Μια πολυπρισματική βραδιά υπόσχεται το Scenius [at] Athens για το Σάββατο, 9 Δεκεμβρίου. Στο Ωδείο Αθηνών, στην αίθουσα Ιωάννης Δεσποτόπουλος, θα παίξουν, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, οι Αυστραλοί The Necks. Τη συναυλία θ' ανοίξει το Costas Baltazanis Trio, αλλά πριν από τα δύο μουσικά σύνολα, η διοργάνωση παρουσιάζει κάτι διαφορετικό και όχι λιγότερο... μουσικό.
Το ποιητικό ντοκιμαντέρ του Πέτρου Κολοτούρου, «Παράλληλοι αυτοσχεδιασμοί (Improvisations in Parallel Mode)», θα προβληθεί για το κοινό, μετά την πρεμιέρα του στο τελευταίο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το γύρο του σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και την πρόσφατη βράβευσή του στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου.
Οπτικοακουστικός δημιουργός, με πολλά μουσικά κλιπ, video dance και video art έργα στο ενεργητικό του, αλλά υπογράφοντας και τη φωτογραφία στο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ «Εγώ και ο ίσκιος μου» για τον Νίκο Παπάζογλου, ο Κολοτούρος είναι ένας από αυτούς τους δημιουργούς που τραβούν με αυτάρκεια το δικό τους μονοπάτι, καταφέρνοντας, στην πορεία, να προσελκύσουν το ενδιαφέρον όχι μόνο των άλλων καλλιτεχνών, αλλά και του κοινού.
Οι «Παράλληλοι Αυτοσχεδιασμοί» είναι ένα ιδιόμορφο ντοκιμαντέρ, ένα ταξίδι αναζήτησης ήχων και μουσικών αυτοσχεδιασμών στον αγροτικό καμβά της ελληνικής επαρχίας: όργανα, φωνή, σύνθεση, ενώνονται με φυσικούς ήχους σ' ένα υπερβατικό αλλά και τόσο οικείο ηχοτοπίο. Λίγο πριν την προβολή του στο Ωδείο, ο Πέτρος Κολοτούρος μίλησε για τη δουλειά του και την κοσμοθεωρία του στο Flix.
Πώς συνδέσατε τον/την κάθε μουσικό με το κάθε «υλικό» και τον κάθε τόπο; Πώς διαλέξατε, δηλαδή, ποιος/ποια ακούγεται πότε και τι συνοδεύει και γιατί;
Ο θεατής έχει τη δυνατότητα να αφεθεί σε ένα ταξίδι συμπόρευσης μέσω της μουσικής και της εικόνας σε έναν κόσμο ο όποιος δεν συγκροτείται σε μία λογική και δραματουργική ενότητα με αρχή και τέλος, αίτιο και αποτέλεσμα αλλά εκφέρεται ζωντανά και αναπάντεχα, σαν αποσπασματικές συλλογικές μνήμες.
Μπορούμε να φανταστούμε τη διαδικασία του μοντάζ του συγκεκριμένου έργου σαν τη διαδικασία δημιουργίας ενός κολάζ: Εχεις ερριμμένα στο πάτωμα τα πιθανά στοιχεία της σύνθεσής σου και αρχίζεις να δημιουργείς συνδέσεις. Δεν αρκεί όμως να σου λειτουργεί μία ένωση κάποιων στοιχείων μεταξύ τους, μια και αυτά είναι μέρος μιας γενικότερης σύνθεσης. Ετσι, δοκιμάζοντας τη συναισθηματική επίδραση μιας σκηνής, γινόταν παράλληλα έλεγχος πώς αυτή λειτουργεί στο σύνολο.
Η μεγάλη εικόνα όμως του συνόλου δεν προϋπήρχε μια και καμία σκηνή δεν ήταν προδιαγεγραμμένη· έτσι φτιάχνονταν σκηνές με πιθανότητα συμμετοχής στο τελικό κολάζ ανάλογα με το πόσο συνέδραμαν στην ενδυνάμωση μία τελικής αφήγησης η οποία συνεχώς επαναπροσδιοριζόταν καθώς προέκυπταν οι νέες πιθανές σκηνές.
Βοηθήματα σε αυτή τη διαδικασία ήταν νοηματικοί άξονες όπως η αρχαιολογία και η ιστορία της μουσικής και των μουσικών οργάνων καθώς και παράγοντες όπως ο κιρκάδιος ρυθμός και μία ισορροπία ανάμεσα στα τέσσερα στοιχεία της φύσης.
Επιλέξατε τους «παράλληλους» αυτοσχεδιασμούς, όπου, δηλαδή, κάθε μουσικός δεν γνώριζε το υλικό των υπολοίπων - μ' έναν εκπληκτικό τρόπο, το σύνολο είναι απόλυτα αρμονικό και με την ίδια κατεύθυνση. Αυτό έχει να κάνει με την προεπιλογή τους, με το μοντάζ, ή «απλώς» με μια ομοιογένεια που υπάρχει όταν αφαιρέσεις τα περιττά και μείνεις στα βασικά;
Ο αυτοσχεδιασμός προεκτείνεται από θέμα του έργου στις κινηματογραφικές πρακτικές των γυρισμάτων αλλά και του μοντάζ. Σε σχέση με τους καλλιτέχνες που συνεργαστήκαμε, θελήσαμε να υπάρχει μία αμεσότητα και οριζοντιότητα στη συνεργασία, εκθέτοντας μεν το όραμά μας και δίνοντας σε περιπτώσεις κάποιες κατευθύνσεις, αλλά αφήνοντας άπλετο χώρο για να λειτουργήσει αυτόβουλα ο/η εκάστοτε μουσικός σε σχέση με την καλλιτεχνική του/της συμμετοχή.
Αυτός ο χώρος δημιουργεί τις προϋποθέσεις για το επιθυμητό, που είναι η φυσικότητα των ηχογραφημένων επιτελέσεων που μας προσέφεραν όλοι αυτοί οι μεγάλοι/ες μουσικοί, αλλά έχει κυρίως να κάνει με τους ίδιους και τις ίδιες: Οταν τα «Εγώ» καταλαγιάζουν, στη ζωή συμβαίνουν θαύματα. Και όταν παίζουμε και χαιρόμαστε, είναι το καταλληλότερο πεδίο ώστε να στείλουμε τα «Εγώ» μας για ύπνο.
Αντίστοιχα, όταν ήρθε η ώρα του μοντάζ, το ίδιο το υλικό έγινε ο νέος μας συνομιλητής, ο συμπαίκτης μας στον αυτοσχεδιασμό. Οι δοκιμές με αυτό, ανέδειξαν ιδέες που λειτουργούσαν και πολλές που δεν λειτούργησαν. Μία συναφής διαδικασία με εκείνη του αυτοσχεδιαστή γλύπτη, στον οποίο, το ίδιο το υλικό που επεξεργάζεται, τού προτείνει ή τού απαγορεύει τομές ή εγχαράξεις.
Υπάρχουν βέβαια και συνειδητές επιλογές που βοηθούν προς ένα αρμονικό αποτέλεσμα. Αυτές έχουν να κάνουν με τις επιλογές των οργάνων αλλά και των μουσικών ιδιωμάτων στα οποία εστιάζει ο/η κάθε μουσικός, τον σχεδιασμό σε σχέση με τους πιθανούς συνδυασμούς μεταξύ τους καθώς και με τεχνικές του μοντάζ και βέβαια της μίξης του ήχου.
Το βασικό που μου έρχεται πάντως σε σχέση με την αρμονία που αναφέρατε είναι ότι, με υπολογιστικό νου μόνο, χωρίς διαίσθηση και ενσυναίσθηση, τα πράγματα δεν καταφέρνουν να βρουν τη ροή τους και να ανθίσουν.
Τι εκφράζετε εσείς μέσα από την εικόνα, την καταγραφή της, το «σινεμά», που δεν εκφράζεται μόνο μέσα από τη μουσική; Πόσο διαφορετική θεωρείτε ότι είναι η εμπειρία της ταινίας εάν κάποιος ακούσει μόνο την ηχητική μπάντα;
Ο κινηματογράφος, προσφέροντας ερεθίσματα σε δύο από τις αισθήσεις μας, έχει τη δυνατότητα να κατασκευάζει στη συνείδηση του θεατή την εντύπωση ενός ολόκληρου βιωμένου κόσμου. Ο συνδυασμός ήχου και εικόνας μπορεί να ενεργοποιήσει και τις υπόλοιπες αισθήσεις επιτρέποντας στον θεατή/ακροατή να βιώσει πραγματικότητες πέρα από τα αισθητηριακά όρια που θέτουν οι εικόνες και οι ήχοι μεμονωμένα. Και βέβαια, διανοίγεται ένας ολόκληρος μυστικός κόσμος όταν οι συνδυασμοί αυτοί παίρνουν μορφές πιο ποιητικές ή συνειρμικές. Οι υφές μπορούν να θυμίζουν αγγίγματα, τα χρώματα μυρωδιές του σώματος και οι ήχοι, σωματικές κινήσεις ή έναν χορό! Οι αισθήσεις μας είναι μήτρες νοημάτων και όχι απλώς ένας παθητικός δέκτης πληροφοριών.
Το να μπορεί το έργο να σταθεί και στο ηχητικό επίπεδο μεμονωμένα, ήταν μία πρόκληση που είχα στο μυαλό, χωρίς να είμαι σίγουρος για την επιτυχία της προσπάθειας. Ισως στέκεται αλλά ως ένα εντελώς άλλο έργο. Κάποιοι συνειρμοί που γεννιούνται από τον συνδυασμό των δύο αισθήσεων δε θα προκύψουν· θα προκύψουν όμως άλλοι οι οποίοι ίσως είναι ακόμα πιο προσωπικοί του/της εκάστοτε ακροατή/ακροάτριας.
Πέρα όμως από τους συνειρμούς και τα νοήματα που γεννά το έλλογο κομμάτι του εαυτού μας, οι εικόνες και τα χρώματα, όπως αντίστοιχα οι ήχοι και οι υφές τους, έχουν τη δική τους αυτοτελή μαγεία.
Πώς έγινε η ταινία, δηλαδή τι ήρθε πρώτο, ήχοι ή εικόνες, ήταν κάτι σχεδιασμένο ή τραβούσατε και μετά σ' αυτά δόθηκε μια συνοχή, μια ενότητα, ένα διαδοχικό νόημα;
Το εγχείρημα ξεκίνησε ως ένας πειραματισμός στη βάση της πολυσυλλεκτικής δημιουργίας, θέτοντας το ερώτημα πώς και αν μπορεί να φτιαχτεί ένα οπτικοακουστικό έργο, το soundtrack του οποίου να συντίθεται συλλογικά από τις επιτελέσεις των μουσικών που συναντάμε, κάνοντας χρήση των πολύπλευρων δυνατοτήτων του μοντάζ στο στάδιο της τελικής σύνθεσης. Ο ανθρώπινος παράγοντας στην ολότητά του, και σίγουρα όχι μόνο η καλλιτεχνική αρτιότητα, ήταν καθοριστικό στοιχείο. Οπότε, το μόνο συστατικό που ήταν προεπιλεγμένο ήταν οι άνθρωποι που θέλαμε να συναντήσουμε οι οποίοι επιλέχθηκαν είτε διαισθητικά είτε με τα εχέγγυα μιας προϋπάρχουσας φιλίας.
Τα υπόλοιπα προέκυψαν στα γυρίσματα από μια διαδικασία άσκησης στο να είμαστε παρόντες και παρούσες με την ελάχιστη έλλογη διαμεσολάβηση και με την μέγιστη δυνατή ενσυνείδητη παρουσία. Ωστε να μας προκαλέσουν σε κινηματογράφηση τα στοιχεία και τα φαινόμενα που όντως έχουν τη δύναμη να μας μαγνητίσουν, χωρίς να ψάχνουμε να βρούμε εκείνα που θα αποτελούν τα συστατικά μιας προκατασκευασμένης αφήγησης ή ενός επιχειρήματος. Ισως η μεθοδολογία να μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά με την Grounded Theory των κοινωνικών επιστημών όπου πορίσματα και ερωτήματα μπορούν να προκύπτουν και από την ίδια την κοινότητα και όχι μόνο από τη διάνοια του ερευνητή.
Πέρα από τους μουσικούς που μας εμπιστεύτηκαν σε αυτόν τον πειραματισμό που δύσκολα περιγράφεται και τους ευχαριστώ βαθειά, στο ταξίδι της κινηματογράφησης συμμετείχε η Κατερίνα Τζόβα, ενώ η ιδέα ωρίμασε με τη συνδρομή αγαπητών φίλων και καλλιτεχνών όπως ο Μένανδρος Μανουσάκης, η Ελίνα Φωτεινού και η Ιωάννα Μπατσή. Γι’ αυτο και η παραγωγή υπογράφεται ως κολεκτίβα με την ονομασία «Post Nomads».
Αν όλα τελικά λέγονται μέσα από τις απλές ανθρώπινες πράξεις, το χρόνο, τη διαδοχή της ζωής, η τέχνη σε τι χρειάζεται;
Η τέχνη χρειάζεται για να ανασυγκροτεί την κοινότητα ανεξάρτητα με το τι εκφράζει την εκάστοτε περίσταση. Και είναι εκεί για να μας επαναφέρει έστω στιγμιαία την αίσθηση της ενότητας του κόσμου. Είναι η πρακτική της κατάλυσης του Εγώ, η πρακτική της βιωματικής εξομοίωσης ανθρώπου και κόσμου. Η τέχνη δε θα χρειάζεται, αν ποτέ δε θα χρειάζεται, όταν όλα αυτά θα συμβαίνουν αβίαστα.
Μέχρι τότε, έχουμε να παλέψουμε με ένα σύστημα οικονομικό και ιδεών όπου η κύρια ταυτότητα των πραγμάτων και των δραστηριοτήτων είναι αυτή του εμπορεύματος, ένα σύστημα σκέψης παρωχημένο και επιφανειακό που προκρίνει την εξατομίκευση και την αποπνευμάτωση. Για να λέμε, πια, τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη.
Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ' τον κόσμο
Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο.
Ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι θεατές του ντοκιμαντέρ; Σε ποιους απευθύνεται;
Eχω την αίσθηση ότι είναι ένα εύκολο έργο, για οποιοδήποτε κοινό. Δεν απαιτεί από τον/την θεατή κάτι. Αν θέλει κανείς/καμία να κάνει συνειρμούς και να βρει λογικά νήματα μπορεί, αλλά μπορεί επίσης να αφεθεί και να καταλάβει χωρίς να σκεφτεί.
Παράλληλα, καταλαβαίνω ότι, ακόμα και αν η ταινία ικανοποιεί έναν από τους πλέον αποδεκτούς ορισμούς του ντοκιμαντέρ, αυτόν που το περιγράφει ως «δημιουργική θεώρηση της πραγματικότητας», η φόρμα του έργου είναι στα όρια αυτού που έχουμε στο μυαλό ως ντοκιμαντέρ και συνομιλεί με άλλου τύπου έργα όπως video art ή μουσικά βίντεο. Αυτό που εν τέλει πιστεύω ότι μπορεί να το χαρακτηρίσει καλύτερα είναι ο όρος «οπτικοακουστικό άλμπουμ». Οπότε, ίσως το κοινό του να είναι άνθρωποι που τους αρέσει ο ήχος, η μουσική και οι εικόνες και κυρίως ο συνειρμικός συνδυασμός των ερεθισμάτων αυτών.
Το ντοκιμαντέρ «Παράλληλοι Αυτοσχεδιασμοί» προβάλλεται το Σάββατο, 9 Δεκεμβρίου, στο Ωδείο Αθηνών, στην αίθουσα Ιωάννης Δεσποτόπουλος, πριν τη συναυλία των The Necks που θ' ανοίξει το Costas Baltazanis Trio.
info «Παράλληλοι Αυτοσχεδιασμοί» Συμμετέχουν: Σαβίνα Γιαννάτου, Ross Daly, Κέλυ Θωμά, Ευγένιος Βούλγαρης, Αλεξία Κατσανεβάκη, Στέλιος Πετράκης, Δημήτρης Σιδερής, Αντώνης Ανισέγκος, Kolida Babo (Σωκράτης Βότσκος, Χάρης Π.), Αλέξανδρος Ριζόπουλος, Borago (Γιώργος Παπαϊωάννου, Γιάννης Ζαννής), Γιώργος Γαρόζης, Μαργαρίτα Ερμίδου, Tότα Κοντόγεωργα, Evan Handlet | Σκηνοθεσία/Μοντάζ/Ηχοληψία: Πέτρος Κολοτούρος | Εικονοληψία: Κατερίνα Τζόβα, Πέτρος Κολοτούρος | Παραγωγή: Κατερίνα Τζόβα, Πέτρος Κολοτούρος | Εξτρα πλάνα από: Μένανδρος Μανουσάκης
