Αύγουστος του 1945, σ' ένα απομακρυσμένο, αγροτικό χωριό της Ουγγαρίας. «Ερχονται». Ποιοι, και τι θέλουν; «Ερχονται με το πρωινό τρένο». Η είδηση χτυπά σαν ηλεκτρικό ρεύμα τους κατοίκους του χωριού. Δύο Ορθόδοξοι Εβραίοι, ένας ηλικιωμένος κι ένας νεότερος, καταφθάνουν κουβαλώντας μυστηριώδεις κάσες. Τι θέλουν; Είναι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος και θέλουν πίσω τη Γη τους; Ζητούν χρηματική αποζημείωση; Βρισκόμαστε σε μία εποχή που ο εφιάλτης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έχει τελειώσει, αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί. Ανοιχτές οι πληγές, νωπές οι μνήμες, έντονος ο τρόμος όσων οι κάτοικοι έζησαν κι επιβίωσαν (;). Αλλά σίγουρα τους άλλαξαν για πάντα. «Ερχονται. Τι να θέλουν;» Ειδικά σήμερα που ο πιο ισχυρός κάτοικος του χωριού, ο πλούσιος ιδιοκτήτης του κεντρικού φαρμακείου/παντοπωλείου, παντρεύει τον μοναχογιό του; Αυτός ταράζεται περισσότερο, αυτός ξεσηκώνει όλο το λαό εναντίον των παράξενων επισκεπτών. Ομως μερικά μυστικά δεν μπορούν να παραμείνουν θαμμένα για πολύ...
Παρακολουθώντας κανείς το «1945» του Φέρεντς Τόροκ (σε σενάριο του Γκάμπορ Τ. Ζάντο) νιώθει ότι βλέπει ένα ιδιόρρυθμο, μεταπολεμικό γουέστερν. Το σασπένς που χτίζεται πάνω στην έλευση των ξένων και τα άγνωστα κίνητρά τους, μάς ετοιμάζει για μία ταινία εκδίκησης. Ταυτόχρονα, τα πορτρέτα των κατοίκων του χωριού, έτσι όπως αυτά ξεδιπλώνονται στην κάμερα του Τόροκ μοιάζουν στα σκαμμένα πρόσωπα του ιταλικού νεορεαλισμού, αλλά και στις βαριές φιγούρες των δραμάτων του Ινγκμαρ Μπέργκμαν.
H επίλυση του μυστηρίου, η εξήγηση, η πραγματική κάθαρση ενώνει όλα τα genres, όλες τις μνήμες, το παρελθόν ενός πολέμου με την Ευρώπη των λαβωμένων ημερών μας. Ποια η αναγκαιότητα να αφηγηθεί λοιπόν ο Τόροκ αυτή την ιστορία σήμερα; Και ποιες οι επιρροές του;
Βασίζεται στην νουβέλα «Homecoming» του Γκάμπορ Τ. Ζάντο Διάβασα τη νουβέλα του Γκάμπορ το 2004. Μού φανηκε τόσο εμβληματική, παραστατική - μία ταινία από μόνη της. Φοβόμουν όμως ότι δεν είναι ικανή για μια ταινία μεγάλου μήκους. Μετά όμως το ξανασκέφτηκα. Πάντα ήθελα να γυρίσω μία ταινία όπου η δράση λαμβάνει χώρο μέσα σε 2-3 ώρες. Σαν ένα αρχαίο ελληνικό δράμα - σαν μια «Αντιγόνη». Ή σαν ένα γουέστερν. Ή μια ταινία του Ρόμπερτ Αλτμαν.
Οχι μόνο «High Noon» Ναι, η πιο εμφανής αναφορά είναι στο «Τρένο θα Σφυρίξει Τρεις Φορές» (High Noon, 1952) του Φρεντ Τσίνεμαν λόγω της άφιξης με τρένο και της αναμονής σε αντίστροφη μέτρηση. Ομως εγώ επιπλέον είδα πολλές ταινίες ιταλικού νεορεαλισμού - Ντε Σίκα, Ροσελίνι. Ειδικά τον «Κλέφτη Ποδηλάτων» (Ladri di Biciclette, 1948) που διαδραματίζεται στη Ρώμη, την ίδια εποχή σχεδόν με τη δική μου ταινία. Επίσης, μελέτησα την «Εβδομη Σφραγίδα» (The Seventh Seal, 1957) του Ινγκμαρ Μπέργκμαν. To γουέστερν όμως έχει σίγουρα πιο ξεκάθαρους κι απλούς κώδικες για να χτίσει κανείς την πρώτη επιδερμίδα της πλοκής και του σασπένς. Σίγουρα.
Η ταινία αναφέρεται σ' ένα άγνωστο κομμάτι της Ιστορίας: τη μοίρα των Εβραίων της Ουγγαρίας Μισό εκατομμύριο Εβραίοι της Ουγγαρίας βρέθηξαν ξεριζωμένοι, εξόριστοι, με κατεστραμμένες περιουσίες και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οταν επέστρεψαν βρήκαν καμμένη γη. Κάναμε μεγάλη έρευνα, ειδικά στο τι συνέβη στο κομμάτι της επαρχιακής Ουγγαρίας, όπου πολλοί Ορθόδοξοι Εβραίοι αιχμαλωτίστηκαν και η Γη τους κατασχέθηκε αρχικά από τους Γερμανούς και, σε δεύτερο επίπεδο, μετά την απελευθέρωση, έγινε πλιάτσικο από τους συγχωριανούς τους. Μελετήσαμε αρχεία, φωτογραφίες, κάναμε συνεντεύξεις σε απόγονους τέτοιων ανθρώπων. Πάνω από όλα όμως εμείς θέλαμε να γυρίσουμε μία ταινία. Μια ταινία που θα κεντρίσει το κοινό να ψάξει από μόνο του την αλήθεια. Σε όλες τις προβολές του «1945», σε όλο τον κόσμο, οι θεατές έχουν ρωτήσει με αγωνία τα ίδια πράγματα. Εμείς ανοίξαμε το διάλογο. Είναι στο χέρι τους τώρα να διαβάσουν, να μάθουν, να αναζητήσουν, να δουν ταινίες, να βρουν το «χαμένο κρίκο» της Ιστορίας.
Γιατί ασπρόμαυρο; Είναι η πρώτη μου φορά που γυρίζω ασπρόμαυρη ταινία. Πιστεύω όμως ότι η ατμόσφαιρά της και το ηθικό της δίλημμα μού το υπογόρευαν κι έπρεπε να το κάνω. Βέβαια, σήμερα το ασπρόμαυρο είναι απλά στιλ. Η Nike γυρίζει διαφημίσεις σε ασπρόμαυρο. Το Ιnstagram των παιδιών μου έχει ασπρόμαυρα φίλτρα. Για μένα όμως δεν είναι ακριβώς ότι ακολουθώ την αναγέννηση του ασπρόμαυρου. Αλλά γιατί πιστεύω ότι αυτή η ιστορία έχει άσπρο/μαύρο ηθική. Κανένα γκρι δεν επιτρέπεται στο να πάρεις θέση σε τέτοια γεγονότα. Ο διευθυντής φωτογραίας μου, ο Ελεμερ Ργκάλι, είναι 80 χρονών. Ηταν 5 ετών όταν συνέβησαν όλα όσα εξιστορεί η ταινία. Και μπορεί να σας διαβεβαιώσει ότι η απόφασή μας ήταν η σωστή.
Εκανε γυρίσματα στα αληθινά χωριά; Οχι, αναγκαστήκαμε να χτίσουμε σκηνικά, καθώς δεν υπάρχει κανένα χωριό που να επιβιώνει με τη μορφή που είχαν τα χωριά 70 χρόνια πριν. Ψάξαμε πολύ, μελετήσαμε φωτογραφίες των χωριών της βόρειας Ουγγαρίας και χτίσαμε ανάλογα το δικό μας. Βρήκαμε όμως έναν αυθεντικό σταθμό τρένου και μια αμαξοστοιχία της εποχής και τη χρησιμοποιήσαμε.
Πώς καθοδήγησε τους ηθοποιούς του Εκμεταλλεύτηκα την περίοδο που οι ηθοποιοί μιας ταινίας εποχής κάνουν πρόβα τα ρούχα τους. Οσοι οι ενδυματολόγοι έπαιρναν μέτρα κι έραβαν τα ρούχα, εγώ έκανα τεράστιες συζητήσεις με τους ηθοποιούς μου. Μου πρόσθεταν πράγματα που έχουν και οι ίδιοι ακούσει από τις οικογένειές τους. Πώς έγινε το πέρασμα από το ναζισμό στον Κομμουνισμό. Πόσο απότομο ήταν αυτό. Πώς οι «Κρατικές Δημοπρασίες» στις περιουσίες έφεραν γείτονες να γίνονται εχθροί κι έτσι να ξεκινάει το κλίμα μιας νέας Ουγγαρίας. Μού αρέσει πολύ αυτή η προσωπική επαφή με τους ηθοποιούς μου. Είναι ένα απαραίτητο στάδιο για να κάνεις μία ταινία που όλοι βρίσκονται στην ίδια σελίδα. Είναι ακόμα πιο απαραίτητο κι από τις πρόβες των διαλόγων τους.
Γιατί θεωρεί ότι μια τέτοια ιστορία είναι αναγκαία σήμερα; Γιατί η Ευρώπη αλλάζει και πάλι. Και συμμετέχουμε, παθητικά ή ενεργητικά, στις αλλαγές της, χωρίς να ξέρουμε καλά Ιστορία. Ακόμα δεν ξέρουμε ακριβώς τι συνέβη μετά τον πόλεμο, πώς έγινε η μετάβαση της εξουσίας, της περιουσίας στις ευρωπαϊκές χώρες. Ποιοι βρέθηκαν χρεωμένοι, ποιοι κερδισμένοι. Πάντα το 1% θα υπάρχει και θα βγαίνει πάμπλουτο από τον ανθρώπινο πόνο. Πάντα θα υπάρχει ένα τύπος που θα έχει πουλήσει την ψυχή του στο διάβολο. Πάντα η υπόσχεση περιουσίας - είτε έρχεται από την αριστερά, είτε από τη δεξιά (με "νέες φορολογίες") θα βάζει τους ανθρώπους να τρώγονται μεταξύ τους. Η ανθρώπινη φύση είναι ευάλωτη, η απειλή της φτώχειας είναι ικανή να κάνει ηθικούς ανθρώπους να λυγίσουν σ' έναν ανήθικο κόσμο.
