Φτάνοντας στη Θεσσαλονίκη, μετά την πρεμιέρα του στο Φεστιβάλ του Σάντανς το «Συνύπαρξη, Λέμε Τώρα!» της Αμπερ Φάρες φεύγει από το 27ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με τον Χρυσό Αλέξανδρο και κυρίως την ικανοποίηση πως τουλάχιστον όσοι είδαν την ταινία στις δύο κατάμεστες προβολές της διέσχισαν όλη τη διαδρομή από την οργή στον ενθουσιασμό και από το γέλιο στη συγκίνηση, σε ένα roller coaster που προσπαθεί να μιλήσει ανοιχτά για το πρόβλημα ενός κόσμου που προτιμά να ζει... χώριας.
To 27o Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 6 μέχρι και τις 16 Μαρτίου. Περισσότερες πληροφορίες στο επίσημο site του Φειστιβάλ Θεσσαλονίκης και στις σελίδες του στο Facebook και το Instagram. Μάθετε τα πάντα για το TiDF27 στην ειδική ενότητα του Flix που ανανεώνεται συνεχώς.
Η Νόαμ Σούστερ Ελιάσι, κόρη ειρηνιστών –πατέρας από την Ιερουσαλήμ, μητέρα περσικής καταγωγής-, έζησε όλα τα παιδικά της χρόνια στην πόλη Νέβε Σαλόμ/Ουατάχ αλ-Σαλάμ, αποκαλούμενη και «Oαση της Ειρήνης», καθώς είναι η μόνη συνειδητά ενοποιημένη σε εβραϊκό και αραβικό πληθυσμό περιοχή του Ισραήλ. Έντονα πολιτικοποιημένη από τα σχολικά της κιόλας χρόνια, έγινε πρωταγωνιστικό πρόσωπο της κοινωνικής δικτύωσης χάρη στον θαρραλέο περί συνύπαρξης λόγο της και διπλωμάτισσα του ΟΗΕ μετά το πανεπιστήμιο, μέχρι που αποφάσισε πως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να εκπέμπεις τις ανησυχίες σου είναι η… κωμωδία. Σε μια πρόσκληση του Χάρβαρντ για υποτροφία, να αναπτύξει ένα πρόγραμμα ακριβώς για την συνύπαρξη στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας με τίτλο «Θρησκεία, Διαμάχη και Ειρήνη», απάντησε απλώς… «Coexistence, My Ass!». Αυτό το σόου θα ήθελα να αναπτύξω, τους είπε. Φυσικά, το Χάρβαρντ δέχτηκε.
Ραχοκοκαλιά του βραβευμένου στο Σάντανς ντοκιμαντέρ της Καναδολιβανέζας Άμπερ Φάρες είναι αποσπάσματα από την stand up ρουτίνα της -που αργότερα θα καταλάβουμε πως δεν είναι ακριβώς ρουτίνα- σε μια πρόσφατη περιοδεία της στην Αμερική. Η πορεία της κωμικού ξετυλίγεται σαν μια σειρά από ενθέσεις/εξηγήσεις/σχόλια στις ατάκες της. Πιο πικρόχολα σατιρικές στην αρχή, πιο σοβαρές, βαριές, φέρουσες τόνους απόγνωσης προς το φινάλε. Εννοείται πως είναι μια πορεία άρρηκτα δεμένη με εκείνη του ισραηλινοπαλαστινιακού ζητήματος -με τα ταραχώδη χρόνια του covid-19, των οικονομικών σκανδάλων και της επανεκλογής του Νετανιάχου, των καθημερινών συμπλοκών και διαδηλώσεων –και μέχρι τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου 2023. Είναι το σημείο ακριβώς που η «ρουτίνα» που λέγαμε ανατρέπεται. Και το ιδεολογικό σκέλος του φιλμ, που είχε αρχίσει να περιπλέκεται με τις εικόνες από τα αντί-Νετανιάχου προεκλογικά συλλαλητήρια (πολίτες που θέλουν δημοκρατία, αλλά τη διαχωρίζουν κάθετα από το παλαιστινιακό!), γίνεται πολύ πιο σύνθετο.
