Σήμερα θα κάνω αυτό που σιχαίνομαι. Θα γράψω στο πρώτο πρόσωπο. Δεν έχω καμία αυτοαναφορική διάθεση, ούτε την ψώνισα ξαφνικά. Απλά δεν ξέρω πώς αλλιώς να δικαιώσω μία γυναίκα που αυτό έκανε σε όλη της τη ζωή. Μιλούσε προσωπικά. Επιτρέψτε μου λοιπόν να σας συστηθώ: είμαι η Πόλυ και ξέρω το «When Harry Met Sally» απ' έξω. Κι ανακατωτά. Δε θυμάμαι απλά τις ατάκες του, τις χρησιμοποιώ στη ζωή μου. «You're right, you're right. I KNOW you're right». «Είσαι σπίτι, θέλεις απεγνωσμένα να σηκώσεις το τηλέφωνο, αλλά είσαι παγιδευμένη κάτω από κάτι βαρύ». «Λεπτή. Ομορφη. Μεγάλο στήθος. Ο βασικός εφιάλτης σου». «Waiter, there is too much pepper on my paprikash».
Θα το έβαζα σε οποιαδήποτε δεκάδα μου, αφήνοντας εκτός, χωρίς δεύτερη σκέψη, αριστουργήματα της 7ης τέχνης. Κι αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με ότι τείνουμε να εξειδανικεύουμε ό,τι βλέπουμε στα 15. Ούτε οφείλεται στο αξιολάτρευτο μουτράκι της Μεγκ Ράιαν, τον ερωτεύσιμο σαρκασμό του Μπίλι Κρίσταλ, ή τα νεοϋορκέζικα κάδρα του Ρομπ Ράινερ χορογραφημένα με τις τζαζιές του Χάρι Κόνικ Τζ. Η ακαταμάχητη ευφυΐα της ταινίας βρίσκεται στο λόγο. Στον αριστοτεχνικά δομημένο, καταλυτικά ειλικρινή, αφοπλιστικά προσωπικό λόγο της Νόρα Εφρον. Γραφή με απλότητα, αμεσότητα, σοφία. Πώς γίνεται αυτό; Οι περισσότεροι από εμάς θα το ψάχνουμε, μάταια. Η Εφρον όμως κατάφερνε κάτι μαγικό: να βγάζει στη φόρα τις πιο άβολες αλήθειες των ηρώων της, να τις διακωμωδεί, να τις περιπαίζει, να τις εξανθρωπίζει, να τις ξορκίζει, να τις μετατρέπει σε κάτι χαριτωμένο και παράφορα ερωτεύσιμο. Πάνω από όλα: το έκανε να φαίνεται εύκολο.
Στα μέσα της δεκαετίας του '90, σε παζάρι μικρού αμερικανικού βιβλιοπωλείου βρήκα ένα μεταχειρισμένο βιβλίο με τίτλο «Crazy Salad». Μία συλλογή των άρθρων της Εφρον από τα περιοδικά στα οποία έγραφε τη δεκαετία του 70, δίνοντας φωνή στις γυναικείες ανησυχίες – από το φεμινισμό και το Watergate, τις τέχνες και τη φιλοσοφία, μέχρι το γάμο, τα παιδιά και το ... μικρό της στήθος. Στο διάσημο κείμενό της «Δύο λόγια για τα στήθη» (A Few Words About Breasts) η Εφρον εξομολογείται ότι «είναι σίγουρη: αν είχε αναπτυχθεί ποτέ το στήθος της, θα είχε και η ίδια αναπτυχθεί σε μία πολύ διαφορετική γυναίκα». Η αφήγησή της συνεχίζει αποστομωτικά. Πώς η καλύτερή της φιλεναδούλα της την πρόδωσε, επιστρέφοντας τον Σεπτέμβριο από τις καλοκαιρινές διακοπές, πλήρως ανεπτυγμένη. Πώς η μαμά της την ειρωνεύτηκε όταν ζήτησε το πρώτο της σουτιέν, προτείνοντας ...χανσαπλάστ. Πώς έκανε τα πάντα που συμβούλευαν στάρλετ στο περιοδικό Life: κοιμόταν ανάσκελα, έριχνε κρύο νερό. Πώς η πεθερά της, στον πρώτο γάμο της, την πήρε στην άκρη και της είπε ψυθιριστά: «Να είσαι από πάνω. Θα του φαίνεται μεγαλύτερο». Γραμμές επί γραμμών, σελίδες επί σελίδων, επίθεση ειλικρίνειας – φρέσκια, ατόφια, αναζωογοννητική πέννα. Ενας λόγος βαθιά πολιτικός, καλλιεργημένος, φιλοσοφημένος και ταυτόχρονα ακομπλεξάριστα καθημερινός. Από αυτές τις περιπτώσεις που διαβάζεις στις σκέψεις ενός άλλου ανθρώπου τις σκέψεις σου – εκείνες που δεν ήξερες πώς να διατυπώσεις.
Αυτό όμως έκανε η Εφρον και στους κινηματογραφικούς της ήρωες. Επαιρνε με γενναιότητα, κλείσιμο ματιού και ταλέντο στην περιγραφή τις προσωπικές της ανησυχίες, ελαττώματα, νευρώσεις κι έδινε φωνή στον Χάρι, τη Σάλι, την Μαρί, τον άγρυπνο του Σιάτλ, τα μηνύματα στον υπολογιστή δύο νεοϋορκέζων. Διοχέτευσε με αυτοσαρκασμό στο «Heartburn», το βιβλίο της που έγινε ταινία, τον πόνο του διαζυγίου της από τον γυναικά διάσημο δημοσιογράφο Καρλ Μπέρνσταϊν (υπήρξε ένας από το δίδυμο που ξεσκέπασε το σκάνδαλο του Watergate), ο οποίος όσο ήταν έγκυος στο δεύτερο παιδί τους, δεν σταμάτησε να την κερατώνει. Εκανε την Μέριλ Στριπ όσο «Κάρεν Σίλκγουντ» και «Τζούλια Τσάιλντ» χρειαζόταν, αλλά πίσω από τα γεγονότα στρίμωχνε πάντα το δικό της τρόπο να τα αποκαλύπτει. Οταν ο άντρας της Τσάιλντ αναφέρει στην πρόποσή του «είσαι το βούτυρο στο ψωμί και η πνοή στη ζωή μου» αυτή είναι η Εφρον. Η ικανή για ωμό κυνισμό και αθεράπευτα ρομαντική Εφρον.
Είχα την μεγάλη τύχη να τη γνωρίσω στις συνεντεύξεις του «Τζούλι και Τζούλια». Στο δωμάτιο μπήκε μία λεπτή, δυνατή, χαμογελαστή γυναίκα – 68 χρονών, νέα. Οχι όμορφη, αλλά ταυτόχρονα κούκλα. Με αποφασιστικές γωνίες στο πρόσωπό της, βλέμμα που σε κοίταζε πραγματικά και τον αέρα του ανθρώπου που αγαπά τόσο πολύ αυτό που κάνει. «Οχι, οι κομεντί που γράφω δεν είναι τόσο καλές όσο ήταν ο Χάρι και η Σάλι. Είναι αλήθεια. Αλλά μήπως είναι και οι άντρες τόσο έξυπνοι πια; Οι γυναίκες τόσο αβίαστα γλυκές; Οι έρωτες αληθινοί;» Μία μισάωρη συζήτηση- βουτιά-σφαλιάρα για τις σχέσεις, τη ζωή, τη συγγραφή, το σινεμά. Το φεμινιστικό κίνημα, τον Ομπάμα, το πώς ήταν κι εκείνη μία από τις πρώτες γυναίκες (μαζί με την Κάρι Φίσερ, την Νταϊάν Κίτον, μετέπειτα την Μέριλ Στριπ, την Μεγκ Ράιαν, την Τζόντι Φόστερ) που ανάγκασαν το ανδροκρατούμενο Χόλιγουντ να κάνει λίγο χώρο στα κορίτσια. Ενα κίνημα που η ίδια το 2009 μας έλεγε ότι απέτυχε.
«Οχι, δεν είμαι καθόλου ευχαριστημένη. Εγιναν βήματα, αλλά νηπιακά. Μην έχουμε αυταπάτες: το κοινό που θέλει το Χόλιγουντ είναι 12χρονα αγοράκια. Εμείς για να βρούμε χρήματα να κάνουμε ταινίες πρέπει ακόμα να παρακαλάμε. Αν η Μέριλ δεν είχε πει ναι, αν δεν με είχε στηρίξει η φίλη μου, εγώ θα επέστρεφα σπίτι μου, θα έγραφα το επόμενο βιβλίο μου και θα μαγείρευα τις συνταγές της Τσάιλντ, μόνη στην κουζίνα μου. Τίποτα δεν μετράει – ούτε η ιστορία σου, ούτε η διαδρομή σου, ούτε τα βραβεία σου. Μπορείς να γράφεις video game εκρήξεις για αγοράκια στην προεφηβεία; Τότε είσαι παίκτρια. Οχι; Πήγαινε στο Sundance – και ούτε!» (Αν τη θεωρείτε υπερβολική, να σας πω ότι αυτή τη συνέντευξη δεν κατάφερα να την πουλήσω πουθενά, ποτέ).
Η γοητεία της όμως είναι ότι δεν τα έλεγε πικραμένα. Είχε σθένος να το παλέψει, είχε χιούμορ να το παραδεχτεί – καμία μιζέρια δεν σκοτείνιαζε την λάμψη αυτής της γυναίκας που είχε κατακτήσει το Μανχάταν και το Χόλιγουντ είχε, απλά, ακολουθήσει. Κατέληξα να κοιτάζω μαγεμένη. Μαγεμένη. Είχα μαζί μου την ελληνική έκδοση του «Οταν ο Χάρι Γνώρισε τη Σάλι». Ηθελα να πάρω ένα από τα ελάχιστα αυτόγραφα στη ζωή μου. Τέντωσα το χέρι μου και της το έδωσα ντροπιασμένη. Ψιθύρισα κάτι ανόητο «για τη συλλογή σας». Με κοίταξε λαμπερά, βιαστικά, χάθηκε στους διαδρόμους. Από αυτές τις στιγμές που θέλεις να θυμάσαι ως τόσο cool, αλλά ... μπα.
Τον προηγούμενο Μάρτιο βρέθηκα σε άλλο μικρό βιβλιοπωλείο, σε άλλη πόλη του κόσμου, σε άλλο ράφι μπροστά από το γράμμα Ε. Εκεί με περίμενε μια έκπληξη: η αυτοβιογραφία της. Είκοσι μικρά κεφάλαια, 137 σελίδες και τίτλος τόσο μα τόσο συνεπής με το χιούμορ της: «Δε Θυμάμαι Τίποτα». Νομίζω ότι ξεκίνησα να το διαβάζω εκεί, μπροστά από το ταμείο και το άφησα κάτω μόνο όταν το τελείωσα. Τότε βέβαια δεν καταλάβαινα τι διάβαζα. Θεωρούσα ότι μία φτασμένη γυναίκα που πάτησε τα 70 απλά κάνει πλάκα με τη ζωή της. Δεν με υποψίασε ούτε το κεφάλαιο για τα γηρατειά και το πώς σε προδίδει το σώμα σου («The O Word, as in Old»), ούτε ο τρόπος που στην ουσία συμβιβάζεται με το χωρισμό της από τον πρώην άντρα της («Ο κόσμος συνηθίζει να λέει ότι ο πόνος του χωρισμού ξεχνιέται. Διαφωνώ. Αυτό που δυστυχώς ξεχνιέται είναι η αγάπη»), ούτε ότι ξεκαρδιστικά παραλληρεί με την υστεροφημία της μέσω του «Meatloaf της Νόρα» στο μενού εστιατορίου ενός φίλου της, ούτε με τον τρόπο που μας αποχαιρετά – ξεκάθαρα και διαυγέστατα- με τις λίστες του τι θα της λείψει και τι όχι όταν πεθάνει.
Χθες το πρωί είχαμε όλοι μήνυμα στον υπολογιστή μας. Πέθανε η Νόρα Εφρον. Κι εδώ σταματά ο ενικός. Γιατί για να διαβάζετε ακόμα αυτές τις γραμμές είστε κι εσείς κάτι παραπάνω από φαν του θηλυκού αυτού Γούντι Αλεν. Είστε συνωμότες σ' αυτό το είδος του χιούμορ, του τραύματος, της αλήθειας. Χαμογελάτε στη σκέψη της γυναίκας που μας έμαθε να τολμάμε να παραγγέλνουμε με το dressing στο πλάι, να παραδεχόμαστε ότι δεν έχει κάθε σύντροφος οργασμό μαζί μας, ότι το παν στη ζωή είναι η μαγεία. Εντός και εκτός οθόνης. Στην κορυφή του Empire State Building ή στην ειλικρινή φωνή της καρδιάς μας πριν πέσουμε για ύπνο. Γιατί όταν συνειδητοποιείς ότι θέλεις να περάσεις την υπόλοιπη ζωή σου με αυτή την μαγεία, θέλεις το υπόλοιπο της ζωής σου να ξεκινήσει το συντομότερο δυνατό.
Αντί επιλόγου μία λίστα από το βιβλίο της Νόρα Εφρον «Αισθάνομαι Ασχημα για τον Λαιμό μου»
Τι θα ήθελα να ήξερα στα νιάτα μου:
- Αγόρασε, μην νοικιάζεις
- Ποτέ μην παντρευτείς έναν άντρα που δεν θα μπορείς να συνεννοηθείς όταν χωρίσεις.
- Ποτέ δε θα ξέρεις τίποτα.
- Τα τελευταία 4 χρόνια ψυχανάλυσης είναι πεταμένα λεφτά.
- Το αεροπλάνο, όχι, δε θα συντριβεί.
- Σημείωνε τα πάντα.
- Βγάζε περισσότερες φωτογραφίες.
- Η άδεια φωλιά όταν μεγαλώνουν τα παιδιά είναι υποτιμημένη.
- Ξέρεις; Μπορείς να παραγγείλεις παραπάνω από ένα γλυκό.
- Οταν τα παιδιά σου φτάσουν στην εφηβεία, πάρε ένα σκύλο. Κάποιος πρέπει να χαίρεται όταν μπαίνεις στο σπίτι.
- Δεν υπάρχει κανένας λόγος να φτιάχνεις φύλλο πίτας από την αρχή.
- Δίνε κάτι παραπάνω στα φιλοδωρήματά σου, πάντα.
- Αν φοβάσαι ότι είναι γκέι, τότε είναι γκέι.
- Δεν υπάρχουν μυστικά.
Tags: νόρα έφρον
