Οι ταινίες δεν φτιάχνουν συνειδήσεις - σίγουρα βοηθούν στη διαμόρφωσή τους, δίνουν ερεθίσματα, αλλά δεν λειτουργούν με αυτάρκεια. Το «μια ταινία, μια συζήτηση» είναι, μάλλον, ένα από τα μεγαλύτερα δείγματα πολιτισμού στα οποία μπορεί να προσβλέπει κανείς, παρότι τα τελευταία χρόνια έχει, σχεδόν, εκλείψει στο βωμό μιας βιαστικής επικριτικότητας.
Διαβάστε ακόμη: Οχι ΗΒΟ Max, η λύση δεν είναι να κατεβάσεις το «Οσα Παίρνει ο Ανεμος» από την πλατφόρμα σου
Το mainstream σινεμά ανέκαθεν αποτύπωνε την καθεστηκυία νοοτροπία, εξ ου και mainstream. Μιλώντας, λοιπόν, για ταινίες που ούτε ανήκαν στη λειτουργία της προπαγάνδας (όπως, ακριβώς, τα ανυπέρβλητης αισθητικής, μεν, ναζιστικής διδασκαλίας, δε, έργα της Λένι Ρίφενσταλ), ούτε ασκούσαν, στην εποχή τους, ακτιβισμό, κινούμενες στον παράδρομο της εμπορικότητας, αναφερόμαστε σ' έναν τεράστιο κατάλογο κλασικών φιλμ (θα μπορούσαν να είναι βιβλία, τραγούδια, έργα ζωγραφικής), που στην εποχή τους μίλησαν στη γλώσσα του ευρύτερου κοινού. Αν η γλώσσα αυτή ήταν ρατσιστική, μισογυνική, ομοφοβική, ήταν, όμως, η γλώσσα του μέσου ανθρώπου.
Αφού... το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο, καλό θα είναι
Οταν βγήκε στις αίθουσες το «Οσα Παίρνει ο Ανεμος», το 1939, δεν κήρυττε το ρατσισμό (παρότι, σίγουρα, δεν έκανε απολύτως τίποτε για να τον ανατρέψει), ο ρατσισμός στην Αμερική ήταν νόμος, δεν υπήρχε, ακόμα, καμία Πολιτεία όπου να μην εφαρμόζεται, σε κάποιο βαθμό, ο φυλετικός διαχωρισμός. Οι ταινίες δεν είναι ιερά τέρατα, που πρέπει να κάθονται στο θρόνο τους, ανέγγιχτα από τη σκέψη. Είναι, όμως, συνυφασμένες με την εποχή τους κι ένα ιδανικό ερέθισμα για να τη γνωρίσει κανείς, να την αναλύσει και να την κρατήσει, ή να την απορρίψει - την εποχή, όχι την ταινία.
Double Indemnity, το βραχιολάκι στον αστράγαλο ως φονικό όπλο
Για να μπορεί, βέβαια, κάποιος να έχει αναλυτική σκέψη, να κοιτάζει τα πράγματα με μια προσέγγιση σχετικότητας κι όχι απολυτοσύνης, δεν χρειάζεται απαραιτήτως να έχει πάει πολύ σινεμά, αλλά χρειάζεται να έχει μια γενική καλλιέργεια. Που θα τον βοηθήσει να γνωρίζει ότι, για παράδειγμα, έχουν γραφτεί ήδη άρθρα και βιβλία για την απεικόνιση των Μαύρων υπηρετών στο «Οσα Παίρνει ο Ανεμος», που περισσότερο προστατεύουν, με αγάπη, τα αφεντικά τους, παρά συντάσσονται με την επανάσταση των σκλάβων. Για το ότι τα ωραιότερα φιλμ νουάρ δεν είναι παρά... πολεμικές ταινίες, όπου οι άντρες (πολύ γοητευτικοί, λίγο losers, πάντα πικραμένοι), αγωνίζονται να ξεφύγουν από τη μοιραία γυναίκα της πατριαρχικής φαντασίωσης που θέλει να τους κατασπαράξει ή να τους πνίξει στον κόλπο της. Για το ότι, άλλωστε, αν παίρναμε μαθήματα ζωής από τον «χρυσό» ελληνικό κινηματογράφο, όλοι οι γκέι θα έφερναν λίγο στον Χρόνη Εξαρχάκο κι οι γυναίκες θα έπρεπε να μην δουλεύουν, να φτιάχνουν καλά γιουβαρλάκια και να τρώνε κι ένα χεράκι ξύλο καμιά φορά.
Αν το «Οσα Παίρνει ο Ανεμος» εξαφανιστεί από τις αναλογικές και ψηφιακές βιβλιοθήκες, όπως προτάθηκε να κάνει το HBO Max και ζητά μερίδα του αμερικανικού κοινού, το ίδιο θα πρέπει να συμβεί και μ' αυτές τις ταινίες, για τις οποίες, επίσης, μέσα στα χρόνια έχουν γραφτεί εκπληκτικά κείμενα που επισημαίνουν, περισσότερο ή λιγότερο οργισμένα, τη σκοτεινή ιδεολογία τους:
«Η Γέννηση Ενός Εθνους» του Ντ. Γ. Γκρίφιθ, 1915 Με δυο λόγια μια από τις σημαντικότερες ταινίες όλης της ιστορίας του κινηματογράφου, που επηρέασε κάθε σπουδαίο δημιουργό που ακολούθησε και που, βασισμένο στο βιβλίο «The Clansman» του Τόμας Ντίξον, δικαιολογεί ξεκάθαρα την Κου Κλουξ Κλαν.
«Το Λιμάνι της Αγωνίας» του Ελία Καζάν, 1954 Η ενοχικότερη απολογία ενός σπουδαίου δημιουργού, η εξύψωση του χαφιεδισμού, η εκλογίκευση του ότι αν δεν γίνεις προδότης, καταδότης, δεν θα επιβιώσεις.
«Η Αιχμάλωτος της Ερήμου» του Τζον Φορντ, 1956 Ενα από τα ωραιότερα γουέστερν είναι (όπως, ενδεχομένως, όλες οι ταινίες του είδους), απροκάλυπτα εξεφτελιστικό και για τις γυναίκες και για τους Ινδιάνους, μ' αυτό τον απλό, ευθύ, λαϊκό τρόπο του αυτονόητου. Για να μην πούμε ότι κι η απαχθείσα Νάταλι Γουντ, μια κι έχει ζήσει καιρό με τους αυτόχθονες, φοράει καφέ μέικ-απ!
«Ο Πολίτης Κέιν» του Ορσον Γουελς, 1941 Η, ορισμένως, καλύτερη ταινία που έγινε ποτέ, αναλόγως ποια λίστα μελετάς, θέλει τη γυναίκα μελαγχολική, αδύναμη και λίγο κουραστική, σ' ένα σύμπαν όπου αυτοκράτορας είναι ένας άντρας, περιστοιχισμένος μόνο από άντρας, ηγέτης ενός επαγγελματικού κόσμου όπου δουλεύουν μόνο άντρες κι όπου είναι ο μοναδικός και πιο επιτυχημένος. (Δεν είναι έκπληξη που αυτή είναι η αγαπημένη ταινία του Ντόναλντ Τραμπ - αλλά είναι και πολλών από εμάς).
«Ο Λόρενς της Αραβίας» του Ντέιβιντ Λιν, 1962 Εστω ότι η αριστουργηματική αυτή ταινία καταφέρνει να υποψιάσει με τρόπο τρυφερό και διακριτικό για την ομοφυλοφιλία του Λόρενς / Πίτερ Ο' Τουλ και τη σχέση του με τον Σερίφ Αλί του Ομάρ Σαρίφ. Ομως ρώτησε ποτέ κανείς το αραβικό έθνος πώς ένιωσε με την απεικόνισή του, ως, εναλλάξ, ένα μάτσο πολεμοχαρείς τρελούς ή αφελή, ανόητα παιδιά, σ' αυτή την τόσο κομβική στιγμή της ιστορίας του;
«Dirty Harry» του Ντον Σίγκελ, 1971 Ο Επιθεωρητής Κάλαχαν τα έχει όλα - έναν εμβληματικό σταρ, από τους διασημότερους και πιο αγαπητούς στην Αμερική, τον Κλιντ Ιστγουντ. Πολλά βραβεία, άφθονα εισιτήρια, μια θέση στην ποπ κουλτούρα και, μαζί, τη δικαιολόγηση της αυτοδικίας, την αστυνομική βία ως νόρμα κι ένα όργανο του νόμου που πυροβολάει μόνο Μαύρους ή άλλες «μειονότητες του περιθωρίου» που είναι μόνο εγκληματίες.
«Βασικό Ενστικτο» του Πολ Βερχόφεν, 1992 Καημένη Ρόξι. Σ' αυτό το συναρπαστικό θρίλερ είναι κρυμμένη (ακόμα χειρότερα, μουλωχτά διατυπωμένη), μια από τις εντονότερα αρνητικές απεικονίσεις μιας λεσβιακής σχέσης του σινεμά - όχι απλώς η ερωμένη της Κάθριν Τρεμέλ δολοφονείται (νωρίς-νωρίς κιόλας), από τον αστυνομικό Νικ Κάραν, αλλά αποτελεί κι ένα από τα μεγαλύτερα «εγκλήματα» της ηρωίδας που οφείλει να τιμωρηθεί, σε μια έτσι κι αλλιώς απόλυτα μισογυνική, αλλά διαβολεμένα σέξι, ταινία.
«Philadelphia» του Τζόναθαν Ντέιμι, 1993 Δύσκολα βρίσκεις ελαττώματα σ' αυτήν, την πρώτη mainstream ταινία για έναν γκέι άντρα με AIDS, όπως γράφτηκε, σκηνοθετήθηκε και παίχτηκε λίγα μόλις χρόνια αφότου άρχισε να καταλαγιάζει μια από τις φονικότερες επιδημίες στην ιστορία. Ομως, ναι, δικαίως η LGBTQ κοινότητα της εποχής εξοργίστηκε με την παρουσίαση της τόσο υποστηρικτικής, ζεστής, γεμάτης κατανόηση και δύναμη οικογένειας του Αντι Μπέκετ που, στην καλύτερη περίπτωση, θ' αποτελούσε εξαίρεση.
«Breakfast at Tiffany's» του Μπλέικ Εντουαρντς, 1961 Αντε και να μην πιάσουμε την εξιδανίκευση της πορνείας, όπως την ενσαρκώνει η υπέροχη Οντρεϊ Χέπμπορν. Για τον Ιάπωνα του Μίκι Ρούνεϊ χρειάζεται κάτι να πούμε;
Σε γενικές γραμμές, η σκέψη για να εξελιχθεί δεν θέλει λιγότερα, αλλά περισσότερα ερεθίσματα κι η τέχνη όχι περισσότερους, αλλά λιγότερους περιορισμούς. Θα κερδίσουμε αν δούμε περισσότερες, όχι λιγότερες ταινίες. Γιατί το όριο μεταξύ του επιλεκτικού περιορισμού και της αυταρχικής λογοκρισίας είναι εξαιρετικά λεπτό και γιατί η μόνη εποικοδομητική κίνηση είναι να συνεχίσει κανείς να προσπαθεί να χτίσει το κοινωνικό κι εκπαιδευτικό πλαίσιο που θα ενθαρρύνει τους ανθρώπους να σκέφτονται, να αξιολογούν, να συγκρίνουν και ν' αναλύουν. Κι αν αυτό σήμερα μοιάζει, ακόμα, ανέφικτο... ε, tomorrow is another day!
Διαδηλωτές στις προβολές του «Gone with the Wind» τη δεκαετία του '40