Οι κάτοικοι της Oασης της Ειρήνης συμπλέκονται. Φίλες και συνάδελφοι της κωμικού απαλύνουν τον δημόσιο λόγο τους. Ο φόβος καίει τα σωθικά. Oχι όμως και της Νόαμ, που επιμένει πως το πρόβλημα της συνύπαρξης δεν είναι καθόλου σύνθετο. Ίσα-ίσα που είναι πληκτικά απλό. Αρκεί η συνύπαρξη να προϋποθέτει ισότητα, λέει προηγούμενα. Θα συμφωνήσουμε. Όμως από μόνο του το θέμα της ισότητας δεν είναι ένα κουβάρι, που προϋποθέτει άλλα σύνθετα βήματα;
Αυτή ήταν η κριτική του Flix από τον Ρόμπυ Εκσιέλ για το ντοκιμαντέρ της Αμπερ Φάρις «Συνύπαρξη, Λέμε Τώρα!» που έφυγε από το 27ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με το Χρυσό Αλέξανδρο, το μεγάλο βραβείο στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ.
Το σκεπτικό για την βράβευση της ταινίας από την επιτροπή που αποτελούνταν φέτος από την φωτογράφο και σκηνοθέτη Λόρεν Γκρίνφιλν, τον σκηνοθέτη Δημήτρη Αθυρίδη και την παραγωγό Σίγκνε Μπίργκε Σέρενσεν ήταν το εξής:
Ενα στιβαρό ντοκιμαντέρ για μία από τις διχαστικές, επώδυνες και μακροχρόνιες συγκρούσεις στον κόσμο σήμερα, την ισραηλινο-παλαιστινιακή κρίση. Βασική πρωταγωνίστρια του ντοκιμαντέρ είναι η Εβραία κωμικός Νόαμ Σούστερ-Ελιάσι, που μιλά εξίσου άπταιστα αραβικά και εβραϊκά. Η ανατροφή της στη μοναδική κοινότητα στο σύγχρονο Ισραήλ όπου οι Παλαιστίνιοι και οι Εβραίοι έχουν συνυπάρξει ως γείτονες και φίλοι από το 1970, την επονομαζόμενη «Όαση Ειρήνης», της χαρίζει μια μοναδική προοπτική στην αυθεντική έννοια της συνύπαρξης, σε μια κοινωνία όπου η ειρήνη και η αμοιβαία κατανόηση μοιάζουν με χίμαιρα. Μέσα από μια καθηλωτικά δομημένη αφήγηση, και αμφισβητώντας άφοβα όλα τα ταμπού του συγκεκριμένου τόπου, η αφοπλιστική φωνή και το χιούμορ της Νόαμ μάς παρακινούν να αγγίξουμε ένα βαθύτερο επίπεδο κατανόησης ενόσω γελάμε και κλαίμε μαζί της, αλλά και να αναθεωρήσουμε τις προκαταλήψεις μας με ανοιχτά μυαλά και ανοιχτές καρδιές.
Πριν δύο εβδομάδες ένας Παλαιστίνιος κωμικός, συνάδελφός μου, τόλμησε να αστειευτεί στο Ισραήλ, και η αστυνομία όρμησε σπίτι του και τον συνέλαβε απλώς επειδή έκανε χιούμορ. Μπορώ να βρίσκομαι εδώ σήμερα επειδή υπάρχει ακόμα μια μικρή “σχισμή” στην ελευθερία του λόγου που μπορώ να έχω, χάρη στο προνόμιό μου ως Ισραηλινή Εβραία.»
(φωτό από την τελετή απονομής των βραβείων του 27ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, φωτό: Tony Theodorakis)
Η σκηνοθέτης της ταινίας Αμπερ Φάρες ανέβηκε αρχικά στη σκηνή για να παραλάβει το βραβείο. «Ευχαριστώ πολύ γι αυτό το βραβείο. Είναι μεγάλη τιμή. Ξέρω, όμως, ποια πραγματικά θέλω να ακούσετε και ποια ευθύνεται που αυτή η ταινία βγήκε καταπληκτική» ανέφερε, δίνοντας τη σκυτάλη στην κωμικό και πρωταγωνίστρια της ταινίας Νόαμ Σούστερ-Ελιάσι, η οποία αρχικά ευχαρίστησε τους γονείς της, που ήταν παρόντες στην αίθουσα, για τη στήριξη αλλά και για την καθοδήγηση που της προσέφεραν.
(φωτό: Νίκος Βερβερίδης/Motion Team)
Πριν δύο εβδομάδες ένας Παλαιστίνιος κωμικός, συνάδελφός μου, τόλμησε να αστειευτεί στο Ισραήλ, και η αστυνομία όρμησε σπίτι του και τον συνέλαβε απλώς επειδή έκανε χιούμορ. Μπορώ να βρίσκομαι εδώ σήμερα επειδή υπάρχει ακόμα μια μικρή “σχισμή” στην ελευθερία του λόγου που μπορώ να έχω, χάρη στο προνόμιό μου ως Ισραηλινή Εβραία. Οταν μετακινήθηκα από το πεδίο του πολιτικού ακτιβισμού στην κωμωδία ήταν επειδή έμαθα ότι στην Ουκρανία ένας Εβραίος κωμικός έγραψε ένα sitcom στο οποίο γίνεται πρόεδρος, και έγινε πρόεδρος στην πραγματικότητα! Ετσι, σκέφτηκα ότι εάν θέλω επιτέλους να πάρω την πολιτική μου καριέρα σοβαρά, πρέπει να αρχίσω να γράφω αστεία. Γιατί ξέρω ότι όταν γελάς, σημαίνει ότι ακούς. Κι έτσι υποσχέθηκα στον εαυτό μου ότι όταν θα έχω τη σκηνή δική μου, όταν περισσότεροι άνθρωποι θα με ακούν, τότε θα μεταφέρω το μήνυμα με δυνατή και καθαρή φωνή. Ο πρώτος πολιτικός μου “δάσκαλος” είναι ο μπαμπάς μου, που είναι κι αυτός εδώ, όπως και η μαμά μου. Η πρώτη ανάμνηση που έχω από εκείνον είναι να μπαινοβγαίνει στις στρατιωτικές ισραηλινές φυλακές επειδή αρνήθηκε να υπηρετήσει στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.
Ο ακτιβισμός μας, καθώς και το πώς διαμαρτυρόμαστε για την ισότητα και την ελευθερία, δεν εκφράζεται μόνο μέσα από μια διαδήλωση, μια δράση, μια ταινία ή ένα αστείο. Εκφράζεται κάθε μέρα μέσα από την εναλλακτική που οραματίζεσαι μέσα από το σώμα και τη γλώσσα σου, μέσα από τις καθημερινές επιλογές σου και το πώς αποφασίζεις να αξιοποιήσεις τα προνόμιά σου, ώστε να εξασφαλίσεις ότι μια μέρα οι Παλαιστίνιοι φίλοι μου θα είναι ελεύθεροι. Αυτή η ταινία δημιουργήθηκε από ένα δυναμικό επιτελείο γυναικών. Η Άμπερ Φάρες, η σκηνοθέτρια του ντοκιμαντέρ, δούλευε, ενώ ο ισραηλινός στρατός βομβάρδιζε το σπίτι και την οικογένειά της. Δεν ξέρω αν υπάρχει καλύτερος τρόπος να τιμήσει κανείς αυτές τις γυναίκες, οι οποίες δεν το έβαλαν κάτω και επέλεξαν να μιλήσουν για όλα αυτά τα δύσκολα ζητήματα, που πρέπει όλοι μας να μιλάμε. Ευελπιστώ αυτή η ταινία να δώσει στους ανθρώπους τις λέξεις που χρειάζονται αλλά και το κουράγιο που έχουν ανάγκη προκειμένου να υψώσουν το ανάστημά τους. Σας ευχαριστώ».
Ο ακτιβισμός μας, καθώς και το πώς διαμαρτυρόμαστε για την ισότητα και την ελευθερία, δεν εκφράζεται μόνο μέσα από μια διαδήλωση, μια δράση, μια ταινία ή ένα αστείο. Εκφράζεται κάθε μέρα μέσα από την εναλλακτική που οραματίζεσαι μέσα από το σώμα και τη γλώσσα σου, μέσα από τις καθημερινές επιλογές σου και το πώς αποφασίζεις να αξιοποιήσεις τα προνόμιά σου, ώστε να εξασφαλίσεις ότι μια μέρα οι Παλαιστίνιοι φίλοι μου θα είναι ελεύθεροι.»
To 27o Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 6 μέχρι και τις 16 Μαρτίου. Περισσότερες πληροφορίες στο επίσημο site του Φειστιβάλ Θεσσαλονίκης και στις σελίδες του στο Facebook και το Instagram. Μάθετε τα πάντα για το TiDF27 στην ειδική ενότητα του Flix που ανανεώνεται συνεχώς.