Αποτελούμενο από 14 πρώτες ή δεύτερες ταινίες νέων δημιουργών απ' όλον τον κόσμο, το Διαγωνιστικό Τμήμα του 54ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ήταν ενδιαφέρον, όσο κι άνισο. Η ανθρωποκεντρική του θεματολογία, η σκιά της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ο αγώνας της επιβίωσης σε εποχές απίστευτης σκληρότητας, η πυξίδα της ποιότητας ζωής που δείχνει προς τα πίσω είχαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και φέτος στη σοδειά των διαγωνιζόμενων ταινιών. Διέφεραν όμως το σκηνοθετικό στιλ, ο τόνος και το ύφος του κάθε κινηματογραφιστή - με επιρροές από την προσωπική και εθνική του κουλτούρα.
Η ανισότητα του διαγωνιστικού είχε κυρίως να κάνει με την πορεία των ταινιών μέχρι να φτάσουν εδώ για να κοντραριστούν για τον Χρυσό Αλέξανδρο. Μία ταινία όπως το «Χάλια Μαλλί» (Pelo Malo) της Μαριάνα Ρονδόν, που έχει ήδη συλλέξει το Α' Βραβείο (Χρυσό Κοχύλι) στο Σαν Σεμπαστιάν, ή το «Κελί από Χρυσάφι» (La Jaula de Oro) του Διέγο Κεμάδα-Δίες (πρεμιέρα στις Κάννες και Α' Βραβείο στο Φεστιβάλ της Ζυρίχης), έρχονται, για παράδειγμα, με άλλη φορά από το αιγυπτιακό «Ενα Βήμα την Ημέρα» (Al-khoroug lel-nahar) της Χάλα Λότφι που δεν έχει διάκριση μέχρι στιγμής.
Φυσικά αυτό δε θα έπρεπε να επηρεάζει το έργο της φετινής κριτικής επιτροπης. Ο Αλεξάντερ Πέιν και η ομάδα του οφείλουν να εξετάσουν εκ νέου τις ταινίες και να αναγνωρίσουν το σινεμά που αγάπησαν, υποστηρίζουν και προτείνουν.
Βραβεία, τάσεις, προβλέψεις, ανατροπές
Ανάμεσα στις ταινίες που λογικά θα πρωταγωνιστήσουν στη σημερινή τελετή λήξης δεν θα έπρεπε να λείπει το «Κελί από Χρυσό». Δεν είναι μόνο ότι το θέμα της ταινίας είναι επίκαιρο, επώδυνο και πανανθρώπινο, αλλά το κινηματογραφικό στιλ του Διέγο Κεμάδα-Δίες είναι εξίσου δυνατό, ειλικρινές και με άποψη. Από τη στιγμή που είδαμε την ταινία η φωτεινή πινακίδα «Χρυσός Αλέξανδρος» άναψε πάνω από τον τίτλο της. Για να δούμε αν θα συμφωνήσει κι ο Αλεξάντερ Πέιν.
Εχει μεγάλο ενδιαφέρον αυτό. Γιατί αν, παραδείγματος χάρη, κάποιος υποστηρίζει ότι το «Το Γαλάζιο Πουλί» (Bluebird) του Λανς Εντμαντς είναι ένα δυνατό δράμα που θα κέρδιζε τις εντυπώσεις της κριτικής επιτροπής, σκεφτόμαστε τι συμβαίνει στις Κάννες, για παράδειγμα: όσο περισσότερο το σινεμά ενός δημιουργού πλησιάζει σε ύφος ή τόνο αυτό του Προέδρου της Κριτικής Επιτροπής, η συμβατότητα, ειρωνικά, λειτουργεί αντίθετα στα βραβεία. Οι Πρόεδροι αρέσκονται να επιβραβεύουν το σινεμά που δεν κάνουν, δε θα μπορούσαν να κάνουν, είναι αντίθετο με το δικό τους.
