Αν και μακριά από τις ρίζες του νεορεαλισμού που έκαναν τον Ροσελίνι ηγετική φιγούρα του σημαντικότερου κινηματογραφικού κινήματος στην Ιταλία με ταινίες όπως το «Paisa», το «Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη» και το «Γερμανία, Ωρα Μηδέν», το «Ταξίδι στην Ιταλία» είναι στην πραγματικότητα, περισσότερο από όλα τα παραπάνω, μια ωδή στην ωμή, μπανάλ, αφτιασίδωτη και στιγμές τρομακτική αλήθεια των ηρώων του.
Μόνο που ήταν λίγοι όσοι μπόρεσαν να το καταλάβουν, πίσω στο 1954, όταν στην τέταρτη συνεργασία του Ροσελίνι με την Ινγκριντ Μπέργκμαν και κάτω από τη σκιά ενός σκανδάλου που βρήκε τους δυο τους παθιασμένα ερωτευμένους στη δίνη μιας χώρας που ήταν αδύνατον να αποδεχθεί τη σχέση δύο παντρεμένων, ο Ροσελίνι κατηγορήθηκε όχι μόνο επειδή απαρνήθηκε τον νεορεαλισμό αλλά κυρίως γιατί έκανε μια ταινία για το «τίποτα».
Γυρισμένο χωρίς σενάριο και σχεδόν σε πραγματικό χρόνο, το «Ταξίδι στην Ιταλία» αφηγείται την ιστορία ενός ζευγαριού Βρετανών που φτάνουν στην Νάπολη με σκοπό να πουλήσουν τη βίλα ενός θείου τους. Μόνοι «για πρώτη φορά μετά από τον γάμο τους», o Αλεξ και η Κάθριν θα ανακαλύψουν πως μετά από οκτώ χρόνια κοινής ζωής δεν είναι παρά δύο ξένοι, πως γνωρίζουν ελάχιστα ο ένας για τον άλλον και πως η μοναδική τους ευκαιρία να σώσουν ό,τι μπορεί να σωθεί από το γάμο τους βρίσκεται κρυμμένο στα ερείπια μιας πόλης ζωντανής και νεκρής μαζί όσο η Νάπολη.
O Ροσελίνι κινηματογραφεί το ταξίδι του ζευγαριού, επικεντρώνοντας το βλέμμα του στον κενό χρόνο που παρεμβάλλεται στην καθημερινότητά τους. Τους παρατηρεί σαν αναπόσπαστα στοιχεία του επιβλητικού τοπίου, σημάδια του σήμερα ανάμεσα στα μνημεία του χθες, προσπαθώντας να ανακαλύψει που μπορεί να βρίσκεται το μέλλον τους. Στην πραγματικότητα, επιλέγει να κινηματογραφήσει τις σιωπές τους, την αμηχανία που γεννιέται κάθε φορά που μένουν μόνοι, τις διαδρομές του ενός ή του άλλου καθώς αναζητούν απεγνωσμένα ένα ποτό ή το νόημα της ζωής, δίνοντας την ίδια ακριβώς σημασία στην μπαναλιτέ της ύπαρξής τους και στο «τίποτα» που ορίζει την εσωτερική πορεία τους προς την όποια λύτρωση.
Ταυτόχρονα με τον Μπέργκμαν και πολύ πριν τον Αντονιόνι ή οποιονδήποτε μεγάλο μοντέρνο του σινεμά, ο Ροσελίνι κάνει το χώρο και το χρόνο πρωταγωνιστή και καθρέφτη της ψυχικής κατάστασης των ηρώων του, φτιάχνοντας σινεμά με πρώτες ύλες την αντιπαράθεση ανάμεσα στην (ιστορική) μνήμη και την αποστειρωμένη από οποιαδήποτε κοινωνικοπολιτική ανάλυση θεώρηση του είναι, το παράλογο και το λογικό, το πραγματικά σημαντικό και το βαρυσήμαντα ασήμαντο, ποτίζοντας αυτό το «Ταξίδι» με έναν ρεαλισμό που δεν έχει την παραμικρή σχέση με το ντοκουμέντο (πόσο μάλλον με τον πολλές φορές επιτηδευμένο νεορεαλισμό) αλλά με τη βαθιά σχεδόν βιωματική αίσθηση της ίδιας της ζωής.
Στην πιο σοκαριστική (από όποια πλευρά και να τη δεις) σκηνή της ταινίας, η Κάθριν θα σταθεί έντρομή μπροστά σε ένα ζευγάρι που κάηκε αγκαλιασμένο από τη λάβα του ηφαιστείου στην Πομπηία αναφωνόντας «Βρήκαν το θάνατο μαζί, ενωμένοι» και για πρώτη φορά στη ζωή της θα καταρρεύσει. Εκεί, μάρτυρας ενός σπουδαίου σινεμά, είναι αδύνατον να μην αισθανθείς μαζί της το μεγαλείο της ανθρώπινης ζωής, την κάθε μικρή ή μεγάλη στιγμή που άφησες να περάσει χωρίς να τη ζήσεις και κυρίως την ανάγκη για να πιστέψεις οριστικά και αμετάκλητα στην αγάπη σαν το μοναδικό πράγμα που σου έχει απομείνει όταν τα πάντα γύρω σου έχουν καταπλακωθεί από τα ερείπια μιας ζωής χαμένης σε αυτό το μεγάλο «τίποτα».
Εκεί, σε αυτήν ακριβώς τη σκηνή που μοιάζει να κουβαλά πάνω της όλο το αισθητικό, φιλοσοφικό αλλά κυρίως βαθιά ανθρώπινο φορτίο που βαραίνει τόσο ανεπαίσθητα αλλά και τόσο αποκαλυπτικά επώδυνα το «Ταξίδι στην Ιταλία» είναι αδύνατον να μην αναγνωρίσεις τη γέννηση του μοντέρνου σινεμά.
Είτε με τη βαρύτητα που του αποδίδουν οι ιστορικοί του κινηματογράφου με πρωτεργάτες τους αιρετικούς κριτικούς/δημιουργούς της nouvelle vague που έσωσαν το φιλμ από τη λήθη που του επιφύλλασσε η εμπορική του αποτυχία: ως τη δεύτερη πιο σημαντική στιγμή του σινεμά μετά τον «Πολίτη Κέιν» του Ορσον Γουελς,
Είτε με την σπουδαιότερη και απείρως πιο βαρυσήμαντη αίσθηση πως μπροστά στα έντρομα από το ψυχικό βάρος μάτια σου απλώνεται το σινεμά όπως πρέπει να είναι: καθαρό, ζωντανό, λιτό και λυτρωτικό. Μοντέρνο, δηλαδή, από τη στιγμή της σύλληψής του και μέχρι όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Το «Ταξίδι στην Ιταλία» του Ρομπέρτο Ροσελίνι προβάλλεται το Σάββατο 19 Οκτωβρίου στις 20.00 στην Αίθουσα Α της Ταινιοθήκης της Ελλάδος σε αποκατεστημένη κόπια, μέρος του «Rossellini Project» που υποστηρίζουν το στούντιο Cinecitta Luce, η Ταινιοθήκη της Ιταλίας, η Ταινιοθήκη της Μπολόνια και το Coproduction Office, στο πλαίσιο του 7ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου που διαρκεί μέχρι τις 27 Οκτωβρίου.
Διαβάστε ακόμη:
