«Ο Διαιτητής» είναι μία ασπρόμαυρη (και κατάμαυρη) κωμωδία ηθών, που με αφορμή το ποδόσφαιρο ως εμμονή, πάθος και όπιο των λαών, καυτηριάζει πολλά περισσότερα. Πρόκειται για το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Πάολο Ζούκα, βραβευμένου σκηνοθέτη για τις μικρού μήκους του (ανάμεσα στις οποίες και το ομώνυμο 15λεπτο ταινιάκι) αλλά και τα διαφημιστικά του.
Το Flix μίλησε με τον ιταλό σκηνοθέτη για την επιλογή του να συστηθεί στο κοινό με μία τέτοια ιδέα, κατά πόσο θεωρεί την ταινία του hommage στην ιταλική κωμωδία, ποιες ήταν οι επιρροές του κι αν ο κόσμος του ποδοσφαίρου είναι δύσκολο να αποτυπωθεί στην μεγάλη οθόνη.
Διαβάστε επίσης: την κριτική του Flix για τον «Διαιτητή»
Η ιδέα να καταπιαστείτε με το κόσμο του ποδοσφαίρα και πώς αυτός δοξάζεται, ιδιαίτερα στις μεσογειακές χώρες στις οποίες μεγαλώσαμε, ξεκίνησε από την ομώνυμη μικρού μήκους ταινία σας. Ποια ήταν η αρχική έμπνευση και ποια αληθινά γεγονότα σας έδωσαν την αφορμή;
Οταν ήμουν φοιτητής διάβασα ότι το αγαπημένο γνωμικό του Σάμιουελ Μπέκετ ήταν κάτι που είχε πει ο Αγιος Αυγουστίνος: «Μην απελπίζεσαι. Ενας από τους δύο ληστές θα σωθεί. Μην εφησυχάζεσαι. Ενας από τους δύο ληστές θα καταδικαστεί...» Την ίδια περίπου εποχή διάβαζα μερικές υπέροχες ιστορίες, μυθιστορήματα και διηγήματα για το ποδόσφαιρο του αργεντινού συγγραφέα Οσβάλντο Σοριάνο. Θέλησα λοιπόν να γράψω κι εγώ μία μικρή ποδοσφαρική ιστορία για... δύο ληστές. Ο πρώτος τίτλος της μικρού μήκους ταινίας μου μάλιστα είχε αυτό τον τίτλο: «Δύο Ληστές». Ο ένας ήταν ένας νεαρός βοσκός, ο άλλος ένας διεφθαρμένος ποδοσφαιρικός διαιτητής.
Πόσο δύσκολο ήταν να «ξεχειλώσετε» την μικρού μήκου σε μεγάλου; Ποια η μεγαλύτερη πρόκληση;
Γνώριζα πολύ καλά τον κίνδυνο του «νερουλιάσματος». Δεν αραιώνεις ποτέ το κρασί με νερό. Για αυτό αποφάσισα να μην «μεγαλώσω» την υπάρχουσα μικρού μήκους, αλλά να γράψει ένα prequel της μικρού μήκους. Το 15λεπτο ταινιάκι μου αφορά το ίδιο το ματς. Εδώ, ξεναγώ το θεατή στην ιστορία πριν φτάσουμε στο γήπεδο. Ποιοι είναι οι ήρωες, ποιος ο κόσμος τους, πώς κατέληξαν εκεί. Η συνσεναριογράφος μου μάλιστα (σ.σ. Μπάρμπαρα Αλμπέρτι), μία δυνατή γυναίκα που προέρχεται από τη φεμινιστική κουλτούρα των 70ς επέμενε ότι πρέπει να εντάξουμε στην ιστορία και μία γυναίκα. Προσπάθησα να αντισταθώ, αλλά τελικά με έπεισε. Με έναν όρο: να ήταν μια ηρωίδα εντελώς περίεργη κι αντισυμβατική. Τώρα, η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να ξαναγυρίσω όλες (όλες όμως!) τις λήψεις της μικρού μήκους, καθώς εδώ είχα διαφορετικό πρωταγωνιστή και διαφορετική κάμερα. Μου ήταν εφιάλτης ότι έπρεπε να επαναλάβω το πιο δύσκολο και σύνθετο πράγμα που είχα κάνει ποτέ στην καριέρα μου!
Η ταινία είναι κωμωδία - πικρή, μαύρη, αλλά κωμωδία. Την ίδια στιγμή όμως τολμάτε να εναλλάσσετε τους τόνους σε δράμα, μιούζικαλ, ακόμα και γουέστερν. Ποιο ήταν το σκεπτικό πίσω από αυτές τις καλλιτεχνικές επιλογές; Πώς πιστεύετε ότι ενισχύουν την ιστορία;
Με το σενάριο του «Διαιτητή» κέρδισα έναν διαγωνισμό, τότε όταν το έγραψα ως μικρού μήκους. Η κριτική επιτροπή τεκμηρίωσε την απόφαση να μου δώσει το βραβείο λέγοντας ότι «η ιστορία μου συνδύαζε με τον καλύτερο τρόπο το ανάλαφρο και το βαρύ, τη νίκη και την ήττα, το θείο και το ζωώδες...» Αυτές οι λέξεις μέτρησαν πολύ μέσα μου. Και με έβαλαν σε σκέψεις για το πώς έπρεπε να τις αποτυπώσω και ως εικόνα, σκηνοθετικά. Ετσι λοιπόν αποφάσισα να τολμήσω με τον τόνο της ταινίας, αλλά και με τα κινηματογραφικά είδη. Κι όταν λέω να τολμήσω, εννοώ με ριζοσπαστικούς, συχνά «βάρβαρους» τρόπους και μεταβάσεις. Στην Ιταλία έχουμε ούτως ή άλλως μία μεγάλη παράδοση πικρών κωμωδιών, οι οποίες συχνά είχαν και τραγικά φινάλε. Ομως σπάνια οι σκηνοθέτες άλλαζαν τόνο ή ατμόσφαιρα. Εγώ αποφάσισα μία δική μου πορεία.
Και η επιλογή να γυρίσετε σε ασπρόμαυρο; Ηταν από νοσταλγία; Για τους ημίθεους του ποδοσφαίρου, έτσι όπως τους ζούσαμε στις τηλεοράσεις μας στα 70ς και τα 80ς;
Οχι, όχι. Αντίθετα, η επιλογή του ασπρόμαυρου είχε να κάνει με το γεγονός ότι δεν ήθελα η ταινία να μπερδεύεται με την πραγματικότητα. Δεν με ενδιέφερε να μπω βαθιά στη διαφθορά ή τη βία του ποδοσφαίρου, να φτιάξω μία ταινία ρεαλισμού, που κάτι να σου θυμίζει και να βγάζεις στο τέλος δίδαγμα. Με ενδιέφερε το ποδόσφαιρο εντελώς συμβολικά, ως μία ηθική και μεταφυσική αρένα, όπου οι ήρωες συναντιούνται με τη μοίρα τους. Ταυτόχρονα, με ενδιέφερε πολύ η επαρχία της Σαρδηνίας και οι άνθρωποί της. Και πάλι: όχι στη ρεαλιστική τους καταγραφή. Αλλά πώς τα σκαμμένα τους πρόσωπα και το άγριο τοπίο μιλούν από μόνα τους. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία έχει πολύ μεγάλη δύναμη σε αυτού του είδους την αποτύπωση. Είναι μία αισθητική αλλά και ουσιαστική επιλογή. Εχει τη δική της γλώσσα...
Πάντως η επιλογή του φτωχικού χωριού μοιάζει να θέλει να τονίσει ότι, ακόμα και στις μέρες μας, όσο πιο φτωχός ο λαός, τόσο πιο πορωμένος με το ποδόσφαιρο. Η Αργεντινή, το Μεξικό, η Ελλάδα μοιάζουν να το αποδεικνύουν αυτό. Είχατε κάτι τέτοιο στο μυαλό σας; Οτι το πραγματικό όπιο των λαών είναι η μπάλα;
Το ποδόσφαιρο είναι το όπιο των λαών, σίγουρα. Δεν είμαι όμως τόσο σίγουρος ότι υπάρχει συσχετισμός οικονομικής κρίσης και ποδοσφαιρικού πάθους. Οι δικοί μου συμβολισμοί ήταν περισσότερο βιβλικοί, θρησκευτικοί. Ηθελα να παίξω με την ιδέα της αναλογίας του Διαιτητητή ως «Χριστού». Για 90 ολόκληρα λεπτά είναι ο απόλυτος Θεός. Εχει δύναμη, αλλά ταυτόχρονα και ευθύνη. Και συνήθως τιμωρείται για τις αμαρτίες όλων. Για αυτό πλημμύρισα την ταινία με θρησκευτικά σύμβολα: το κατσίκι που σταυρώνεται («ο αποδιοπομπαίος τράγος»), ο τελευταίος Μυστικός Δείπνος, η προδοσία, ο διαιτητής που αυτομαστιγώνεται, ο διαιτητής ως Σωτήρας και Αγιος.
