Το 11ο Ethnofest έρχεται, από τις 26 Νοεμβρίου ως τις 6 Δεκεμβρίου - αναγκαστικά online αυτή τη φορά και μ' ένα θαυμάσιο πρόγραμμα, εξ ορισμού συνυφασμένο με τις σημερινές συνθήκες ζωής.
Διαβάστε ακόμη: Ερχεται το 11ο Ethnofest - με τέλειο timing! Αναλυτικά το πρόγραμμα
Στο φετινό πρόγραμμα, την προσοχή τραβά η ενότητα Focus on Archive με μια σειρά από προσεκτικά επιλεγμένες Ειδικές Προβολές. Ζητήσαμε από τους ειδικούς να μας εξηγήσουν περισσότερα - γράφουν οι Χρήστος Βαρβαντάκης, επικεφαλής προγράμματος του Ethnofest και Κωνσταντίνα Μπούσμπουρα, μέλος της ομάδας προγράμματος του Ethnofest και επιμελήτρια της ενότητας Focus On Archive.
Παρακολουθείτε τα νέα του Ethnofest στο website της διοργάνωσης, στο facebook και το instagram.
Πώς καταλαβαίνουμε την έννοια του αρχείου και πώς χρησιμοποιούμε τα αρχεία στο έργο μας, ως ανθρωπολόγοι ή ως καλλιτέχνες, κινηματογραφικοί δημιουργοί; Κι ακόμα, τι συμβαίνει όταν ανθρωπολόγοι και καλλιτέχνες συνομιλούν ή και συνεργάζονται για να πειραματιστούν γύρω από την έννοια του αρχείου;
Τα ερωτήματα αυτά προέκυψαν κατά τη διαδικασία επιλογής ταινιών για την ενδέκατη έκδοση του Ethnofest, κατά την οποία βρεθήκαμε να βλέπουμε ένα ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό ντοκιμαντέρ που χρησιμοποιούν, πειραματίζονται ή εξερευνούν την έννοια του αρχείου. Το γεγονός αυτό, καθώς και κάποιες συγκεκριμένες ταινίες στις οποίες οι δημιουργοί συνειδητά εμπλέκονται και πειραματίζονται με την έννοια του αρχείου, γέννησαν έναν πολύ δημιουργικό προβληματισμό και διάλογο στην ομάδα του προγράμματος, σχετικά με τις συγκυρίες στις οποίες δημιουργούνται αυτές οι ταινίες και τις προοπτικές που ανοίγουν για το μέλλον, μέσα από τους πειραματισμούς στους οποίους επιδίδονται.
Θα έλεγε κανείς πως το αρχείο - η έννοιά του, η δημιουργία αρχείων και η χρήση τους - έχει υπάρξει κεντρικής σημασίας, τόσο στην ανθρωπολογία όσο και στο ντοκιμαντέρ, από τη στιγμή της (σχεδόν παράλληλης) εμφάνισής τους. Και ασφαλώς, το αρχείο, ως έννοια, έχει προβληματοποιηθεί ιδιαίτερα μέσα στον 20ό αιώνα, ως μια σειρά θεσμών και πρακτικών που επιβάλλουν ιεραρχίες, αποκλεισμούς, εξουσίες.
Ζωντανεύοντας τα «αρχειοθετημένα» σώματα, κινηματογραφημένα και αποθηκευμένα υπό το ψυχρό και βάρβαρο αποικιοκρατικό βλέμμα, η σκηνοθέτης προκαλεί το θεατή να αναρωτηθεί για μια άλλη πραγματικότητα: τι θα γινόταν αν οι χορευτές ανταπέδιδαν το βλέμμα;»
Οι ταινίες που συμπεριλαμβάνουμε στην ενότητα, οι οποίες υιοθετούν διάφορους πειραματισμούς με αρχειακά υλικά και με την έννοια του αρχείου, θέτουν μια σειρά πρωτότυπων ερωτημάτων, προβληματισμών και προτάσεων σχετικά με τις χρήσεις και τις εννοιολογήσεις του. Mε τον ίδιο τρόπο αντιθέτουμε και εμείς ερωτήματα που αφορούν τη δημιουργική χρήση του, καθώς συνδιαλεγόμαστε ως ανθρωπολόγοι και κινηματογραφιστές με αρχειακό υλικό, νέα αφηγηματικά μέσα, καλλιτεχνικές ανησυχίες και προσεγγίσεις και βαθιά ανθρώπινες εθνογραφικές ιστορίες και συλλογικές μνήμες.
Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το «Specialized Technique», στο οποίο η δημιουργός Ονιέκα Ιγκουι επιχειρεί μια χειρονομία από-αποικιοποίησης (decolonizing) ενός κινηματογραφικού αρχείου που εστιάζει στη στατική περιγραφή ενός αφρικανικού χορού, μετατρέποντάς το, μέσα από πειραματισμούς με το μοντάζ και την αφήγηση, σε ένα ζωντανό θέαμα. Ζωντανεύοντας τα «αρχειοθετημένα» σώματα, κινηματογραφημένα και αποθηκευμένα υπό το ψυχρό και βάρβαρο αποικιοκρατικό βλέμμα, η σκηνοθέτης προκαλεί το θεατή να αναρωτηθεί για μια άλλη πραγματικότητα: τι θα γινόταν αν οι χορευτές ανταπέδιδαν το βλέμμα;
Στο «Fantastic», θα ονειρευτούμε μέσα από το δίπολο φανταστικό / πραγματικό πώς είναι να φαντάζεσαι έναν κόσμο που για όλους τους αλλους θεωρείται δεδομένος. Οταν στη Βόρεια Κορέα απαγορεύεται η οποιαδήποτε επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, η παράνομη διακίνηση βιντεοταινιών γίνεται ο μόνος βιωματικός τρόπος επαφής με αυτόν. Στην ταινία αυτή, την εμπειρία θα τη ζήσουμε μέσα από μια (δεξιοτεχνική) προσομοίωση του εξωτερικού κόσμου με στιγμές από κλασικές ταινίες που αφηγούνται το δυτικό τρόπο ζωής και βιωματικές ηχητικές αφηγήσεις εξόριστων Βορειοκορεατών. Η απουσία του υποκειμένου στην ταινία δημιουργεί ένα κλίμα ονειρικό που ενισχύεται από την παρουσία οπτικών εφέ πάνω στο «αρχείο». Αξίζει να σημειώσουμε ότι πρόκειται για μια ταινία που δεν περιέχει αρχειακό υλικό, όπως δηλώνει η σκηνοθέτης Μάγια Μπλέφιλντ, αλλά που αποτελείται από πρωτότυπο υλικό γυρισμένο με σημείο αναφοράς το αρχειακό υλικό - με τρόπο που υπερβαίνει τα όρια ανάμεσα σε πρωτότυπο και αρχειακό υλικό και μας κάνει να αναστοχαστούμε πάνω στη φύση του αρχείου.
Στην ταινία «Judy versus Capitalism», ξεδιπλώνεται η ζωή της εξέχουσας ριζοσπαστικής Καναδής φεμινίστριας, συγγραφέως και κοινωνικής ακτιβίστριας, Τζούντι Ρέμπικ. O πολυμεσικός καλλιτέχνης Μάικ Χούλμπουν πετυχαίνει μια λυρική αφήγηση που επιτελείται μέσα από τη δημιουργική αξιοποίηση και επανανοηματοδότηση αρχειακού αυτοβιογραφικού υλικού παράλληλα με την αφηγηματική φωνή της πρωταγωνίστριας σε πρώτο πρόσωπο. Το αρχειακό υλικό είναι δημιουργικά επεξεργασμένο και μονταρισμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί μια νέα αφήγηση και συνομιλία του παρελθοντος με το παρόν.
Στο «Cernobila / Black and White», μια σκηνοθέτης και μια καλλιτέχνης συνθέτουν μέσω της τεχνικής του animation και mixed genres μια κρυφή ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου γύρω από τη μυθική φιγούρα μιας νοσοκόμας. Χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από την ιστορία του κινηματογράφου, αποδομούν (θέτοντας ως προβληματικές) τις συμβατικές αφηγήσεις / αναπαραστάσεις που χρησιμοποιούνται για την απεικόνιση των ρόλων των γυναικών. Η μεθοδολογική συνεύρεση της ανθρωπολόγου και σκηνοθέτη Ελουνέντ Ζόι Αϊάνο με την καλλιτέχνη Ανα Μπένερ δημιουργεί μια πολύ δυνατή και διεισδυτική αφήγηση που αναδεικνύει τη μαγεία της μυθοπλασίας.
Τα βασικά ζητήματα ενασχόλησης με το αρχείο, όπως ο προβληματισμός γύρω από δημοκρατικές και αντιεραρχικές πρακτικές καταγραφής, αρχειοθέτησης και διάθεσης της πληροφορίας αποτελούν ένα επιστημολογικό και πολιτικό πρόταγμα της εποχής μας.»
Επιπλέον, η ενότητα και οι ταινίες αυτές έρχονται σε μια συγκυρία στην οποία η συνθήκη του lockdown κάνει επιτακτική την ψηφιακή ανάδειξη και τη δημιουργική ενασχόληση με το αρχείο - όπως για παράδειγμα στην περίπτωση ντοκιμαντεριστών και καλλιτεχνών που ενδεχομένως βρέθηκαν ενώπιον της αδυναμίας παραγωγής πρωτότυπου υλικού. Η συγκυρία αυτή και οι ενδεχόμενες αναγκαιότητες ενασχόλησης με το αρχείο - ως υλικό και ως έννοια - για κινηματογραφιστές και άλλους καλλιτέχνες, παράλληλα με τον διεπιστημονικό πειραματισμό, δημιουργούν νέες αφηγηματικές φόρμες, νέα καλλιτεχνικά έργα συμβίωσης παλιού και νέου υλικού αλλά και νέες μεθοδολογικές και εθνογραφικές προσεγγίσεις που θεωρούμε ότι θα μας απασχολήσουν δημιουργικά στο μέλλον.
Παρόλ' αυτά, τα βασικά ζητήματα ενασχόλησης με το αρχείο, όπως ο προβληματισμός γύρω από δημοκρατικές και αντιεραρχικές πρακτικές καταγραφής, αρχειοθέτησης και διάθεσης της πληροφορίας, αποτελούν ένα επιστημολογικό και πολιτικό πρόταγμα της εποχής μας. Στο Ethnofest θεωρούμε αυτά τα ζητήματα ιδιαίτερα σημαντικά - όχι μόνο ως καλλιτεχνικά ή επιστημολογικά θέματα, αλλα και ως βαθύτατα κοινωνικά ζητήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, παρουσιάζουμε την ενότητα Focus on Archive, η οποία παρουσιάζεται ως προοίμιο για ένα μεγαλύτερο θεματικό αφιέρωμα σε μελλοντική έκδοση του φεστιβάλ, καθώς και για άλλες μελλοντικές δράσεις και εκδηλώσεις.
Παρακολουθείτε τα νέα του Ethnofest στο website της διοργάνωσης, στο facebook και το instagram.