Ο Πέιν θα μπορούσε λοιπόν να επηρεάσει προς την μεριά του «Suzanne» της Κατέλ Κιγιεβερέ, που αποτελεί πρόταση από τη σοδειά του φετινού γαλλικού κινηματογράφου, ή μοιραία, του ήδη βραβευμένου «Χάλια Μαλλί», που με την λατινοαμερικανική νότα κοινωνικού ρεαλισμού, ενός ηχηρού μηνύματος για τη διαφορετικότητα και γλυκύτητας μικρού πρωταγωνιστή (βλέπε Κουαβεζανέι Γουόλις στα «Μυθικά Πλάσματα του Νότου») κερδίζει τις εντυπώσεις.
Πιστεύουμε λοιπόν ότι αυτές οι ταινίες θα μοιραστούν τα μεγάλα βραβεία. Με τι συνδυασμούς αναμένεται να το ανακαλύψουμε. Γιατί αν, παραδείγματος χάρη, το «Suzanne» δεν κερδίσει τη γυναικεία ερμηνεία στην οποία φαντάζει ως φαβορί (και μακάρι να ακούσουμε το όνομα της Θέμιδας Μπαζάκα για το «Wild Duck» του Γιάννη Σακαρδίση εκεί!) μπορεί να διεκδικήσει το σενάριο ή τη σκηνοθεσία.
Θέλουμε επίσης να πιστεύουμε ότι η ερμηνεία του Χρήστου Στέργιογλου στην «Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» της Ελίνας Ψύκου είναι οφθαλμοφανώς αξεπέραστη κι ότι ο Ελληνας ηθοποιός θα φύγει με το βραβείο.
Κάθε κριτική επιτροπή που σέβεται τον εαυτό της όμως ετοιμάζει και ανατροπές. Οι περισσότεροι αντιπαθήσατε το «Πρόβατο» των Μαριάν Πιστόν & Ζιλ Ντερού, αλλά αν η ανδρική ερμηνεία του Νταβίντ Μεραμπέτ πει κάτι στους κριτές, η τράπουλα ξαναμοιράζεται από την αρχή.
Αυτό που μπορούμε να κάνουμε εμείς είναι να σας παραθέσουμε με σειρά προτίμησης, κρίσης, αξιολόγησης και ενστίκτου τις πέντε ταινίες που ξεχωρίσαμε από το Διαγωνιστικό Πρόγραμμα του 54ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αφήνοντας έξω τις δύο ελληνικές που έτσι κι αλλιώς είναι από τις αγαπημένες μας:
Διαβάστε εδώ τη γνώμη του Flix για όλες τις ταινίες του διαγωνιστικού εδώ.
Κελί από Χρυσάφι (La Jaula de Oro) / Διέγο Κεμάδα-Δίες, Μεξικό-Ισπανία
Το σκληρό οδοιπορικό τριών έφηβων παιδιών (ενός νταή 15χρονου, μίας μεταμφιεσμένης σε αγόρι κοπέλας κι ενός Ινδιάνου που δεν γνωρίζει καν Ισπανικά) που πρέπει να διασχίσουν 1200 μίλια στο Μεξικό για να φτάσουν στη Γη της Επαγγελίας, την Αμερική. Ο Κεμάδα-Δίες (έχοντας δουλέψει ως συνεργάτης των Κεν Λόουτς, Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιαρίτου, Σπάικ Λι και Φερνάντο Μεϊρέγιες) παραδίδει ένα σκηνοθετικό ντεμπούτο στο σινεμά νατουραλιστικής παρατήρησης. Εχει πολλά να πει, αλλά δε βιάζεται. Μας επιτρέπει να γνωρίσουμε τους μικρούς ήρωες αργά και σταδιακά και τις συνθήκες με τις οποίες αυτά τα ταξίδια σκοτώνουν την όποια αθωότητα, όμως με την ίδια ορμή ξαφνικά ανεβάζει την αδρεναλίνη: μας χώνει και μας σε τραίνα, μας καλύπτει με σκόνη, μας βάζει αντιμέτωπους με τη βία των διεφθαρμένων αστυνομικών, του στρατού ή των συμμοριών του Μεξικού που αν σε απαγάγουν δε θα σε βρει ξανά ποτέ κανείς. Το μεγάλο ατού της ταινίας όμως είναι οι στιγμές λυρισμού και καλοσύνης, με τον τρόπο που το λατινικό σινεμά ξέρει πολύ καλά να αποτυπώνει. Η ταινία έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο «Ενα Κάποιο Βλέμμα» του φεστιβάλ Καννών και κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ της Ζυρίχης.