Εχετε αγαπημένες ταινίες για το ποδόσφαιρο; Ή πιστεύετε ότι το σινεμά δεν έχει καταφέρει να αποτυπώσει το θέμα όπως του αξίζει - με όλες τις κοινωνικές, πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις του. Αλλά και σαν το υπερθέαμα που προσφέρει;
Η αγαπημένη μου ποδοσφαιρική ταινία είναι «Η Απόδραση των 11» («Escape to Victory») με τους Μάικλ Κέιν, Σιλβέστερ Σταλόνε και Πελέ. Την είδα όταν ήμουν 11 χρονών και είχα εντυπωσιαστεί με την ευκαιρία να δω ποδόσφαιρο στην μεγάλη οθόνη. Κι έγχρωμο! Από τότε έχω δει κι άλλες ταινίες, κυρίως σε φεστιβάλ. Ομως οφείλω να ομολογήσω ότι όντως το σινεμά δεν έχει καλύψει το είδος. Ισως να φταίει ότι βλέπουμε μπάλα καθημερινά στις μικρές μας οθόνες και δεν μας λείπει από τη μεγάλη. Ισως είναι πολύ δύσκολο να το πιάσεις αλλιώς. Θεωρώ πάντως ότι η λογοτεχνία έχει κάνει πολύ πιο ουσιαστική δουλειά. Σπουδαία μυθιστορήματα έχουν πιάσει τον κόσμο του ποδοσφαίρου σε βάθος. Το σινεμά όχι τόσο πολύ...
Προέρχεστε από μία χώρα με πλούσια κινηματογραφική παράδοση, η οποία όμως έχει χτυπηθεί κι αυτή από την κρίση. Πόσο έχει επηρεάσει η οικονομία τους Ιταλούς κινηματογραφιστές; Είναι οι συμπαραγωγές (όπως αυτή εδώ η συνεργασία σας με την Αργεντινή) η μόνη λύση σωτηρίας για το ιταλικό σινεμά;
Η πρώτη συνέπεια της κρίσης είναι ότι έχει ανοίξει ακόμα περισσότερο την ψαλλίδα μεταξύ του εμπορικού και του καλλιτεχνικού σινεμά. Αυτό με στεναχωρεί ιδιαίτερα γιατί εγώ δεν πιστεύω ότι αυτά τα δύο είναι απαραιτήτως αντίθετες έννοιες. Μπορείς να κάνεις καλλιτεχνικό σινεμά που να έχει εμπορική επιτυχία. Ομως οι επενδυτές δεν πείθονται τόσο εύκολα. Για αυτό, ναι, οι συμπαραγωγές είναι μία λύση. Θεματικά τώρα, οι Ιταλοί δε θέλουν να θυμούνται την κρίση μπαίνοντας στις αίθουσες. Οπότε δε γυρίζουμε ταινίες που να αποτυπώνουν τόσο πολύ την πραγματικότητα, όπως κάνουν οι Ελληνες συνάδελφοί μας (ο Λάνθιμος, ο Αβρανάς, ο Κούτρας, η Τσαγγάρη, ο Τζουμέρκας). Εκτός από τη σκηνοθετική μου ιδιότητα δουλεύω κι ως προγραμματιστής σ' ένα φεστιβάλ της Σαρδηνίας. Φέτος επικεντρωνόμαστε στο ελληνικό σινεμά με θέμα «πώς οι Ελληνες σκηνοθέτες αποτυπώνουν την κρίση».
Ακούγετε εξαιρετικά ενδιαφέρον, αν και οι ίδιοι θα σας πουν ότι δεν μιλούν άμεσα για την κρίση. Το δικό σας επόμενο βήμα;
Δουλεύω πάνω σε μία ακόμα κωμωδία που θα πειραματίζεται με τα κινηματογραφικά είδη. Ο τίτλος είναι «Ο Αντρας που Αγόρασε το Φεγγάρι». Και θα είναι μία πολύ περίεργη και ιδιόμορφη ταινία. Ελπίζω να την έχω έτοιμη μέχρι το καλοκαίρι...
Διαβάστε περισσότερα:
