«"Η Αλίκη στις Πόλεις" είναι μία από τις πιο αγαπημένες μου ταινίες...» αποφάσισα να ξεκινήσω τη συνέντευξη με τον Βιμ Βέντερς, πριν λίγη ώρα στο ξενοδοχείο Schweizerhof της Λουκέρνης. Απόψε το βράδυ, ακριβώς απέναντι, στην άλλη πλευρά της λίμνης, στο εντυπωσιακό αρχιτεκτονικά KKL, θα του δοθεί το τιμητικό βραβείο για το σύνολο της καριέρας του, στην 37η τελετή απονομής των Ευρωπαϊκών Βραβείων.
«Ευχαριστώ, αλλά ήταν 50 χρόνια πριν» απαντά με στεγνό χιούμορ ο Βιμ Βέντερς. Γιατί, φυσικά, ο τριπλά οσκαρικός υποψήφιος, κάτοχος Χρυσού Φοίνικα και Χρυσού Λέοντα Γερμανός σκηνοθέτης δεν είναι για «τιμητικά βραβεία». Δουλεύει ακόμα. Είναι ακόμα ενεργός, όχι έτοιμος να μπει στην τιμητική βιτρίνα της κινηματογραφικής Ιστορίας.
Ειρωνικά, η τόσο γερμανική του, κοφτή απάντηση, ήταν η πιο κατάλληλη πάσα για την πρώτη μου ερώτηση.
Θέλω συνεχώς να τρομάζω τον εαυτό μου. Θεωρώ ότι είναι καλό να μην πιστέψεις ποτέ ότι τα ξέρεις όλα. Να μην νιώσεις έμπειρος σκηνοθέτης. Αν συνεχίσεις να νιώθεις περιέργεια για πράγματα που δεν ξέρεις, αυτό σου αποκαλύπτει νέα και ενδιαφέροντα μονοπάτια. Η εμπειρία σε οδηγεί σε δημιουργικό αδιέξοδο. Σε μια ρουτίνα που την νιώθει και το κοινό και σε εγκαταλείπει. Σε βλέπει σαν γερασμένο...»
Κύριε Βέντερς, από το Λοκάρνο το 2005 και το Βερολίνο το 2015, μέχρι απόψε στη Λουκέρνη το European Lifetime Achievement Award, είστε εδώ και 20 χρόνια αποδέκτης τιμητικών βραβείων. Ομως εσείς είστε ακόμα ένας ενεργός σκηνοθέτης, στα διαγωνιστικά τμήματα των φεστιβάλ του κόσμου, στα Οσκαρ, στις αίθουσες με νέες ταινίες. Πώς νιώθετε όταν μιλούν για το «σύνολο της καριέρας σας», όταν αυτό δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα;
Είναι προφανές ότι θέλουν να με κάνουν να αισθανθώ γέρος, αλλά δε θα το καταφέρουν (γελάει). Ναι, είναι αλήθεια ότι δύο δεκαετίες τώρα λαμβάνω τέτοιες τιμές. Αλλά απόψε είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Νιώθω υπέροχα γιατί το βραβείο έρχεται από τους συναδέλφους μου, το σπίτι μου, την οικογένειά μου - την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου. Εχω συνδεθεί με την Ακαδημία από τα πρώτα της βήματα, 36 χρόνια πριν και την υπηρέτησα ως Πρόεδρός της για 24 χρόνια. Οπότε αυτό ειδικά είναι πολύ σημαντικό και τιμητικό για μένα. Ομως αποφάσισα ότι δε θα διαβάσω κάτι απόψε, θα μιλήσω από την καρδιά μου. Για αυτό θα μου επιτρέψετε να σταματήσω εδώ. Θέλω να είμαι φρέσκος το βράδυ.
Ξαναδιαβάζοντας τη βιογραφία σας θυμήθηκα ότι θέλατε να γίνετε μουσικός, ή γιατρός - μάλιστα ξεκινήσατε σπουδές στην ιατρική όταν ήσασταν νέος. Μπροστά σε μία τέτοια βραδιά όπως η αποψινή, έχετε αναρωτηθεί για την επιλογή να ακολουθήσετε τη σκηνοθεσία; Για εμάς πήρατε τη σωστή απόφαση. Για εσάς;
Πολλές φορές το σκέφτομαι - τι θα είχε γίνει αν δεν πουλούσα το σαξόφωνο που μου έκαναν δώρο οι γονείς μου για να αγοράσω την πρώτη μου κάμερα 16 mm. Θεωρώ ότι αυτό ήταν το σταυροδρόμι της ζωής μου. Δεν νομίζω ότι θα γινόμουν σπουδαίος μουσικός, δεν ήμουν τόσο καλός. Ομως μπορεί να ήμουν πιο ευτυχισμένος άνθρωπος, γιατί αγαπώ την μουσική πάρα πολύ. Για αυτό την εξετάζω και μέσα από τα ντοκιμαντέρ μου, για αυτό κι όλες οι μέρες μου τελειώνουν με έναν δίσκο στο πικ απ και ένα καλό ουίσκι. Επίσης, δεν ξέρω τι θα είχε γίνει αν συνέχιζα τις σπουδές μου στην ιατρική. Επίσης, ειδικά τώρα που μεγάλωσα, αναρωτιέμαι πολλές φορές αν είμαι χρήσιμος. Σίγουρα θα ήμουν πιο χρήσιμος ως γιατρός. Εχω δουλέψει σε νοσοκομείο και έχω ζήσει από πρώτο χέρι το έργο των γιατρών και των νοσοκόμων, τους οποίους σέβομαι πάρα πολύ. Τώρα για το ιερέας, μάλλον ήταν το αστείο της νιότης μου. Δεν με βλέπω σε εκκλησίες.
Οι περισσότεροι σκηνοθέτες ακολουθούν μία συγκεκριμένη πορεία: ξεκινούν από μικρού μήκους, μουσικά βίντεο ή διαφήμιση κι όταν περάσουν στην μεγάλου μήκους, αφήνουν το μικρό φορμά πίσω τους. Εσείς μάς αιφνιδιάζετε συχνά: κάνετε ακόμα μικρού μήκους, πρόσφατα γυρίσατε κι ένα μουσικό βίντεο, περνάτε από τη φιξιόν στο ντοκιμαντέρ με άνεση. Τι σας κρατάει σε τέτοια εγρήγορση;
Ο φόβος να μην επαναπαυτώ. Να μην κολλήσω. Να μη βολευτώ σε όσα ξέρω. Θέλω συνεχώς να τρομάζω τον εαυτό μου λίγο. Για αυτό πειραματίζομαι με νέες τεχνολογίες, κάνω 3D, ή κάποιο installation γιατί δεν έχω ιδέα πώς να τα κάνω όλα αυτά - στην αρχή. Θεωρώ ότι είναι καλό να μην πιστέψεις ποτέ ότι τα ξέρεις όλα. Να μην νιώσεις έμπειρος σκηνοθέτης. Αν συνεχίσεις να νιώθεις περιέργεια για πράγματα που δεν ξέρεις, αυτό σου αποκαλύπτει νέα και ενδιαφέροντα μονοπάτια. Η εμπειρία σε οδηγεί σε δημιουργικό αδιέξοδο. Σε μια ρουτίνα που την νιώθει και το κοινό και σε εγκαταλείπει. Σε βλέπει σαν γερασμένο.
Η διαφορετική αντιμετώπιση της γυναίκα στο σινεμά, η ενσωμάτωση της διαφορετικότητας, η πολιτική ενσυναίσθηση δεν είναι απλώς το σωστό πράγμα να γίνει, αλλά και ο μόνος τρόπος να είμαστε αληθινοί σε έναν κόσμο που ευτυχώς αλλάζει. Η διαφορετικότητα είναι το στοίχημα και η περιουσία μας...»
Μιλώντας για νέους τρόπους να κοιτά κανείς τα πράγματα: το σινεμά έχει μπει ενεργά στο διάλογο ενός κόσμου που αλλάζει. Που κοιτά διαφορετικά τη γυναίκα, που βάζει όρια στο κακοποιητικό χιούμορ, που επιχειρεί να φωτίσει τη διαφορετικότητα με έναν τρόπο που δεν είναι χλευαστικός. Πολλοί αυτό το ονομάζουν λογοκρισία της woke κουλτούρας. Εσείς πώς το βλέπετε;
Ο κόσμος έχει ανοίξει κι έχει αποκαλύψει σε όλους μας ότι είναι -και πάντα ήταν- ένα πολύ πιο σύνθετο σύμπαν. Ειδικά σε θέμα φύλου, διαφορετικότητας, ο διάλογος είναι πολύ πιο ευρύς κι ανοικτός πλέον. Κι αυτό είναι καλό. Δε θα σας πω ότι «εγώ μεγάλωσα σε εποχές που ξέραμε μόνο 2 φύλα, τον άντρα και τη γυναίκα». Γιατί εγώ μεγάλωσα σε εποχές που δεν ξέραμε πολλά. Η ζωή μάς απέδειξε ότι είναι πιο πολύπλοκη κι αυτό οφείλει να το αποτυπώσει και το σινεμά, αν θέλει να είναι ειλικρινές κι όχι παλιό και ψεύτικο. Η διαφορετική αντιμετώπιση στη γυναίκα, η ενσωμάτωση της διαφορετικότητας δεν είναι απλώς το σωστό πράγμα να γίνει, αλλά και ο μόνος τρόπος να είμαστε αληθινοί. Οι ταινίες είναι μία συναισθηματική διαδικασία σύνδεσης με τον άνθρωπο. Πώς θα συνδεθείς αν ο άλλος δεν αναγνωρίζει την ύπαρξή σου; Δεν γίνεται το σινεμά να αναπαράγει μόνο mainstream, παλιά μοτίβα. Η διαφορετικότητα είναι το στοίχημα και η περιουσία μας.
Και θα επιστρέψω στην «Αλίκη στις Πόλεις». Θα μπορούσατε να γυρίσετε την ταινία στις μέρες μας; Πιστεύετε ότι θα σας επέτρεπαν να δείξετε ένα μικρό κορίτσι με το σλιπάκι του να κάνει μπάνιο στο ποτάμι με έναν άγνωστο άντρα; Κι αυτό να είναι μία από τις πιο αθώες, δυνατές, τρυφερές εικόνες στο σύγχρονο σινεμά; Μήπως έχει πεθάνει αυτή η αθωότητα;
Το έχω σκεφτεί πολλές φορές. Ομως θα σας πω κάτι: ο κινηματογραφικός φακός βγάζει όσα κουβαλάς, όσα κρύβεις μέσα σου. Αν είσαι ηδονοβλεψίας, θα βγει αυτό. Αν είσαι αθώος, ρομαντικός, ακόμα και αφελής, αυτό θα δείξει η μεγάλη οθόνη. Δεν μπορείς να κρύψεις τις προθέσεις σου. Οπότε θεωρώ ότι θα έβρισκα τρόπους να δείξω την ιστορία μου τελικά. Οπως κι εσείς, αν αυτά κουβαλάτε, θα τα διακρίνατε με τη σωστή τονικότητα και διάθεση. Δεν θεωρώ ότι ο σύγχρονος διάλογος προσπαθεί να λογοκρίνει κανέναν. Δεν τον φοβάμαι. Αντιθέτως, είμαι στο πλευρό όσων δεν ανέχονται πλέον την ευκολία της κακοποίησης.
Το σινεμά οφείλει να βοηθήσει την Ευρώπη. Η Ευρώπη χρειάζεται βοήθεια. Συναισθηματική βοήθεια - γιατί ο πολιτικός κόσμος μάς έχει κόψει το οξυγόνο και την ανάσα και τη χαρά. Οταν συζητάς πολιτική πλέον, σου μιλάνε μόνο για οικονομία κι επενδύσεις. Δεν είναι αυτό η πολιτική. Η πολιτική είναι η ευτυχία, η χαρά μας. Ποιος είναι ευτυχισμένος πια με όλα όσα γίνονται; Για αυτό και το σινεμά πρέπει να ξαναδείξει το δρόμο στην Ευρώπη. Ενας συναισθηματικά συνδεδεμένος θεατής είναι ένας ζωντανός άνθρωπος...»
Είναι αρκετά συγκινητικό αυτό που είπατε στην αρχή: ότι θεωρείτε την Ευρωπαϊκή Ακαδημία ως κινηματογραφικό σας σπίτι. Οταν εσείς ξεκινήσατε όμως, η πολιτική ταινία για παράδειγμα, είχε ένα άλλο βάρος - στήριξε αλλαγές, επαναστάσεις, μία Ακαδημία που αντανακλούσε την ενωμένη Ευρώπη. Στις μέρες μας δεν σας τρομάζει η εικόνα της Ευρώπης;
Είναι αλήθεια, η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε πολύ επικίνδυνα σταυροδρόμια. Δυστυχώς η άνοδος της ακροδεξιάς και του φασισμού, του εθνικισμού, του νεο-ναζισμού, πείτε το όπως θέλετε, είναι μία υπαρκτή πραγματικότητα. Η ιδέα του «η χώρα μου πάνω από όλα» ήταν μία ιδέα που νόμιζα ότι είχαμε εγκαταλείψει, την αφήσαμε συνειδητά πίσω μας γιατί μάς δίδαξε η Ιστορία που μάς οδήγησε. Ποτέ δεν πίστευα ότι θα ξαναζούσα στη διάρκεια της ζωής μου την επάνοδο μίας τόσο επικίνδυνης φιλοσοφίας. Για μένα η μεγάλη ιδέα ήταν και θα είναι η Ευρώπη. Κι αυτό απέτυχε, αλλά εγώ θα συνεχίζω να υποστηρίζω ότι ενωμένοι οι λαοί έχουμε ένα πολύ καλύτερο μέλλον.
Κι εκεί κρύβεται η δική μας ευθύνη και η δική μας δύναμη. Το σινεμά οφείλει να βοηθήσει την Ευρώπη, η Ευρώπη δε θα βοηθήσει το σινεμά. Η Ευρώπη χρειάζεται βοήθεια. Συναισθηματική βοήθεια - γιατί ο πολιτικός κόσμος μάς έχει κόψει το οξυγόνο και την ανάσα και τη χαρά. Οταν συζητάς πολιτική πλέον, σου μιλάνε μόνο για οικονομία κι επενδύσεις. Δεν είναι αυτό η πολιτική. Η πολιτική είναι η ευτυχία, η χαρά μας. Οι Αμερικάνοι το έχουν και στο Σύνταγμά τους: η επιδίωξη της ευτυχίας. Ποιος είναι ευτυχισμένος πια με όλα όσα γίνονται; Για αυτό και το σινεμά πρέπει να ξαναδείξει το δρόμο στην Ευρώπη. Ενας συναισθηματικά συνδεδεμένος θεατής είναι ένας ζωντανός άνθρωπος.
Μιλήσατε για την Αμερική. Και την αγαπάτε πολύ την Αμερική - την κοιτούσατε πάντα καυστικά, αλλά και με έναν απέθαντο ρομαντισμό, τα τοπία της, τους ανθρώπους της, την μυθολογία της. Πώς θα έπεφτε σήμερα το βλέμμα σας πάνω στη χώρα του Τραμπ; Τι ταινία θα κάνατε σήμερα για την Αμερική;
Δε θα έκανα. Αρνούμαι να ξανακάνω ταινία για την Αμερική. Η τελευταία μου ήταν το «The Land of Plenty» και ήταν βαθιά ειρωνική. Γιατί δεν είναι η Γη της Επαγγελίας πια η Αμερική. Δεν την ενδιαφέρουν οι πολλοί, η δημοκρατία, η αλληλεγγύη. Πέθανε το αμερικάνικο πνεύμα. Και δεν νομίζω ότι μπορεί να αναστηθεί. Δεν υπάρχει γυρισμός σε κανέναν ρομαντισμό, σε κανένα ιδεώδες. Ειδικά στην αμερικανική πολιτική, η ατμόσφαιρα πλέον μυρίζει μπαρούτι προδοσίας. Οι πολιτικοί της κακοποιούν τις δημοκρατικές αξίες που η χώρα τους έστελνε ως διάγγελμα στον κόσμο. Η απληστία είναι το νέο νόμισμα. Ειδικά αυτός ο απαίσιος άνθρωπος, αυτός ο πορτοκαλί τύπος, ο Πρόεδρος Τραμπ διέπεται μόνο από απληστία, συμφέρον και διαφθορά. Και το κακό είναι ότι κανείς δεν το βλέπει. Πώς είναι δυνατόν να τον πιστεύουν; Πώς είναι δυνατόν; Πώς έγινε ένας ολόκληρος λαός θύμα ενός τέτοιου τύπου;
Δεν θα ξανακάνω ταινία για την Αμερική. Πέθανε το αμερικανικό πνεύμα και δεν μπορεί να αναστηθεί. Δεν υπάρχει γυρισμός σε κανέναν ρομαντισμό, σε κανένα ιδεώδες. Η απληστία είναι το νέο νόμισμα. Ειδικά αυτός ο απαίσιος άνθρωπος, αυτός ο πορτοκαλί τύπος, ο Πρόεδρος Τραμπ διέπεται μόνο από απληστία, συμφέρον και διαφθορά. Και το κακό είναι ότι κανείς δεν το βλέπει...»
Για εσάς ποιο ήταν το σημείο μηδέν; Πότε χάθηκαν όλα - όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και σε ολόκληρο κόσμο...
Είναι αλήθεια ότι ο απροκάλυπτος ατομικισμός είναι η πληγή σε ολόκληρο τον κόσμο πια, όχι μόνο στην Αμερική. Για μένα η αρχή του τέλους ήταν η ψηφιακή επανάσταση. Εγινε πάρα πολύ γρήγορα, απίστευτα απερίσκεπτα, εξαιρετικά τυχοδιωκτικά, με μόνο γνώμονα το κέρδος. Οταν η πληροφορία είναι digital και προσφέρεται με ένα google στο κινητό σου, σταματάει να είναι γνώση. Σταματά να είναι Ιστορία. Δεν διαβάζεις, δεν μαθαίνεις, σκρολάρεις. Δεν αναρωτιέσαι τιποτα. Δεν επεξεργάζεσαι τίποτα. Δεν μεταβολίζεις τίποτα. Εκατομμύρια δυτικού κόσμου κολλημένοι στα κινητά μας, πιστεύοντας ότι μένουμε πληροφορημένοι για την πολιτική, το παρόν και το μέλλον μας. Ενώ στην ουσία παραμένουμε αποκομμένοι. Δεν συνδεόμαστε. Δεν ενωνόμαστε. Δεν έχουμε τη γνώση που χρειαζόμαστε για να συνασπιστούμε. Μαντέψτε ποιους συμφέρει όλο αυτό. Πώς μπορείς να κάνεις ξανά τον άνθρωπο να ταξιδεύει και να παρατηρεί, να διδάσκεται από προσωπική εμπειρία; Να διαβάζει Ιστορία, να μελετά;
Για αυτό νιώσατε την ανάγκη να κάνετε το «Perfect Days»; Θέλατε λίγο να αδειάσετε το μυαλό μας με αυτό τον ήρωα που ήθελε λίγα, που αναζητούσε την επαφή με τη φύση, την γείωση του σ' αυτό τον κόσμο της ταχύτητας;
Ποτέ δεν ξέρω ποια ανάγκη καλύπτω όταν κάνω ταινίες. Το ανακαλύπτω μετά από χρόνια κοιτώντας πίσω. Αλλά ναι, με γοήτευσε αυτός ο ήρωας που επέλεξε τον μινιμαλισμό και τον ονόμασε ευτυχία. Ξέρετε ποιο είναι το μεγαλύτερο βραβείο που πήρα τελευταία; Ο κόσμος που με πλησιάζει και μου λέει ότι μετά από αυτή την ταινία, βγαίνουν από το σπίτι κάθε πρωί, κοιτούν τον ουρανό και χαμογελάνε. Και αυτό αλλάζει όλη τους την μέρα.
Από την άλλη, οι τεχνολογικές επαναστάσεις όπλισαν και τα χέρια των δημιουργών, των καλλιτεχνών. Εσείς αγαπάτε την τεχνολογία στο σινεμά, δεν την απορρίπτετε...
Οχι, φυσικά κι όχι. Απλώς υπάρχει διαφορά στο να πηγαίνεις εσύ με μία δημιουργική περιέργεια προς την τεχνολογία. Με την ηλικία, την εμπειρία και τη γνώση του πώς θα την εκμεταλλευτείς. Τι μπορεί να κάνει η τεχνολογία για την τέχνη σου και τη ζωή σου, όχι να γίνει η ζωή σου η τεχνολογία. Αυτό λέω και στους μαθητές μου - πρώτα κοιτάμε με γυμνά μάτια και μετά σκύβουμε στην κάμερα. Είδα πάρα πολλές ταινίες φέτος από κινηματογραφιστές που έσπασαν τα όρια, έφτιαξαν ταινία όπως κανένας άλλος στο παρελθόν - ίσως πιο πολύ στο χώρο του ντοκιμαντέρ, αλλά και πάλι.
Θέλετε να μάς δώσετε μερικά παραδείγματα τέτοιων ταινιών;
Οχι, όχι. Γιατί αν γίνω συγκεκριμένος και πω κάποια ονόματα, μετά θα θυμηθώ όσους ξέχασα. Και θα νευριάσω πάρα πολύ με τον εαυτό μου (γελάει).
Θεωρώ ότι θα διανύσουμε έναν πλήρη κύκλο πειραματισμού και θα επιστρέψουμε στην αίθουσα. Σε λίγα χρόνια η κινηματογραφική αίθουσα, η έξοδος για σινεμά θα είναι ό,τι πιο cool μπορείς να κάνεις. Θα το δείτε...»
Μιλώντας για το πώς χρησιμοποιεί κανείς την τεχνολογία: μπορεί κανείς να κοιτάξει το streaming ως το τέλος του σινεμά. Ομως αν το δει κανείς συνδυαστικά, μάς εφοδιάσε και με έναν τεράστιο όγκο φιλμογραφιών που δε θα μπορούσαμε να βρούμε διαφορετικά. Ομως οι νέες γενιές δεν το κοιτούν συνδυαστικά. Και οι παλιότεροι βαριούνται να πάνε σινεμά, επίσης. Πώς θα πείσουμε ξανά το κοινό να επιστρέψει στην αίθουσα;
Δεν μπορεί κανείς να πείσει κανέναν. Και δεν είναι κι αυτός ο σκοπός. Το θέμα είναι να τους εμπνεύσεις. Να το επιλέξουν. Οπότε εμείς πρέπει να κάνουμε ταινίες που θα εμπνεύσουν τον κόσμο να τις δει σε μεγάλες οθόνες. Για την νέα γενιά είμαι ακόμα πιο αισιόδοξος: πάρε ένα πιτσιρίκι και πήγαινέ το σινεμά, επέλεξε σωστά την ταινία, μία ταινία που εντυπωσιάζει το μέγεθός της, που προκαλεί το κοινό να συμμετέχει, μια κωμωδία για παράδειγμα. Οταν θα ζήσει αυτή την εμπειρία, δε θα την ξεχάσει ποτέ. Και θα την αναζητά. Εμείς πώς κολλήσαμε; Κάποτε κάποιος μάς πήγε σινεμά. Και η μεγάλη οθόνη μάς μάγεψε. Και το γέλιο του διπλανού μας ή η βουβή του συγκίνηση ήταν κολλητικά.
Οπότε είστε αισιόδοξος για το μέλλον του σινεμά;
Ναι. Θεωρώ ότι θα διανύσουμε έναν πλήρη κύκλο πειραματισμού και θα επιστρέψουμε στην αίθουσα. Σε λίγα χρόνια η κινηματογραφική αίθουσα, η έξοδος για σινεμά θα είναι ό,τι πιο cool μπορείς να κάνεις. Θα το δείτε...
Το Flix θα παρακολουθήσει την τελετή απονομής από κοντά και θα σας μεταδώσει όλα όσα συμβαίνουν επί σκηνής των 37ων Ευρωπαϊκών Κινηματογραφικών Βραβείων. Και για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά γίνεται streaming partner, δίνοντας σας τη δυνατότητα να δείτε ζωντανά την τελετή απονομής μαζί με εκατομμύρια θεατές σε όλη την Ευρώπη. Aπόψε στις 21.00 - μείνετε συντονισμένοι στο Flix.