Suzanne / Κατέλ Κιγιεβερέ, Γαλλία
H Σουζάν δεν είναι μόνη της. Μεγαλώνει μαζί με την αδελφή της στην εργατική νότιο Γαλλία, σ' ένα σπίτι που το κρατά δυναμικά, τρυφερά και άγαρμπα ο χήρος νταλικέρης πατέρας τους. Η Σουζάν μοιάζει ήσυχο κορίτσι - τα εφηβικά της χρόνια είναι πολύ πιο ντροπαλά από αυτά της επαναστάτριας ατίθασης αδελφής της. Κι όμως η Σουζάν μένει έγκυος μαθήτρια και καταλήγει ανύπαντρη μητέρα. Κι όταν ο μικρός Κριστιάν γίνεται 5 χρονών, η Σουζάν ερωτεύεται έναν γοητευτικό τυχοδιωκτάκο, κι εγκαταλείποντας το παιδί της, το σκάει μαζί του. Κάτι που θα πληρώσει ακριβά. Οπως αφηγείται και το ομώνυμο τραγούδι του Λέοναρντ Κοέν που πέφτει στους τίτλους τέλους (από την ηλεκτρισμένη διασκευή της Νίνα Σιμόν) η Σουζάν είναι ένα αερικό. Και η ζωή της την ξεβράζει κάπου ανάμεσα στα σκουπίδια και τα λουλούδια, όπου πρέπει κάποτε να σοβαρευτεί και να κοιτάξει προσεχτικά για να βρει γαλήνη. Η Κατέλ Κιγιεβερέ, μετά το «Love Like Poison», επιστρέφει με άλλη μία ιστορία εγκατάλειψης. Με ακόμα μία επώδυνη ενηλικίωση. Η νευρώδης κινηματογράφηση και τα γρήγορα μονταζιακά περάσματα στην αφήγηση, εξισορροπούνται, ηρεμούν και πλημμυρίζουν συναίσθημα μέσα από τις πραγματικά εξαιρετικές ερμηνείες πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών. Με την Σαρά Φορεστιέ να ηγείται ως πρωταγωνίστρια και την κόντρα-ερμηνεία του κωμικού Φρανσουά Νταμιάν στο ρόλο του πατέρα να ακολουθεί, όλο το καστ εντυπωσιάζει με ουσιαστική ενέργεια και τίποτα περιττό. Μία μικρή ταινία, αλλά μία μεγάλη ευχάριστη έκπληξη από τη Γαλλία.
Χάλια Μαλλί (Pelo Malo) / Μαριάνα Ρονδόν, Βενεζουέλα
Ο 9χρονος Τζούνιορ μεγαλώνει στο γκέτο των εργατικών πολυκατοικιών του Καράκας. Είναι ο μεγάλος γιος μίας απολυμένης, απελπισμένης, οργισμένης μητέρας. Ο πατέρας του πέθανε νέος και η γιαγιά γνωρίζει πολύ καλά ότι η νύφη της δεν του ήταν πιστή. Το μωρό άλλωστε ούτε που μοιάζει στο γιο της. Τίποτα από όλα αυτά δεν ενδιαφέρει τον Τζούνιορ. Το μυαλό του είναι στη φωτογραφία που πρέπει να τραβήξουν για τη ταυτότητά τους στο καινούργιο του σχολείο. Η κολλητή του φίλη, η χοντρούλα ασχημούλα συμμαθήτριά του, που ονειρεύεται να μεγαλώσει και να πάει στα καλλιστεία, βάζει την μαμά της να της ράψει ένα Miss Venezuela φόρεμα για την πόζα της. Ο Τζούνιορ θέλει η δική του να του ισιώσει τα μαλλιά. Σιχαίνεται το μπουκλωτό, άφρο, χάλια μαλλί του. Θέλει να μοιάζει με τους λατίνους ποπ τραγουδιστές με την ολόισια χαίτη, το χαρούμενο ταπεραμέντο, τα λαμπερά κοστούμια. Η μητέρα του καταλαβαίνει πολύ καλά τι σημαίνουν όλα αυτά και του το απαγορεύει. Ο γιος της πρέπει να επιβιώσει. Σ' αυτό τον τόπο δεν μπορείς να είσαι διαφορετικός. Πρέπει να είσαι στρέιτ, όχι να ζητάς τα μαλλιά σου ίσια. Η Μαριάνα Ρονδόν, στη δεύτερη ταινία της, αφήνει την κάμερα να περιπλανιέται στο σύμπαν ενός παιδιού με αδιέξοδα όνειρα. Παγιδευμένο σε έναν κόσμο φτώχιας και στέρησης, αλλά και σε μία σεξουαλικότητα που δεν μπορεί ακόμα να καταλάβει. Η Ρονδόν καταγράφει την αρχή μίας επώδυνης οδύσσειας. Και η αρχή είναι πάντα η μητέρα. Ο Τζούνιορ συνδέει ότι είτε μπορεί να έχει τα μαλλιά του ίσια, ή την αγάπη της μητέρας του. Νατουραλισμός, τρυφερότητα, αμεσότητα, υπέροχες σκληρές σε στιγμές ερμηνείες από μικρούς και μεγάλους πρωταγωνιστές και το τοπίο της φτωχικής λατινικής Αμερικής να κυριαρχεί στα κάδρα ως ένας ακόμα χαρακτήρας. Ισως ο πιο βασανισμένος από όλους.
Το Γαλάζιο Πουλί (Bluebird) / Λανς Εντμαντς, ΗΠΑ-Σουηδία
Σε μια μικρή πόλη του Μέιν, στα σύνορα της Αμερικής με τον Καναδά, η οδηγός ενός σχολικού λεωφορείου ανακαλύπτει έντρομη πως ένα από τα παιδιά που μεταφέρει βρίσκεται σε κώμα με βαριά υποθερμία έχοντας ξεμείνει στη θέση του ένα ολόκληρο βράδυ. Ο,τι θα ακολουθήσει αυτό το τραγικό γεγονός είναι απλά η αποσύνθεση μιας κοινωνίας ανθρώπων που σε πλήρη αντιστοιχία με το μικρό αγόρι, έρχεται η στιγμή να ανακαλύψουν πως έτσι κι αλλιώς οι ζωές τους βρίσκονται από καιρό σε απόλυτη ακινησία. Η νεολαία της πόλης προσπαθεί να ξεφύγει ματαια, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, ενώ οι γονείς τους περιστρέφονται γύρω από μια αργόσυρτη και βασανιστικά επαναλαμβανόμενη ρουτίνα, ολοκληρώνοντας μια κοσμική διαδοχή από ανθρώπους παγιδευμένους και ανήμπορούς να αναζητήσουν το λευκό χρώμα της ζωής κάπου πιο έξω από το πυκνό χιόνι που καλυπτει τα πάντα. Οι ενόχες της οδηγού και το μίσος της οικογένειας του αγοριού θα αρχίσουν να διαβρώνουν σταδιακά την μικρή κοινωνία, καθώς όλοι ανεξαιρέτως θα έρθουν για πρώτη φορά αντιμέτωποι με τα δικά τους λάθη και την εγκληματική αμέλεια που πρωτίστως επιδεικνύουν απέναντι στον εαυτό τους. Με μνήμες από το «Γλυκό Πεπρωμένο» του Ατόμ Εγκογιάν, αλλά και σε ευθεία γραμμή με μερικά από τα καλύτερα δείγματα της απεικόνισης της αμερικανικής εργατικής τάξης από το ανεξάρτητο σινεμά της χώρας (το ευρέως άγνωστο «Ballast» του Λανς Χάμερ από το 2008 ίσως είναι η πιο κοντινή αναφορά), το «Γαλάζιο Πουλί» είναι υποβλητικό, σχεδόν υπνωτικό με τους αργούς ρυθμούς που απλώνονται πάνω από την ανθρώπινη κατάσταση, μια ταινία που χρησιμοποιεί μια υποτυπώδη αστυνομική ίντριγκα για να φωτογραφήσει με τα πιο νυχτερινά χρώματα το λιγοστό φως ανθρωπισμού που ανέκαθεν υπήρξε ο μοναδικός δρόμος προς την όποια... εξιλέωση.
Μελάσα (Melaza) / Κάρλος Λετσούγα, Κούβα-Γαλλία-Παναμάς
Στην Κούβα χορεύουν κι οι φτωχοί και καταφρονεμένοι. Στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, ο Κουβανός Κάρλος Λετσούγα κατορθώνει ένα συνδυασμό – φαινόμενο που μπορεί να φανεί εξωφρενικά camp, ή να κερδίσει την αγάπη του θεατή (εμείς ανήκουμε στη δεύτερη κατηγορία): με εμφανές σκηνοθετικό ταλέντο και ζεστή ψυχή, ενώνει την ταινία πολιτικής καταγγελίας, κοινωνικού κατηγορώ, με το χρώμα και το μελόδραμα της πιο κλισέ λατινοαμερικάνικης τελενοβέλα. Σαν τη Μελάσα του τίτλου (και όνομα της μικρής πόλης όπου εκτυλίσσεται η δράση), η ζωή στην κομμουνιστική Κούβα είναι μια διαδοχή εξαθλίωσης και ανέχειας. Αλλά το χαμόγελο και η αγάπη μπορούν να υπερβούν τα πάντα. Η Μόνικα, λυγερόκορμη και δυναμική, είναι η μοναδική υπάλληλος που έχει απομείνει στο άλλοτε ένδοξο εργοστάσιο ζάχαρης της επαρχιακής της πόλης: καθώς το κτίριο καταρρέει μέσα στο λιβάδι από ζαχαροκάλαμα που σταδιακά το πνίγει, έτσι και η αποτυχία του καθεστώτος που έχει φέρει τους κατοίκους στα όρια της επιβίωσης, καταπνίγεται από μια «επανάσταση» ενστίκτων, έρωτα, χορού, επιτακτικής ανάγκης για ευτυχία. Η Μόνικα κι ο άντρας της, ο Αλντο, δάσκαλος κολύμβησης σε μια πισίνα που δεν έχει πια νερό, αναγκάζονται να νοικιάσουν ή να πουλήσουν τη ζωή και το σώμα τους για να τα βγάλουν πέρα και να συντηρήσουν την οικογένειά τους. Αλλά όσο χαμηλά κι αν πέσουν, αγκαλιασμένοι στο φορητό τους στρώμα, πάντα θα μπορούν να ξεχάσουν τις συνθήκες και να λικνιστούν στο ρυθμό της κοινής τους ζωής. Γιατί εκεί όπου υπάρχει πρόθεση και ψυχή, το ζόφος μεταμορφώνεται στη δημιουργική πολυχρωμία της αγάπης και… της Κούβας! Χωρίς αμφιβολία, ένας σκηνοθέτης που θέλουμε να συνεχίσουμε να βλέπουμε.
Tags: Θεσσαλονίκη 2013
