Εχοντας ταξιδέψει και κάνει ταινίες σε όλες τις γωνιές του κόσμου, από την Πολωνία στην Αγγλία και από το Λος Αντζελες στο Βέλγιο, ο Γέρζι Σκολιμόφσκι φτάνει με το «ΕΟ» αισίως στα 84 του χρόνια, σε έναν «αντίστροφο» φόρο τιμής στο «Στη Τύχη ο Μπαλταζάρ» του Ρομπέρ Μπρεσόν, κερδίζοντας το βραβείο της Επιτροπής στο 75ο Φεστιβάλ Καννών και οδεύοντας ήδη στη διεκδίκηση μιας υποψηφιότητας για το Οσκαρ Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας.
Κλείνοντας ή τελικά ανοίγοντας για ακόμη μια φορά ένα κύκλο που ξεκίνησε όταν έγραψε το σενάριο για το «Μαχαίρι στο Νερό» πίσω στο 1962, ο Σκολιμόφσκι, υπογράφει, εξήντα χρόνια μετά, το σενάριο της νέας ταινίας του Ρομάν Πολάνσκι και συνεχίζει μια διαδρομή που δεν σταμάτησε ποτέ μόνο στην ποίηση, τη ζωγραφική ή το ίδιο το σινεμά, αλλά υπήρξε πολυπρισματική και με διαρκείς εναλλαγές και εκπλήξεις, σχεδόν όσο και αυτή του ετράποδου πρωταγωνιστής του «ΕΟ».
Από την Αθήνα, όπου βρέθηκε καλεσμένος του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας για την ελληνική πρεμιέρα του «ΕΟ» (στις αίθουσες από τις 20 Οκτωβρίου), ο Γέρζι Σκολιμόφσκι μιλάει στo Flix για τις μακρινές απουσίες από το σινεμά και τις στενές επαφές με τα ζώα.
Στα γυρίσματα της ταινίας
Και το όνομα αυτού EO.
Οσο γυρίζαμε την ταινία, δεν είχαμε βρει ακόμα τον τίτλο της. Είχαμε σκεφτεί διάφορους, αλλά δεν ήμασταν ικανοποιημένοι με κανέναν. Στα γεύματα ανάμεσα στα γυρίσματα κάναμε brainstorming, αλλά δεν καταλήγαμε πουθενά. Επειδή ένα μεγάλο μέρος των γυρισμάτων έγινε στην Ιταλία κλίναμε προς το La Vita, δηλαδή Η Ζωή, ένας τίτλος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί διεθνώς, αλλά απορρίφθηκε γιατί όχι μόνο ήταν παραπλανητικός, αλλά και πολύ γενικός και αφηρημένος. Τελικά αποφασίστηκε να επικεντρωθούμε στον πρωταγωνιστή της ταινίας που δεν ήταν άλλος από τον γάιδαρο. Και τι πιο απλό από τον ήχο που κάνει το ζώο, ο οποίος αποδίδεται διαφορετικά σε κάθε γλώσσα, σε όλες όμως ακούγεται κάπως σαν Ι-Ο. Ονομάσαμε έτσι τον πρωταγωνιστή μας και κάπως έτσι η ταινία βρήκε τον τίτλο της.
Ο αναπόφευκτος παραλληλισμός με τον Ρομπέρ Μπρεσόν.
Είχα την τύχη να δω το «Στην Τύχη ο Μπαλτάζαρ« τη χρονιά που βγήκε, το 1966. Με κάλεσαν για συνέντευξη τα Cahiers du Cinema στο Παρίσι, γιατί είχαν στην πρώτη θέση με τις καλύτερες ταινίες εκείνης της χρονιάς την ταινία του Μπρεσόν και, προς μεγάλη μου έκπληξη, στη δεύτερη θέση είχαν μια δική μου ταινία, το Walkower. Τους είπα ότι πριν από τη συνέντευξη πρέπει να δω την ταινία που μου πήρε την πρωτιά, γιατί δεν είχα δει ως τότε. Στην τελική σκηνή με έπιασαν τα κλάματα. Κάτι που δεν είχε συμβεί μέχρι τότε και δεν συνέβη έκτοτε. Πάντα βλέπω τις ταινίες κυνικά, χωρίς κανένα συναίσθημα, αυστηρά, ως σκηνοθέτης. Αναλύω το τεχνικό κομμάτι και ξεχνάω το συναισθηματικό. Ο Μπρεσόν με »μείωσε» σε κάτι πιο απλό, ταπεινό και γήινο, αλλά ταυτόχρονα με απογείωσε. Μου έμαθε ένα πολύτιμο μάθημα, ότι ένα ζώο μπορεί να σε συγκινήσει περισσότερο από οποιονδήποτε ανθρώπινο χαρακτήρα. Αυτό του το οφείλω για πάντα κι αυτή είναι η μόνη σχέση του ΕΟ με εκείνη την ταινία. Ο Μπρεσόν γύρισε μια ταινία ασπρόμαυρη. ασκητική, με μη επαγγελματίες ηθοποιούς και μία κάμερα. Εγώ έκανα όλα τα αντίθετα. Φορμαλιστικά και αφηγηματικά δεν έχουν καμία σχέση οι ταινίες. Ακόμα και οι προθέσεις μας απέναντι στον πρωταγωνιστή μας είναι τελείως διαφορετικές.
Οι δυσκολίες των γυρισμάτων με πρωταγωνιστή ένα ζώο.
Χρησιμοποιήσαμε έξι διαφορετικά ζώα για την ταινία. Υπάρχει η φήμη ότι οι γάιδαροι είναι ξεροκέφαλοι και χαζοί, αλλά αυτό ισχύει μόνο για το πρώτο μισό της φήμης. Είναι πανέξυπνα ζώα και συνήθως πολύ υπομονετικά. Εκτός όταν ….μουλαρώνουν. Αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε ένα συγκεκριμένο είδος, τον σαρδηνιακό γάιδαρο, που μπορείς να τον βρεις παντού στην Ευρώπη και είναι πολύ διαδεδομένος. Συνήθισα να τους ψιθυρίζω και να τους ταΐζω με καρότα, αλλά όταν αποφάσιζαν να μείνουν ακίνητοι, δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Δεν απέχουν πολύ από τους ανθρώπους μπροστά από την κάμερα. Επρεπε και μ’ αυτούς να βρω τον τρόπο να εκμαιεύσω αυτό που ήθελα. Ηταν κι αυτό μια μορφή συνεργασίας.
Η συνεργασία με την Ιζαμπέλ Ιπέρ.
Ψάχναμε μια πολύ επιβλητική παρουσία όχι μόνο για τον συγκεκριμένο ρόλο, αλλά και για ολόκληρη την ταινία. Θέλαμε κάποια ηθοποιό με το ειδικό βάρος και την κατάλληλη παρουσία, που θα δήλωνε ότι δεν βλέπεις μια περίεργη δημιουργία από την Ανατολική Ευρώπη, αλλά ένα έργο σημαντικό, μια προσπάθεια που έχει ένα σοβαρό μήνυμα. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ, με όλη της τη φήμη, την καλλιτεχνική παρουσία, αλλά και τη συμπεριφορά της απέναντι στα ζώα, κατάφερε να μας υποστηρίξει και να μεταδώσει αυτά τα μηνύματα σε φεστιβαλικό και παγκόσμιο επίπεδο.
Χρησιμοποιήσαμε έξι διαφορετικά ζώα για την ταινία. Υπάρχει η φήμη ότι οι γάιδαροι είναι ξεροκέφαλοι και χαζοί, αλλά αυτό ισχύει μόνο για το πρώτο μισό της φήμης. Είναι πανέξυπνα ζώα και συνήθως πολύ υπομονετικά. Εκτός όταν ….μουλαρώνουν. Δεν απέχουν πολύ από τους ανθρώπους μπροστά από την κάμερα. Επρεπε και μ’ αυτούς να βρω τον τρόπο να εκμαιεύσω αυτό που ήθελα. Ηταν κι αυτό μια μορφή συνεργασίας.»
Ενας σκηνοθέτης ηθοποιών;
Κάποιοι από τους ηθοποιούς με τους οποίους συνεργάστηκα ήταν καταπληκτικοί, οι περισσότεροι θα έλεγα. Είχα και μία δύο πολύ ατυχείς συνεργασίες, αλλά δεν θέλω να αναφερθώ σε αυτούς, νομίζω πως ο παρατηρητικός θεατής των ταινιών μου μπορεί να καταλάβει σε ποιούς αναφέρομαι. Θυμάμαι πως είχα μια άψογη συνεργασία με τον Ρόμπερτ Ντιβάλ. Με τον Τζέρεμι Αϊρονς επίσης. Τον Αλαν Μπέιτς. Τον Τζον Χερτ. Οταν ο ηθοποιός είναι καλός, αισθάνεσαι ότι σκηνοθετεί αυτός τον εαυτό του. Αλλά δυστυχώς δε συμβαίνει συνέχεια αυτό.
Μια τόσο μακρινή κινηματογραφική απουσία
Απείχα από τον κινηματογράφο για δεκαεπτά χρόνια από το 1991 μέχρι το 2008, γιατί ήμουν πάρα πολύ απογοητευμένος με το «Φερντιντούρκε», το οποίο θεωρώ τη χειρότερη ταινία που έχω γυρίσει ποτέ και το οποίο με άφησε αηδιασμένο με τον εαυτό μου και τις επιλογές μου. Θεώρησα ότι δεν είμαι πλέον καλλιτέχνης, ούτε ειλικρινής απέναντι στο τι ήθελα να κάνω στο σινεμά. Υποτάχθηκα δυστυχώς στους παραγωγούς μου. Επρεπε να σταματήσω. Νόμιζα βέβαια πως όλο αυτό θα κρατήσει δύο-τρία χρόνια, πότε έγιναν δεκαεφτά δεν το κατάλαβα. Ισως φταίει και το ότι πήρα πιο σοβαρά τη ζωγραφική, μια τέχνη με την οποία ασχολήθηκα σε όλη μου τη ζωή, αλλά πάντα το έκανα ερασιτεχνικά γιατί δεν είχα χρόνο. Για πρώτη φορά στη ζωή μου έγινα επαγγελματίας ζωγράφος, άρχισα να πουλάω πίνακες και να έχω μεγάλη επιτυχία. Εκανα εκθέσεις, μουσεία και γκαλερί ενδιαφέρθηκαν για τα έργα μου. Εγινα και πάλι ένας νεαρός καλλιτέχνης. Ανανεώθηκα και επέστρεψα με νέα διάθεση στο σινεμά.
Ο Γέρζι Σκολιμόφσκι με τον Ρομάν Πολάνσκι στη Βαρσοβία το 1977
Οι παρέες που γράφουν ιστορία.
Ημασταν συμμαθητές με τον Μίλος Φόρμαν και τον Ιβαν Πάσερ στην Πράγα. Αλλά τότε δεν είχαμε ιδέα ότι θα ασχοληθούμε με το σινεμά, ούτε καν το συζητούσαμε ως προοπτική ή ενδεχόμενο. Ο Βάιντα και ο Πολάνσκι μπήκαν αργότερα στη ζωή μου, όταν γύρισα στην Πολωνία και πλέον ήξερα ότι θα κάνω σινεμά. Συνεργάστηκα στο σενάριο και ως βοηθός σκηνοθέτη μαζί τους. Εγιναν πολύ καλοί μου φίλοι. Ο Αντρέι (Βάιντα) δεν είναι πια μαζί μας και μου λείπει πάρα πολύ. Με τον Ρομάν κάνουμε ακόμα παρέα, μάλιστα γράψαμε μαζί το σενάριο για τη νέα του ταινία που λέγεται «The Palace» και πιστέυω πως θα είναι φανταστική.
Τα σχέδια για το μέλλον
Δεν κάνω ποτέ σχέδια για το μέλλον και αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάτι στον ορίζοντα, ούτε ως ιδέα. Θέλω πολύ να επιστρέψω στη ζωγραφική μου, αλλά φοβάμαι πως κι αυτό θα καθυστερήσει γιατί το «ΕΟ» είναι η πρόταση της Πολωνίας για το Διεθνές Οσκαρ και πρέπει ως παραγωγός και σκηνοθέτης να συμμετάσχω στην προώθηση του. Η ταινία άλλωστε κάνει και τη φεστιβαλική της πορεία, χάρη στην οποία βρίσκομαι σήμερα εδώ.
Το «ΕΟ» του Γέρζι Σκολιμόφσκι θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 20 Οκτωβρίου.
