Εκτός από συγγραφέας, σκηνοθέτης ειδικευμένος στο ντοκιμαντέρ, ιδρυτικό μέλος του Νεανικού Πλάνου, μέλος της τριμελούς γραματείας του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Camera Zizanio, ο Νίκος Θεοδοσίου είναι κι ένας καλά ενημερωμένος συλλέκτης υλικού από τον ιστορικό Μάη του ’68 στο Παρίσι - κι ας μην αποδέχεται ο ίδιος την ιδιότητα. Υλικό που έφερε ο ίδιος από τη γαλλική πρωτεύουσα, όπου έζησε στο πετσί του τον πυρετό των γεγονότων του Μάη (και ακολούθως και του Ιούνη, συμπληρώνει). Μας τον μεταφέρει γλαφυρά:
Αφιέρωμα | Μάης '68 | Οι καρτ-ποστάλ του Ροβήρου Μανθούλη και του Νίκου Παναγιωτόπουλου
«Και που έμενες τον Μάη του ’68;»
Μια απλή ερώτηση, «και που έμενες τον Μάη του ’68;», λειτούργησε σαν καταλύτης για να λυθεί ένα μυστήριο πενήντα χρόνων: Πώς βρέθηκαν στα χέρια μου οι προκηρύξεις των γκωλικών (αλλά και φασιστών) του Μάη του ‘68. Αφού εγώ στο Καρτιέ Λατέν στριφογύριζα κι εκεί δεξιοί δεν πάταγαν.
Τον καιρό εκείνο έμενα σε μια «τρύπα» στο 16ο, το κατεξοχήν διαμέρισμα της αστικής τάξης. Eνα καταθλιπτικό δωμάτιο προοριζόμενο για το υπηρετικό προσωπικό των ενοίκων των άνω ορόφων, 6-7 τετραγωνικά όλα κι όλα. Εκεί λοιπόν, κάπου στο 16ο, πρέπει να τις μάζεψα.
Παρεμπιπτόντως, παραμένει μυστήριο ολόκληρη η συλλογή των προκηρύξεων του Μάη που «ανακάλυψα» επιστρέφοντας το ‘74 στην Ελλάδα. (Εντάξει, κράτησα και δυο δακρυγόνα αλλά δεν τόλμησα να τα φέρω. Τότε οι μπάτσοι έψαχναν όλες τις αποσκευές). Δεδομένου ότι συλλέκτης δεν είμαι κι ούτε μπορούσα να προβλέψω, όπως κανείς άλλος, την εξέλιξη εκείνης της μέρας που κατέβηκαν οι φοιτητές της Ναντέρ στη Σορβόνη (Παρασκευή 3 Μάη), το μυστήριο παραμένει.
Ήταν ξαφνικό. Εκεί στην πλατεία Σεν Μισέλ που «χαζεύαμε», τότε δεν είχε τόσους τουρίστες, αναζητώντας κάποιο γνωστό, κάποιο νέο από την Ελλάδα, κάνα μεροκάματο, βρεθήκαμε σε μια μάχη. Οι φοιτητές, κυνηγημένοι από τη Σορβόνη, κατέβηκαν προς το ποτάμι. Οι αστυνομικοί να κάνουν γιουρούσια να τους διαλύσουν κι οι φοιτητές να αμύνονται πετώντας πέτρες που είχαν φέρει μαζί τους. Βολές ευθύβολες που έβρισκαν στόχο. Από την επόμενη βδομάδα άρχισαν να ξηλώνουν τα λιθόστρωτα.
Προσπαθούμε, με τα λειψά γαλλικά, να καταλάβουμε τι γίνεται, την αιτία του απρόσμενου χαλασμού, που συνοδεύτηκε από ασυνήθιστη βία με σχεδόν εξακόσιες συλλήψεις φοιτητών! Κάποια στιγμή η σύγκρουση παύει να λειτουργεί ως θέαμα. Έπρεπε να διαλέξουμε μεριά. Κάνοντας μια μεγάλη παράκαμψη για να αποφύγουμε τους αστυνομικούς, ενσωματωθήκαμε στο πλήθος.
Το Σάββατο κυκλοφόρησε η προκήρυξη της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Γαλλίας (κι η πρώτη αυτής της περίεργης συλλογής). Αντιδρώντας στην κρατική καταστολή, η προκήρυξη καλούσε σε γενική απεργία από τη Δευτέρα και σε μια μεγάλη διαδήλωση το απόγευμα στο Καρτιέ Λατέν. Έτσι κι οι πρώτες μεγάλες συγκρούσεις στα μεγάλα βουλεβάρτα Σεν Μισέλ και Σεν Ζερμαίν. Για πρώτη φορά γνωρίσαμε τους περιβόητους CRS. Η φωτιά του Μάη είχε ανάψει.
O Φρανσουά Τριφό μαζι με άλλους διαδηλωτές, στις 30 Μαΐου του 1968, έξω από την Ταινιοθήκη του Παρισιού
Η Γαλλική Ταινιοθήκη
Κι όμως η ιστορία του Μάη δεν ξεκίνησε στα ιστορικά βουλεβάρτα του Καρτιέ Λατέν.
Διότι αυτή η «ομορφιά» που βρέθηκε στους δρόμους (αναφορά στη γνωστή αφίσα του Μάη με τη νεαρά να εκσφενδονίζει με χάρη ένα «παβέ») είχε ρίζες πιο βαθιές. Το απλουστευτικό σχήμα για τα κορίτσια της Ναντέρ που δεν μπορούσαν να επισκεφτούν τους κοιτώνες των αγοριών, ήταν μόνο για τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ. Οι οποιεσδήποτε φοιτητικές διεκδικήσεις δεν μπορούσαν να κινητοποιήσουν έναν ολόκληρο λαό και να υποχρεώσουν το Στρατηγό Ντε Γκωλ να κινήσει τανκς προς το Παρίσι. Αλλά αυτά τα ξέρουν καλύτερα άλλοι.
Εμείς, αυτό που ξέρουμε είναι ότι η «ομορφιά» βγήκε στους δρόμους το Φλεβάρη. Και δεν ήταν στο Καρτιέ Λατέν αλλά σ’ αυτό το καταραμένο 16ο διαμέρισμα. Γιατί εδώ βρισκόταν η Γαλλική Ταινιοθήκη, η μεγαλύτερη κιβωτός της παγκόσμιας κινηματογραφικής κληρονομιάς. Ένα δημιούργημα του μοναδικού Ανρί Λανγκλουά.Φανατικοί του σινεμά εδώ περνάγαμε ατέλειωτες ώρες, από το μεσημέρι μέχρι τα μεσάνυχτα, στην υπόγεια αίθουσα του Παλέ Ντε Σαγιό - Palais de Chaillot στην πλατεία του Τροκαντερό– την κύρια αίθουσα προβολών της Σινεματέκ. Όπου οι ταινίες διαδέχονταν με καταιγιστικό ρυθμό η μια την άλλη, απ τις απαρχές του σινεμά, τον Ζωρζ Μελιές, τον Γκρίφιθ, το Φριτς Λανγκ μέχρι τον πρωτοποριακό, την εποχή εκείνη, Φιλίπ Γκαρέλ.
Αργότερα, είχα πάρει (μπορεί και να το είχα κλέψει) ένα λεξικό ταινιών των Ζωρζ Σαντούλ σε έκδοση τσέπης και προσπαθούσα να συμπληρώσω το παζλ βάζοντας μια κουκίδα στις ταινίες που είχα δει. Προσπαθούσα μανιωδώς να συμπληρώσω τα κενά. Η μάχη όμως με τον Σαντούλ ήταν άνιση.
Κι όλα αυτά κάτω από την αυστηρή παρουσία της επιβλητικής κυρίας Λανγκλουά, της μητέρας του Ανρί, που προσπαθούσε να βάλει σε τάξη όλους αυτούς τους μανιασμένους του σινεμά που δεν δίσταζαν να παίξουν και ξύλο για μια θέση στο «ναό». Δυστυχώς το έκανα κι εγώ.
Όταν λοιπόν, τον Φλεβάρη του 1968, η κυβέρνηση αποφάσισε να απομακρύνει από τη θέση του διευθυντή της ταινιοθήκης Ανρί Λανγκλουά, έγινε το ανεπανάληπτο. Λαϊκή κινητοποίηση! Για έναν διευθυντή μιας ταινιοθήκης! Νομίζω μοναδικό στον κόσμο.
Δεν ήταν μόνο οι σκηνοθέτες και οι άνθρωποι του κινηματογράφου που αντέδρασαν άμεσα. Οι χιλιάδες που κατέβηκαν σε μαχητικές διαδηλώσεις, εκεί στο 16ο, δεν ήταν μόνο καλλιτέχνες. Αυτοί ήταν στην πρώτη γραμμή. Όλοι οι άνθρωποι της Νουβέλ Βάγκ, ο Γκοντάρ, ο Τρυφώ και άλλοι. Με τη συμπαράσταση προσωπικοτήτων όπως ο Τσάρλι Τσαπλιν, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ο Όρσον Γουέλς, ο Λουί Μπουνιουέλ και πολλοί άλλοι που απαγόρευσαν στην Ταινιοθήκη να κάνει χρήση των ταινιών τους οδηγώντας την στη διάλυση.
Είπαν το πρώτο όχι στην αυταρχική εξουσία. Και η πρώτη νίκη ήρθε. Η εξουσία υποχώρησε και ο Λανγκλουά ξαναγύρισε στη θέση του. Η τέχνη, στην πρώτη κοινωνική μάχη, είχε κερδίσει. Και το κύμα άρχισε να φουσκώνει.
Λίγο αργότερα, την πρώτη του Μάη του 1968, είδαμε για πρώτη φορά μια τεράστια διαδήλωση να ξεδιπλώνεται από τη Ρεπιμπλίκ ως την Μπαστίγ. Με κόκκινες σημαίες και τραγουδώντας τη Διεθνή. Δίπλα μου στο πεζοδρόμιο μια κυρία εξηγεί στο μικρό που κρατά απ’ το χέρι: «Αυτοί είναι οι κομμουνιστές!».
Ήταν η πρώτη πρωτομαγιάτικη διαδήλωση στο Παρίσι μετά από 14 ολόκληρα χρόνια! Οι πρωτομαγιές ήταν απαγορευμένες από την κυβέρνηση Λανιέλ από το 1954. Τα πράγματα είχαν αρχίσει να αλλάζουν….
Ξέρω ότι δεν κερδίσαμε. Αλλά ούτε χάσαμε. Ουσιαστικά ήταν μια μάχη που δεν τέλειωσε. Γι αυτό άλλαξε τόσο πολύ τη μετέπειτα ζωή μας. Δεν υπήρξε οπισθοχώρηση. Γεμίσαμε με δύναμη, στην πραγματικότητα μια δημιουργική οργή φούντωσε μέσα μας που προσπαθούσε να βρει διέξοδο με κάθε τρόπο.»
Πολλά τσιγάρα δρόμοι
Τα πράγματα άρχισαν να σοβαρεύουν όταν τα εργατικά συνδικάτα αποφάσισαν να οργανώσουν γενική απεργία. Ήταν 13 του Μάη του 1968.Τα πάντα παρέλυσαν. Δέκα εκατομμύρια απεργοί δεν είναι λίγο. Με το τελευταίο μετρό, την προηγούμενη μέρα τα μεσάνυχτα, έφυγε από το σταθμό Ρανελάγκ η Ελβετίδα φίλη μου. Δεν ξαναβρεθήκαμε ποτέ.
Η γενική απεργία, χωρίς να κηρυχτεί από κανέναν, γίνεται διαρκείας. Συγκοινωνίες τέλος. Τα εργοστάσια καταλαμβάνονται το ένα μετά το άλλο και υψώνουν κόκκινες και μαύρες σημαίες. Το ίδιο και τα γραφεία. Από τους πάνω ορόφους κρεμούν στενόμακρα πανιά που γράφουν κάθετα «κατάληψη».
Με την ανυπαρξία μετρό οι μετακινήσεις γίνονται με τα πόδα. Ατέλειωτο περπάτημα στην εξεγερμένη πόλη μέχρι να φτάσεις από το 16ο στην «καρδιά», το Καρτιέ Λατέν. Πάνω από το μισό Παρίσι ξεδιπλώνεται σε ένα μονοπλάνο που διαρκεί όσο μια ταινία μεγάλου μήκους. Μετά ακολουθεί ένα καταιγιστικό μοντάζ στους ανασκαμμένους δρόμους, τις θυελλώδεις συνελεύσεις, την απειλή της επίθεσης και παρ όλα αυτά ένα αίσθημα ασφάλειας: εδώ κανείς μπάτσος δεν θα σου ζητήσει τα χαρτιά σου (που δεν έχεις!).
Η «κάμερα» της μνήμης καταγράφει την πιο άμεση επίπτωση της απεργίας: τα ράφια των καταστημάτων τροφίμων που αδειάζουν μέρα με τη μέρα. Στο καφέ που συχνάζουν οι Έλληνες εργάτες, στην πλατεία Σεν Μισέλ, ο ένας δίνει πληροφορίες στον άλλο που θα βρει κάποιο προϊόν. (Οι άλλοι, του Καφέ Σεν Κλωντ, αποφασίζουν κατάληψη του Ελληνικού Περιπτέρου στην Πανεπιστημιούπολη).
Ακόμα και τα «ταμπά» με τα τσιγάρα άδειασαν. Κάπνισαν όλα τα γαλλικά και άρχισαν να εξαφανίζουν και τα ξένα. Στην είσοδο ενός κατειλημμένου εργοστασίου οι εργάτες έχουν βάλει μια κούτα και συγκεντρώνουν τσιγάρα. Καλή κίνηση. Εγώ έχω ξεμείνει κι οι ελπίδες να δανειστώ από κάνα φίλο σχεδόν ανύπαρκτες.
Στις όχθες του Σηκουάνα όπου εναπόθεταν τα σκουπίδια, αφού οι εργάτες του Δήμου απεργούσαν, γίνονταν βουνό και άρχιζαν να θάβουν τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα.
Στους δρόμους του Καρτιέ Λατέν κυκλοφορούν οι ομάδες περιφρούρησης, εν είδη πολιτοφυλακής. Παραδίπλα οι ομάδες εθελοντών γιατρών και νοσοκόμων με άσπρες στολές, έτοιμες να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.
Και ανάμεσα σε όλα αυτά, ατέλειωτα πηγαδάκια. Άνθρωποι κάθε ηλικίας ξεκινούν ατέλειωτες συζητήσεις. Γιατί δεν ήταν μόνο οι γενικές συνελεύσεις διαρκείας στα αμφιθέατρα, τα σχολεία, τα εργοστάσια, το θέατρο Οντεόν και αλλού. Ήταν οι κουβέντες στους δρόμους, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά του Μάη. Πηγαδάκια που έφεραν τους χαμένους ανθρώπους της μεγαλούπολης για πρώτη φορά κοντά.
Να μη συζητούν τα καθημερινά αλλά το αύριο. Ποια μορφή εξουσίας πρέπει να διαδεχτεί αυτή που παραπαίει. Πώς οι ίδιοι θα πάρουν μέρος σ αυτό το αύριο που όλοι ονειρεύονται διαφορετικό. Κι εκεί μπλέκονταν η ιστορία, ο Λένιν, ο Τρότσκι, ο Μάο και όσοι προηγήθηκαν.
Τα λόγια αδυνατούν να μεταφέρουν την εικόνα της πραγματικότητας. Επικαλούμαστε τον κινηματογράφο. Η ταινία του Γουίλιαμ Κλάιν «Grands Soirs & Petits Matins» την αποδίδει στο μέγιστο βαθμό. Μακράν η καλύτερη ταινία για το Μάη – εκτίμηση προσωπική.
Η δημιουργική έξαψη των ημερών εκφράστηκε ανάγλυφα με τις μοναδικές αφίσες και τα πιο ευφάνταστα συνθήματα στον κόσμο. Τέτοια απελευθέρωση της φαντασίας δεν είχαμε ξαναδεί. Γιατί αυτή η ιστορία του Μάη, δεν ήταν απλά η ιστορία μιας εξέγερσης.
Αντι-διαδήλωση από υποστηρικτές του Ντε Γκωλ, στις 30 Μαΐου του 1968
Περί τανκς
Όταν κυκλοφόρησε η φήμη για τα τανκς που εμφανίστηκαν στα περίχωρα του Παρισιού, ο Μάης είχε προχωρήσει πολύ. Το ημερολόγιο έδειχνε 30. Οι Έλληνες εξόριστοι του Παρισιού σκέφτηκαν «όχι πάλι!» Επίσημα ανακοινώθηκε ότι τα τανκς απλά έπαιρναν μέρος σε γυμνάσια. Ναι, αλλά τι γυμνάσια;
Ήταν η μέρα που η δεξιά περνούσε στην αντεπίθεση. Οργανώθηκε μια τεράστια διαδήλωση στη λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίων, εκεί που γίνονται οι στρατιωτικές παρελάσεις. Μίλησαν για ένα εκατομμύριο κόσμο και μάλλον έτσι ήταν. Αυτή ήταν η ανταπόκριση στο κάλεσμα του Ντε Γκωλ για «πολιτική δράση» ενάντια στον «ολοκληρωτισμό».
Βέβαια ο στρατηγός, επειδή δεν είχε και πολύ εμπιστοσύνη στην «πολιτική δράση» των οπαδών του, την ώρα που οι άλλοι στο Καρτιέ Λατέν φώναζαν «Ο Ντε Γκωλ στην κρεμάλα», έκανε μια επίσκεψη αστραπή στη Γερμανία για να συζητήσει, με τον αρχηγό των γαλλικών στρατιωτικών δυνάμεων στη Γερμανία, την προοπτική ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος.
Από το ελικόπτερο που τους μετέφερε στο Βερολίνο, όπως αφηγήθηκε η γυναίκα του, έβλεπαν κάτω τα εργοστάσια να έχουν όλα υψωμένες κόκκινες και μαύρες σημαίες κι η καρδιά τους σφιγγόταν. Διέσχιζαν την καρδιά της βιομηχανικής Γαλλίας, εκεί στα σύνορα με τη Γερμανία, και μάλλον σκέφτονταν ότι ο Θιέρσος το 1871 έκανε μισή δουλειά.
Σκηνή από το «Un Film Comme Les Autres» του Ζαν-Λικ Γκοντάρ
Και μέσα στα εργοστάσια; Λίγο αργότερα είδαμε μια ταινία του Γκοντάρ (απ αυτές τις στρατευμένες που γύρισε μετά το Μάη με την Ομάδα Τζίγκα Βερτόφ αλλά δεν θυμάμαι τον τίτλο). Είχε βάλει μια ομάδα εργατών από τη Ρενώ να κουβεντιάζουν για το Μάη. Το εργοστάσιο της Ρενώ στο Μπιγιανκούρ, κοντά στο Παρίσι, με πάνω από 30 χιλιάδες εργάτες, ήταν η καρδιά της προλεταριακής Γαλλίας, φάρος για κάθε εργατική κινητοποίηση.
Τις μέρες του Μάη, όπως αποκαλύπτουν στην κουβέντα οι εργάτες, στις συζητήσεις τους κυριαρχούσε το ερώτημα σε πόσο χρόνο μπορούσαν να μετατρέψουν την αλυσίδα παραγωγής αυτοκινήτων σε αλυσίδα παραγωγής τανκς. Και έκαναν όχι σκέψεις αλλά ακριβείς υπολογισμούς. Αν θυμάμαι καλά, χρειάζονταν μια ή δυο βδομάδες.
Εδώ δεν ήταν απλά «η φαντασία στην εξουσία».
(Το εργοστάσιο έκλεισε το 1992).
Ξέρω ότι δεν κερδίσαμε. Αλλά ούτε χάσαμε. Ουσιαστικά ήταν μια μάχη που δεν τέλειωσε. Γι αυτό άλλαξε τόσο πολύ τη μετέπειτα ζωή μας. Δεν υπήρξε οπισθοχώρηση. Γεμίσαμε με δύναμη, στην πραγματικότητα μια δημιουργική οργή φούντωσε μέσα μας που προσπαθούσε να βρει διέξοδο με κάθε τρόπο. Και τη μόνιμη αίσθηση ότι «τα παιδιά του Μάη θα ξαναγυρίσουν αυτό το φθινόπωρο» - στίχος από το τραγούδι του Λεό Φερέ «Το καλοκαίρι του ‘68».
Ξέρω κι άλλα πράγματα για «κείνην», αλλά ας τα αφήσουμε για μιαν άλλη φορά - αν σε κάποια επέτειο θυμηθείτε πάλι εκείνο τον Μάη.
Δείτε εδώ την «Επιστροφή» του 2013, μια εξομολόγηση του Νίκου Θεοδοσίου για το πριν και το μετά του Μάη του '68 και αναζητήστε περισσότερο υλικό από την εποχή στο ειδικό site που επιμελείται ο Νίκος Θεοδοσίου:
Αφιέρωμα | Μάης '68 | Ο Κώστας Γαβράς μιλάει στο Flix για τον Μάη που χρειαζόμαστε
