Το όνομα Κουστό μοιάζει συνώνυμο με την θάλασσα, τον βυθό, την υπέροχη σιωπή που κρύβει έναν ολόκληρο μαγικό κόσμο κάτω από την επιφάνεια των ωκεανών, την λαχτάρα για εξερεύνηση, ανακάλυψη. Για γενιές ολόκληρες ανθρώπων, το όνομά του σήμαινε επίσης ίσως ότι πιο συναρπαστικό μπορούσες να δεις στην τηλεόραση ή στην οθόνη του σινεμά, αφού τα ντοκιμαντέρ του ήταν κάτι παραπάνω από «φυσιολατρικά» είχαν κάτι από το μεγαλείο, το δράμα, την αγωνία της ίδιας της ζωής στην υποβρύχια εκδοχή της. Ο Ζερόμ Σαλ, σκηνοθέτης του φιλμ, εξηγεί πως το όνομα του Κουστό είχε αυτή ακριβώς την επίδραση πάνω του: «Με πήγαινε πίσω στην παιδική μου ηλικία… Όταν ήμουν παιδί, πηγαίναμε στα μέρη που πήγαινε και ο Κουστώ, και θυμάμαι τα ντοκιμαντέρ του στην τηλεόραση. Από την πρώτη στιγμή, ο άνδρας αυτός και η δουλειά του συνδέονταν με την δική μου ζωή».
Ο Κούστο και ο γιος του Φιλίπ στην ζωή και στην Οθόνη
Ομως τα χρόνια πέρασαν, η τηλεόραση δεν είχε πια τον ίδιο χρόνο για τις περιπέτειες του Κουστό και του πληρώματός του στο πλοίο που τον συνόδεψε για δεκαετίες ολόκληρες στα ταξίδια του, την «Καλυψώ», κι όπως λέει ο Σαλ, «μιλούσα για τον Κουστώ στο σπίτι και κατάλαβα ότι ο γιος μου δεν είχε ιδέα ποιος ήταν. Δεν ήξερε τις ταινίες, δεν ήξερε το Καλυψώ, τίποτα! Μου φαινόταν απίστευτο γιατί για τους ανθρώπους της γενιάς μου ο καπετάνιος Κουστώ ήταν ένας από τους διασημότερους ανθρώπους στον πλανήτη». Στην πραγματικότητα για μια καινούρια γενιά θεατών, το κόκκινο σκουφάκι του, σήμα κατατεθέν του Κουστό μπορεί να έφερνε περισσότερο στο μυαλό τον Στεφάν Ζιζού του «The Life Aquatic» του Γουές Αντερσον παρά τον υπαρκτό άνθρωπο που αποτέλεσε την έμπνευση για τον χαρακτήρα του.
Περισσότερα για την προϊστορία του φιλμ εδώ
Η «Οδύσσεια» έρχεται να αλλάξει αυτό ακριβώς, θέλοντας να κάνει μια αυθεντική μα όχι αγιογραφική απεικόνιση της ιστορίας ή καλύτερα του ανθρώπου πίσω από τον μύθο που είναι ο Κουστό. Κι αυτό ακριβώς εξηγεί ο Λαμπέρ Γουιλσόν που υποδύεται τον Ζακ Κουστό στο φιλμ: «Η ουσία του Κουστώ είναι στην καρδιά της “Οδύσσειας” με όλα του τα λάθη, τα προτερήματα, τις αντιθέσεις του, την αγάπη του για την οικογένειά του. Δεν είναι μια αγιογραφία: δείχνουμε το γεγονός ότι πετρελαιοβιομηχανίες χρηματοδότησαν τις πρώτες του αποστολές, ότι συμβιβάστηκε με τους Αμερικανούς τηλεοπτικούς παραγωγούς για να χρηματοδοτήσουν τις ταινίες του, ότι η σχέση του με την φύση είχε και σκοτεινά σημεία, ότι η οικολογική του συνείδηση αφυπνίστηκε αρκετά αργά. Αυτό μπορεί να εκπλήξει τους θεατές, αλλά είναι η αλήθεια – πάμε πέρα από το εμβληματικό όνομα για να γνωρίσουμε τον πραγματικό άνδρα και τελικά ήρωα της μάχης για την προστασία του περιβάλλοντος. Και αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον».»
Στην πορεία της ζωής του, αλλά και μετά τον θάνατό του, ο Κουστό υπήρξε ένας άνθρωπος που αγαπήθηκε αλλά κι αμφισβητήθηκε όσο λίγοι. «Η εικόνα του καθενός γι αυτόν μπορούσε να είναι εντελώς αντίθετη με την εικόνα ενός άλλου» λέει ο Ζερόμ Σαλ. «Είναι κάποιοι που τον αγαπούν και θαυμάζουν, άλλοι που τον μισούν, ενίοτε χωρίς να ξέρουν πολλά για εκείνον. Μερικοί τον κατηγορούν για το γεγονός ότι δεν σεβάστηκε εξαρχής την φύση. Αλλά αυτό είναι το συναρπαστικό με τον Κουστο: η εξέλιξη της σχέσης του με τη φύση συμβολίζει και την δική μας σχέση με το περιβάλλον και την προστασία του. Στην δεκαετία του ’40 κυνηγούσε χωρίς περιορισμούς και την δεκαετία του ’50 συνεργάστηκε με πετρελαιοβιομηχανίες, αλλά τις εποχές εκείνες οι άνθρωποι θεωρούσαν εαυτούς παντοδύναμους και ότι η φύση ήταν κάτι που έπρεπε να δαμάσουν, να εκμεταλλευθούν χωρίς δεύτερη σκέψη. Κανείς δεν πίστευε ότι ο πλανήτης ήταν σε κίνδυνο. Ο Κουστώ ήταν από τους πρώτους που το συνειδητοποίησαν και δεν προσπάθησε να κρύψει τα λάθη του. Ήθελε τα ντοκουμέντα αυτά να μείνουν ως είχαν για να αποδεικνύουν τα λάθη, στα οποία είχε μερίδιο και ο ίδιος».
Ομως το φιλμ του Σαλ μπορεί να έχει τον Κουστό στο κέντρο του, αλλά ο ίδιος υπήρξε απλά ο πιο ορατός «αρχηγός». Αρχηγός μιας ομάδας από ανθρώπους που ζούσαν μαζί του την περιπέτεια και μιας οικογένειας που μοιραζόταν μαζί του το όνομα και το όραμά του και μερικές φορές ένιωθε πάνω της τον βαρύ ίσκιο του μύθου του. Ο Πιερ Νινέ υποδύεται στο φιλμ τον γιο του Φιλίπ και η Οντρέ Τοτού την συζυγό του Σιμόν, ενώ πολλοί από τους συνεργάτες του στην διάρκεια των χρόνων συμπληρώνουν επί της οθόνης το παζλ της εικόνας του. Ενας από αυτούς ο Φρανσουά Σαρανό, ο οποίος πέρασε 13 χρόνια μαζί του στην Καλυψώ ως επιστημονικός του σύμβουλος λέει ότι έκλαψε όταν είδε για πρώτη φορά την «Οδύσσεια» και περιγράφει τον Κουστό ως μια «πλούσια και περίπλοκη προσωπικότητα. Κι αυτό που έκανε έχει μια τεράστια σημασία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ανακάλυψε έναν καινούριο κόσμο. Κινηματογράφησε τα βάθη της θάλασσας και μας έκανε να αντιληφθούμε την δική μας ευθύνη απέναντί τους. Μπόρεσε να δει την αλλαγή που έφερε ο άνθρωπος σε αυτήν. Και να την καταγράψει. Με τρόπο συναρπαστικό. Γιατί περισσότερο και πάνω απ όλα ο Κουστό ήταν ένας κινηματογραφιστής».
