Ο Γίρι Μένζελ υπήρξε, μαζί με τους Μίλος Φόρμαν, Βέρα Χιτίλοβα, Γιαρομίλ Γίρες, Γιαν Νέμεκ και άλλους, επικεφαλής του νέου κύματος που θα άλλαζε την ιστορία του τσεχοσλοβάκικου σινεμά στις αρχές της δεκαετίας του '60, κίνημα πιο πολιτικά ισχυρό από τη nouvelle vague στη Γαλλία που «επιτέθηκε» κατά μέτωπο στο σοσιαλιστικό παρελθόν της χώρας με θέματα που προκάλεσαν τη λογοκρισία και απομακρύνθηκαν από τον «ρεαλισμό» για να εξερευνήσουν το σουρεαλισμό μέσα στον οποίο έπρεπε να ενηλικιωθεί μια ολόκληρη γενιά.
Το 1966 έφερε στο διεθνές προσκήνιο τη χώρα και το κίνημα των νέων σκηνοθετών, κερδίζοντας το Οσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας με το «Ο Ανθρωπος που Εβλεπε τα Τρένα να Περνούν», την ιστορία ενός στρατιώτη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του σπουδαίου Τσέχου συγγραφέα Μπόχουμιλ Χράμπαλ με τον οποίο συνεργάστηκε στενά στην καριέρα του.
Το «Larks on a String» του 1969, ιστορία μιας ομάδας ανθρώπου που επειδή η κυβέρνηση θεωρεί ότι είναι αριστοκράτες τους αναγκάζει να εργαστούν σε μια μάντρα με παλιοσίδερα προκειμένου να διαπαιδαγωγηθούν από την αρχή, βασισμένο κι αυτό σε μυθιστόρημα του Χράμπαλ απαγορεύτηκε από την κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας και κυκλοφόρησε κανονικά το 1990, μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος, αφού πρώτα κέρδισε τη Χρυσή Αρκτο στο 40ό Φεστιβάλ Βερολίνου.
Το 1986, ο Γίρι Μένζελ έφτασε ξανά στα Οσκαρ και την κατηγορία της Καλύτερης Ξένης Ταινίας με το «My Sweet Little Village», ενώ συνέχισε να σκηνοθετεί μέχρι και το 2013, εξερευνώντας με πάθος και ευρηματικότητα το παρελθόν της χώρας του, σατιρίζοντας την εξουσία και κοιτάζοντας τις χαμένες ψευδαισθήσεις μιας ολόκληρης γενιάς να περνούν σαν τα τρένα που τον έκαναν διάσημο. Το 2006 σκηνοθέτησε το «I Served the King of England», όγδοη διασκευή του σε μυθιστόρημα του Χράμπαλ και μια από τις πιο διάσημες ταινίες του διεθνώς.
Ο Ανθρωπος που Εβλεπε τα Τρένα να Περνούν
Larks on a String
Με το Οσκαρ για τον «Ανθρωπο που Εβλεπε τα Τρένα να Περνούν»
Εκτός από σκηνοθέτης, ο Γίρι Μένζελ διέπρεψε και ως ηθοποιός, συμμετέχοντας σε περισσότερες από 80 ταινίες στο σινεμά και την τηλεόραση. Μια από τις πιο γνωστές του εμφανίσεις είναι αυτή στο «Διερμηνέα» του Μάρτιν Σούλικ που βγήκε και στις ελληνικές αίθουσες το 2019.
Ως ηθοποιός στο «Thirty Maidens and Pythagoras» του Πάβελ Χομπλ, 1977
Με τον σκηνοθέτη Σιβέντρα Σινγκ Ντουνγκαρπούρ στο ντοκιμαντέρ «Czechmate - In Search of Jiří Menzel», 2010
Ως ηθοποιός στον «Διερμηνέα», 2019
«Υπήρχαν υπέροχες ταινίες που έγιναν σε καθεστώς λογοκρισίας, ακόμη και στην Αμερική, για παράδειγμα όταν δεν επιτρεπόταν να δείξεις δυο ανθρώπους να φιλιούνται. Η ελευθερία έχει αυτή την ατυχή παρενέργεια που με το να κάνει τα πάντα πιθανά, μπορεί να σε κάνει να χάσεις το σκοπό και τη διαδρομή σου. Η δημιουργία χρειάζεται πάντα όρια. Οταν γράφεις ένα βιβλίο, όταν συνθέτεις ένα τραγούδι ή όταν σκηνοθετείς μια ταινία, πρέπει να έχεις όρια. Η δημιουργία προκύπτει μέσα από τη σύγκρουση. Αν δεν έχει όρια, τότε θα φλυαρείς με ανοησίες. Φυσικά, υπάρχουν διαφορετικά είδη περιορισμών, τα χρήματα είναι ένας από αυτούς. Κάθε σκηνοθέτης που δουλεύει με έναν προϋπολογισμό πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτό. Ή το όραμά σου δεν θα μπορέσει ποτέ να γίνει πραγματικότητα όπως το φαντάστηκες. Είναι όλα μια σύγκρουση....»
Δείτε εδώ τον Γίρι Μένζελ να παραλαμβάνει το Οσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας το 1966 για τον «Ανθρωπο που Εβλεπε τα Τρένα να Περνούν»:
Δείτε εδώ τη μικρού μήκους ταινία «The Cello» του Γίρι Μένζελ από το σπονδυλωτό «Ten Minutes Older» του 2002 με μικρού μήκους ταινίες σπουδαίων δημιουργών:
