρο και ακριβό. Θα μου ήταν πολύ πιο εύκολο και οικονομικότερο για τους παραγωγούς μου ένα άλλου είδους σινεμά - ειδικά καθώς, όπως λένε οι κριτιοί, είμαι υπερβολικός. Ομως δε γίνεται διαφορετικά. Σ' αυτή την ταινία πάντως δεν τα είχα όλα έτοιμα. Ηξερα ότι λόγω μεγέθους, όλα θα επηρεαστούν, θα αλλάξουν στο γύρισμα. Αφησα τον κόσμο, τους ηθοποιούς και τους κομπάρσους, να κατοικήσουν την ταινία, να τη διαμορφώσουν.
Για εμάς τους Ελληνες, το χιούμορ σας κατάμαυρο και καυστικό είναι αρκετά οικείο. Ταυτόχρονα κανείς δεν μπορεί να πει τις ταινίες σας μαύρες κωμωδίες. Ομως το χιούμορ υπάρχει, αιρετικό και ιερόσυλο και το αντίθετο του πολιτικώς ορθού.
Στ' αλήθεια δεν είναι αποτέλεσμα στιλ. Δεν το επέλεξα, δεν το σπούδασα, δεν το εφαρμόζω συνειδητά. Νομίζω ότι έχει να κάνει με την καταγωγή μου από την Νάπολη. Εμείς οι Ναπολιτάνοι ζούμε με την ειρωνεία της ζωής, 24 ώρες το 24ωρο, την παρατηρούμε, τη σχολιάζουμε. Αυτό έκανε η οικογένειά μου, αυτό οι γείτονές μου, αυτό το χιούμορ έχουν οι περαστικοί στο δρόμο. Για μένα λοιπόν είναι δεύτερη φύση.
Με τον Τόνι Σερβίλο από τα γυρίσματα της ταινίας
Είναι η τέταρτη συνεργασία σας με τον Τόνι Σερβίλο. Τι βρίσκετε σ' αυτόν που δεν συναντάτε σε άλλους ηθοποιούς. Υπήρξε κάποια φορά που εκείνος αρνήθηκε να παίξει σε ταινία σας;
Είναι ένας εξαιρετικός, ταλαντούχος ηθοποιός. Ικανός να δώσει συγκλονιστικές ερμηνείες. Φυσικά και υπάρχουν πολλοί ακόμα ηθοποιοί που μπορούν να σου προσφέρουν το ταλέντο τους. Ομως με τον Τόνι είμαστε πλέον οικογένεια. Για μένα προσωπικά, το να ξεκινάω την περιπέτεια μίας ταινίας ανάμεσα σε ανθρώπους που αγαπώ και εμπιστεύομαι είναι πολύ μεγάλη υπόθεση. Επίσης, ναι, έχει διαβάσει ένα σενάριό μου και μου έχει αρνηθεί. Για αυτό και δεν γύρισα ποτέ την ταινία. Θεωρώ ότι πρέπει να ακούμε τις γνώμες και τα ένστικτα των ηθοποιών και των παραγωγών μας. Δεν είμαι σκηνοθέτης που θα έκανα από πείσμα το δικό μου.
Η μουσική παίζει πάντα μεγάλο ρόλο στις ταινίες σας. Εδώ έχουμε μία μίξη κλασικής μουσικής και σύγχρονης ποπ. Μεγάλη αντίθεση...
Ηταν πολύ εύκολη η μουσική επένδυση αυτής της ταινίας. Χρειαζόμουν κλασική μουσική και χυδαία μουσική. Δεν είναι καν ποπ. Την ποπ τη θυμάσαι. Αυτή την ξεχνάς.
Μπορεί η τέλεια ομορφιά να σε μουδιάσει ως άνθρωπο κι ως καλλιτέχνη; Να σε παραλύσει;
Ναι, όταν είσαι περιτριγυρισμένος από ομορφιά πολλές φορές δεν τη βλέπεις καν. Ή όταν τη συνειδητοποιήσεις σε σοκάρει. Αυτό συμβαίνει πολλές φορές στη Ρώμη. Και είναι πρόβλημα. Περισσότερο γιατί το παρελθόν δε συνδέεται με το παρόν. Ισως αυτό θέλω να πω και με την ταινία. Οταν μεγαλώνεις, συνειδητοποιείς ότι η ευτυχία, η ομορφιά ανήκε στο παρελθόν. Ή τουλάχιστον σε καιρούς που το μέλλον ήταν μακρινό. Τώρα, το μέλλον είναι ίδιο με το παρόν σου. Δεν έχεις άλλα περιθώρια ομορφιάς. Κι αυτό σου ραγίζει την καρδιά.
Σας φοβίζει το γεγονός ότι μεγαλώνετε;
Θα σας απαντήσω όχι για έναν και μόνο λόγο: δεν με φοβίζει τώρα. Ο φόβος των γηρατειών και του θανάτου υπήρχε μέσα μου από τότε που ήμουν μικρό παιδί. Οταν ήμουν 8 χρονών ρώτησα την μητέρα μου πότε θα πεθάνουμε. Μου απάντησε όταν γίνουμε 100 ετών. Αρχισα να κλαίω. Μου φάνηκε τόσο λίγο, τόσο σύντομο...
Μεγαλώνοντας αυτό σας τρομάζει κι ως καλλιτέχνη; Μήπως δεν προλάβετε να πείτε όσα θέλετε να πείτε;
Ενας καθηγητής μου στη σκηνοθεσία μου είχε πει ότι όλοι οι σκηνοθέτες έχουμε 3-4 συγκεκριμένα πράγματα που λέμε συνεχώς, με κάθε ταινία. Περισσότερα είχαν ο Φελίνι κι ο Κουρασάβα. Εγώ τα 1-2 που είχα να πω τα είπα. Δεν τρομάζω λοιπόν. Ας έρθουν τα γηρατειά, ας έρθει κι ο θάνατος.
Περισσότερα για την «Τέλεια Ομορφιά»:
