Τρίτη μέρα του 52ου Διεθνούς Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και στην Αποθήκη Γ' το φεστιβαλικό κοινό συγκεντρώνεται για να παρακολουθήσει τη συνέντευξη Τύπου του Ερντέν Κιράλ που ξεκινά στις 12 ακριβώς. Στο πλευρό του μεγάλου Τούρκου σκηνοθέτη, ο Δημήτρης Κερκινός, ο επιμελητής του πάντα ανήσυχου τμήματος «Ματιές στα Βαλκάνια», και φυσικά ο Διευθυντής του φεστιβάλ Δημήτρης Εϊπίδης, ο οποίος παρουσιάζει τον Κιράλ στην αίθουσα.
«Είναι ιδιαίτερη χαρά για εμάς να φιλοξενούμε και να τιμούμε έναν σπουδαίο Τούρκο σκηνοθέτη. Εναν κινηματογραφιστή που έχει δημιουργήσει ένα σημαντικό αριθμό ταινιών, οι οποίες έχουν καθορίσει την νέα γενιά των Τούρκων δημιουργών. Χτες το βράδυ του δώσαμε το τιμητικό βραβείο του Φεστιβάλ για το σύνολο του έργο του. Χαίρομαι ιδιαίτερα που μαζί με τον συνεργάτη μου Δημήτρη Κερκινό συγκεντρώσαμε και δείχνουμε φέτος τις ταινίες του Ερντέν Κιράλ.»
Αμέσως μετά, το λόγο πήρε ο ίδιος ο Κιράλ, απαντώντας σε ερωτήσεις του πρόθυμου κοινού.
Για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στο ξεκίνημα του ως μέλος της δεύτερης γενιάς «auteurs» στην Τουρκία σε μια εποχή πολιτικών αναταραχών.
Αρχισα να κάνω ταινίες το 1978, Οπως γνωρίζετε το 1980 έγινε στην Τουρκία στρατιωτικό πραξικόπημα. Οι ταινίες μου γυρίστηκαν σε περιβάλλον κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής και στα κρυφά. Η πρώτη μου ταινία ήταν απαγορευμένη. Πάντα χρησιμοποίησα μια μεταφορική γλώσσα στις ταινίες μου. Σε αυτό μου θυμίζω τον Κάρλος Σάουρα. Δεν θέλω να μιλάω για τις δυσκολίες που αντιμετώπισα. Θα ήθελα να αναφερθώ για τη συνεργασία μου με τον Γιλμάζ Γκιουνέι. Ο μεγάλος Τούρκος σκηνοθέτης έγραψε το σενάριο «Ο Δρόμος» όσο ήταν στη φυλακή και εγώ ανέλαβα τα τα γυρίσματα για 26 μέρες. Τότε κατάλαβα πόσο δύσκολο ήταν να κάνεις μια ταινία στην Τουρκία. Στη συνέχεια, για λόγους διαφωνίας, διακόπηκε η συνεργασία μας με τον Γκιουνέι. Υστερα άρχισα τα γυρίσματα της πρώτης μου ταινία, η οποία δεν παίχθηκε παρά πολλά χρόνια αργότερα στην Τουρκία, ενώ είχε κερδίσει τη Χρυσή Αρκτο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου. Προσπάθησα να έχω μια ρεαλιστική προσέγγιση στις ταινίες μου. Αλλά δεν θέλω να ξεφύγω από τα όρια και να καταλήξω νατουραλιστής. Ολοκλήρωσα την εκπαίδευση μου στην γαλλική κινηματογραφία, αλλά και στις ταινίες που έβλεπα στην Γερμανία. Αν κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, η διαμονή μου στη Γερμανία άλλαξε το στυλ μου και τη πιο δύσκολη ταινία μου (σ.σ. «Ο Καθρέφτης») την έκανα στην Ελλάδα, στην Ανδρο. Οσο ζούσα στη Γερμανία συνεργάστηκα με τον Βιμ Βέντερς. Με υποστήριξε πολύ και του άρεσαν πολύ οι ταινίες μου και λόγω αυτή της ανταλλαγής απόψεων προσανατολίστικα σε ένα νέο στυλ. Σήμερα αισθάνομαι ότι βρίσκομαι σε ένα άλλο σημείο πια.
Για τη σχέση του με το «ντοκιμαντέρ»
Ακολούθησα το ντοκιμενταρίστικο ύφος συνειδητά στο έργο μου. Βασικά χρησιμοποίησα την τεχνική της πολεμικής φωτογραφίας που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικανοί: το να συλλάβω τη στιγμή. Οπως ο φακός που συλλαμβάνει τον στρατιώτη τη στιγμή που έχει χτυπηθεί από μια σφαίρα. Εγώ προτιμώ, από το να αφηγούμαι ιστορίες, να περιγράφω τους χαρακτήρες και να προσπαθώ να δώσω την ατμόσφαιρα με το φως και τη σκιά. Και είμαι πολύ τυχερός, γιατί συνεργάστηκα με πολύ καλούς διευθυντές φωτογραφίας. Δεν ξεφεύγω όμως ποτέ από τη βασική μου ιδέα. Ο Ελία Καζάν όταν είδε την «Γαλάζια Εξορία» μου είπε «έχεις γερές βάσεις, αλλά μια ταινία δεν είναι ένας σάκος για να τη φορτώνεις με περισσότερα από ένα θέματα.»
Για τη σχέση του με τους ηθοποιούς του
Επιλέγω άτομα των οποίων η εξωτερική εμφάνιση να ταιριάζει στους χαρακτήρες του έργου. Ή άκομη και το παράδοξο να μην μοιάζουν εξωτερικά, αλλά διανοητικά να μπορούν να ερμηνεύσουν τους ήρωες. Δίνω μεγάλο βάρος στην προετοιμασία. Μπαίνω σε μια «πορνογραφική» σχέση με τους ηθοποιούς μου. Πριν αρχίσω μια ταινία είμαι έναμιση χρόνο μαζί τους. Προσπαθώ να ξεφύγω από ηθοποιούς – κλισέ, γιατί υπάρχουν ηθοποιοί που παίζουν σε τηλεοπτικές σειρές και μοιάζουν σαν να έχουν μπει σε αυτόματο πιλότο. Οταν έρθουν στο γύρισμα μου πρέπει να πετάξουν τη βρώμα της τηλεόρασης και να μπουν καθαροί στην ταινία. Δουλεύοντας, μέσα στα χρόνια, έμαθα και το εξής: τα ασήμαντα πράγματα είναι πολύ σημαντικά στον κινηματογράφο. Ενας δημιουργός να παίρνει υπόψιν του και το τυχαίο. Δηλαδή τον αέρα που φυσάει, τα φύλλα που πέφτουν, το φως του ήλιου που μπορεί να αυξομειωθεί...
Για τον ασυνήθιστο – για τα μέτρα της Τουρκίας - αισθησιασμό των ταινιών του
Δεν μπορώ να μιλήσω γενικά, αλλά ομολογώ πως σε μερικές σκηνές έχω ξεφύγει, έχω γίνει λίγο υπερβολικός. Κάποτε στην Τουρκία υπήρξε έξαρση στην παραγωγή ταινιών σεξ. Και αυτό έγινε από αντίδραση σε μια μεγάλη ηθοποιό που αρνιόταν να φιληθεί στην οθόνη. Στις παλιές τουρκικές ταινίες δεν φιλιούνται οι ηθοποιοί – έκαναν ότι φιλιούνται. Σήμερα οι ερωτικές σκηνές δεν ενοχλούν. Εγώ αυτό που προσπαθώ να πω είναι ότι η σεξουαλικότητα είναι καταπιεσμένη. Η σεξουαλικότητα του κάθε ανθρώπου πρέπει να είναι ελεύθερη. Αυτό το παράδοξο της σεξουαλικότητας θέλησα να αφηγηθώ και στον «Καθρέφτη» και στη «Συνείδηση».
Για τη μανία με τα τουρκικά σίριαλ στην ελληνική τηλεόραση
Η αλήθεια είναι ότι εξεπλάγην όταν το άκουσα σήμερα το πρωί. Τα σίριαλ αποτελούν μέρος της εμπορικής βιομηχανίας του θεάματος στην Τουρκία. (Αποσπάται από την ερώτηση και συνεχίζει για τη ροπή προς το εμπορικό κομμάτι της τέχνης του σινεμά_) ...Μετείχα κατά καιρούς σε περισσότερους από 35 φορείς που αφορούσαν τον κινηματογράφο και μάλιστα είπα στον πρωθυπουργό πως πρέπει να γίνει νόμος για τον κινηματογράφο. Δυστυχώς ακόμη δεν έχουμε νόμο για τον κινηματογράφο στην Τουρκία. Και επειδή μεσολάβησαν οι εκλογές το νομοσχέδιο που είχαμε ετοιμάσει χάθηκε. Οι σημερινοί σκηνοθέτες αναγκάζονται να είναι και παραγωγοί. Ο παραδοσιακός κινηματογράφος ξεψύχησε και δεν υπάρχουν πλέον οι κλασικοί παλιοί παραγωγοί.
Για τα μηνύματα των ταινιών του
Εγώ κάνω ταινίες χωρίς να κουνάω σημαίες. Δηλαδή κάθε ταινία μου έχει ένα διαφορετικό μήνυμα. Ελπίζω ότι μπορώ να αλλάξω τους ανθρώπους, διότι η τεχνολογία εξελίσσεται, αλλά δυστυχώς η Τέχνη δεν εξελίσσεται. Εγώ κάνω ταινίες για τον εαυτό μου. Κάνω ταινίες για να καταλάβω τη ζωή και να πλουτίσω τον εαυτό μου.
Για το θέμα της «εξορίας» στο έργο του
Εζησα ως αυτοεξόριστος για ένα μεγάλο διάστημα στο Βερολίνο. Οταν απαγορεύτηκαν οι «Μέρες στο Χακιάρι», ο Γερμανός παραγωγός με κάλεσε και μου είπε να κάνω εκεί τις ταινίες μου. Εζησα μόνος μου. Η εξορία οδηγεί τον άνθρωπο στο να λογαριαστεί με τον εαυτό του. Και έτσι στο διάστημα της αυτοεξορίας μου είχα την ευκαιρία να λογαριαστώ με τον εαυτό μου και τους γύρω μου. Οταν ήμουν στο Βερολίνο κοίταζα από μακριά την Τουρκία και προσπαθούσα να καταλάβω τι ακριβώς συνέβαινε στη χώρα μου. Ευτυχώς, δεν πιστεύω στη νοσταλγία. Από σας την έμαθα αυτή τη λέξη. Προσπαθησα να μην προσβληθώ από αυτήν την ασθένεια...
Οι ταινίες του Ερντέν Κιράλ που προβάλλονται στο Φεστιβάλ:
- Η γαλάζια εξορία / Γερμανία-Τουρκία-Ελλάδα, 1992
- Καθ’ οδόν / Τουρκία-Βουλγαρία, 2005
- Κεράτιος Κόλπος / Τουρκία, 2007
- Μέρες στο Χακάρι / Τουρκία-Γερμανία. 1983
- Ο καθρέφτης / Toυρκία-Γερμανία, 1984
- Ο κυνηγός / Toυρκία, 1977
- Σε γόνιμη γη / Τουρκία, 1980
- Συνείδηση / Τουρκία. 2008
- Το κανάλι / Tουρκία, 1978
Διαβάστε περισσότερα για τον Ερντέν Κιράλ και το τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια»
