Στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, ο πόλεμος ανάμεσα στους επικεφαλής της σισιλιάνικης Μαφίας για το εμπόριο της ηρωίνης συνεχίζει να μαίνεται σκληρός. Ενα από τα παλαιότερα μέλη της Κόζα Νόστρα, ο Τομάζο Μπουσκέτα καταφεύγει στη Βραζιλία, όπου και βρίσκει καταφύγιο και παρακολουθεί το ξεκαθάρισμα λογαριασμών από μακριά. Οταν, όμως, μαθαίνει για τη δολοφονία των γιων του και του αδελφού του στο Παλέρμο, καταλαβαίνει πια ότι μπορεί να είναι ο επόμενος. Μετά τη σύλληψή του και έκδοσή του στην Ιταλία από την βραζιλιάνικη αστυνομία, ο Μπουσκέτα παίρνει μια απόφαση που θα αλλάξει τα πάντα για την Μαφία: αποφασίζει να συναντηθεί με τον δικαστή Τζιοβάνι Φαλκόνε και να προδώσει τον αιώνιο όρκο που έχει δώσει στην Κόζα Νόστρα, ανοίγοντας τους ασκούς του Αιόλου για όλους τους εμπλεκομένους...
Ο «Προδότης» του Μάρκο Μπελόκιο είναι η ταινία για τη Μαφία που οφείλει να κάνει κάποια στιγμή κάθε μεγάλος Ιταλός σκηνοθέτης, μια από τις πιο συναρπαστικές στιγμές της έτσι κι αλλιώς παραγωγικότατης φιλμογραφίας του που ξεκίνησε το 1965 με τις αριστουργηματικές «Γροθιές στην Τσέπη» και δεν σταμάτησε ποτέ να ακουμπάει - άλλοτε με λιγότερο, άλλοτε με περισσότερο πάθος, πάντα όμως με την προσήλωση και την αγωνία ενός ενεργού... καλλιτέχνη κάθε πτυχή της ιταλικής ιστορίας.
Συναντήσαμε τον 80χρονο αλλά πάντα αεικίνητο Μάρκο Μπελόκιο στο Φεστιβάλ Καννών, το Μάιο του 2019, λίγο αφότου ο «Προδότης» συγκέντρωνε - δικαιότατα - διθυραμβικές κριτικές (φεύγοντας ωστόσο τελειώς άδικα χωρίς κανένα βραβείο, ούτε καν για την σαρωτική ερμηνεία του Πιερφραντζέσκο Φαβίνο στον ομότιτλο ρόλο) και έβγαινε τις ίδιες μέρες στην Ιταλία με ρεκόρ στο box office και μιλήσαμε μαζί του για τις αναφορές, τις μνήμες και την πολιτική θέση απέναντι σε μια αληθινή ιστορία που σημάδεψε τα ιταλικά δικαστικά χρονικά και υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές νίκες κατά του οργανωμένου εγκλήματος.
Με τον Πιερφραντζέσκο Φαβίνο στα γυρίσματα του «Προδότη»
Υπάρχουν πολλές ταινίες για τη Μαφία. Αλλες αληθινές, άλλες βγαλμένες από τη φαντασία ενός σεναριογράφου, όπως είναι ο «Νονός». Ο «Προδότης» είναι μια ιστορία που συνέβη στην πραγματικότητα. Βέβαια και εκεί υπάρχει αρκετός χώρος για να αυτοσχεδιάσεις. Γυρίσαμε στο ίδιο δικαστήριο όπου έγινε η δίκη της Κόζα Νόστρα, αναπαραστήσαμε γεγονότα που είχαν συμβεί, προσθέσαμε όμως και λεπτομέρειες στους πραγματικούς ήρωες, πήραμε κάποιες ελευθερίες προκειμένου να μπορέσουμε να «χωρέσουμε» τη ζωή ενός ανθρώπου μέσα στη διάρκεια μιας ταινίας, αλλά προσέξαμε πολύ να μην προδώσουμε ποτέ τη μεγάλη ιστορική αλήθεια.
Θυμάμαι πολύ καλά τα γεγονότα γύρω από τη δίκη της Κόζα Νόστρα όταν συνέβησαν. Οι εφημερίδες και η τηλεόραση άρχισαν να αναφέρουν αυτόν τον μυστηριώδη άνδρα από τη Βραζιλία. Δεν γνωρίζαμε τίποτε άλλο γι' αυτόν, εκτός από το γεγονός πως ήταν μέλος της Μαφίας και πως είχε σκοτώσει πολύ κόσμο. Αργότερα καταλάβαμε πως ήταν ο άνθρωπος που έδωσε ένα γερό χτύπημα στη Μαφία. Φυσικά και δεν νικήθηκε η Κόζα Νόστρα, αλλά αυτή η δίκη πλήγωσε κατά πολύ το γόητρό της.
Ο κοινωνικός ρεαλισμός εξαντλήθηκε από τις παραγωγές που γυρίζονται πλέον για την ιταλική τηλεόραση. Τώρα πια όταν κάνεις σινεμά πρέπει να βρίσκεις νέους τρόπους για να αφηγηθείς τις ιστορίες που θέλεις. Δεν πρέπει να φοβάσαι να κάνεις πράγματα που έχουν γίνει, αλλά πρέπει πάντα να βρίσκεις μέσα σε αυτό που κάνεις ένα κομμάτι του εαυτού σου.»
Η δίκη είχε βιντεοσκοπηθεί όλη για την ιταλική τηλεόραση. Υπήρχε υλικό ενός χρόνου που έπρεπε να αναπαρασταθεί μέσα σε 20 λεπτά. Γυρίσαμε στην ίδια αίθουσα όπου έγινε η δίκη και εμπνευστήκαμε από την κατασκευή ασφαλείας που είχαν φτιάξει προκειμένου να μπορέσει να γίνει η δίκη. Ολη η δίκη είχε ένα θεατρικό, οπερατικό τόνο. Ολοι όσοι συμμετείχαν ήταν σαν να παίζουν σε ένα μεγάλο μελόδραμα. Αν προσθέσει κανείς σε αυτό και τη σισιλιάνικη γλώσσα, έναν από τους κεντρικούς πρωταγωνιστές τόσο της δίκης όσο και της ταινίας, τότε μπορεί κανείς να καταλάβει πως η αναπαράσταση της πραγματικότητας ήταν μια πολύ απαιτητική διαδικασία.
Η μουσική είναι πολύ σημαντική. Χρησιμοποιήσαμε κλασική μουσική, όπερα, όχι μόνο το «Va Pensiero» από το «Ναμπούκο» αλλά και κομμάτια από τον «Μάκβεθ» του Βέρντι. Χρησιμοποιήσαμε μουσική του Ρενέ Ομπρί, μουσική από Γερμανούς συνθέτες και προϋπάρχοντα θέματα του Νικόλα Πιοβάνι. Η ταινία χρειάζεται μουσική. Αυτό που έμαθα στα χρόνια που δουλεύω είναι ότι δεν μπορείς να πας στο μοντάζ και να μην ξέρεις τι μουσική θα χρησιμοποιήσεις. Ετσι καταλήξαμε στη χρήση κομματιών που υπήρχαν και κόψαμε την ταινία πάνω σε αυτά - λειτούργησε και λίγο σαν ένα τζουκ-μποξ της εποχής.
Ο χαρακτήρας του Μπουσκέτα υπάρχει σε πολλές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, ακόμη και στο «Il Divo» του Πάολο Σορεντίνο. Πουθενά όμως δεν δόθηκε ο χώρος και η διάρκεια που αναλογεί στην προσωπικότητά του. Αντιμετωπίστηκε μάλλον επιφανειακά. Ο Μπουσκέτα δεν είναι ένας ήρωας, αλλά ένας γενναίος άνθρωπος. Εβαλε τη ζωή του σε κίνδυνο, αλλά επέλεξε να προστατεύσει τον εαυτό του και την οικογένειά του. Δεν προδίδει τη Μαφία για να αλλάξει τον κόσμο. Είναι προδότης παλιάς κοπής, στην πραγματικότητα νοσταλγεί τις μέρες που ήταν κι αυτός μέρος της παντοδυναμίας της Κόζα Νόστρα.
Λαμβάνοντας υπόψη τις τραγωδίες και τα κοσμογονικά γεγονότα που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στον πλανήτη, χρειαζόμαστε σίγουρα περισσότερη συναίσθηση.** Κράτη που δεν θα μαστίζονται από τη διαφθορά, αλλά ισχυρές κυβερνήσεις που θα μπορούν να αντιμετωπίσουν κάθε είδους - φυσική ή όχι - καταστροφή, που θα μπορούν να επιβάλλουν τους νόμους και να δίνουν στους πολίτες την αίσθηση της ασφάλειας - πάντα με μια ισχυρή δόση ιδεαλισμού.»
Ο χαρακτήρας του Μπουσκέτα ήταν ο βασικός λόγος που ήθελα να κάνω την ταινία. Είναι συναρπαστικός. Οχι μόνο επειδή δεν καταλαβαίνεις ποτέ αν είναι κακός ή καλός, αλλά κυρίως γιατί όλοι έλεγαν ότι ήταν ένας άνθρωπος με πολύ ισχυρό χαρακτήρα, αλλά ταυτόχρονα και ένας αλαζόνας που, ευτυχώς, ήταν γνώστης του γεγονότος ότι ήταν τελείως άξεστος. Είναι ένας θεατρικός χαρακτήρας που όταν βρίσκεται στη δίκη είναι σαν να ανεβαίνει στο σανίδι για τη μεγάλη του σκηνή. Δεν έχω τίποτα κοινό μαζί του και επίσης δεν έχω καμία προσωπική εμπειρία από τη Μαφία ούτε καν από τη Σικελία, αλλά με κάποιον τρόπο μπόρεσα να βρω τα στοιχεία που χρειαζόμουν για να παθιαστώ με αυτήν την ιστορία στο πρόσωπο του Μπουσκέτα.
Φυσικά και η σχέση των Ιταλών με τη Μαφία είναι αμφίσημη. Υπάρχει η μερίδα που αναπολεί τις μέρες που η Μαφία ήταν πιο ισχυρή. Υπάρχει και η μερίδα που λανθασμένη προσπαθεί να υποτιμήσει την επιρροή της μέσα στο πολίτευμα. Στην Ιταλία η έννοια της υπακοής στο νόμο είναι πολύ ισχνή και αυτός είναι ο λόγος που άνθρωποι σαν τον δικαστή Τζοβάνι Φαλκόνε που αφιέρωσε τη ζωή του στη διώξη της Κόζα Νόστρα και σκοτώθηκε γι' αυτό είναι πολύ σημαντικοί σε κάθε εποχή. Ας μην ξεχνάμε πως ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, Σίλβιο Μπερλουσκόνι, παρακινούσε το λαό να μην πληρώνει φόρους. Κάπως έτσι απαξιώθηκε η έννοια του κράτους.
Η Κόζα Νόστρα υπάρχει ακόμη. Αλλά ζει περισσότερο στις σκιές. Το στιλ της δεν είναι τόσο αιματηρό όσο κάποτε, όπου είχαμε μια δολοφονία τουλάχιστον την ημέρα. Εχει αλλάξει τρόπο δράσης. Είναι ενδιαφέρον αυτό που λέει ο Φαλκόνε στην ταινία πως η Κόζα Νόστρα είναι ανθρώπινο δημιούργημα, έτσι όπως γεννήθηκε έτσι θα πεθάνει. Δεν είναι ανίκητη.
Λαμβάνοντας υπόψη τις τραγωδίες και τα κοσμογονικά γεγονότα που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στον πλανήτη, χρειαζόμαστε σίγουρα περισσότερη συναίσθηση. Κράτη που δεν θα μαστίζονται από τη διαφθορά, αλλά ισχυρές κυβερνήσεις που θα μπορούν να αντιμετωπίσουν κάθε είδους - φυσική ή όχι - καταστροφή, που θα μπορούν να επιβάλλουν τους νόμους και να δίνουν στους πολίτες την αίσθηση της ασφάλειας - πάντα με μια ισχυρή δόση ιδεαλισμού.
