Η Ανα Χιντς ήρθε στην Αθήνα, προσκεκλημένη του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας - Νύχτες πρεμιέρας, αφότου κέρδισε το Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Σάντανς, υποψηφιότητες στα Βραβεία της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας και στα Lux του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αφότου ένα μικρό ντοκιμαντέρ από μια μικρή χώρα έκανε τεράστια αίσθηση. Τώρα, η ταινία της, «Η Αδελφότητα της Καπνιστής Σάουνας», θα προβάλλεται στις αίθουσες, από την Πέμπτη, 9 Νοεμβρίου, από τη FilmTrade.
Η ίδια η Ανα είναι γεμάτη ενέργεια, ζεστή, πειστική, μεταδοτική - ίσως σ' αυτό βοηθά και η κουλτούρα της σάουνας καπνού που έμαθε από πολύ μικρή, από τη γιαγιά της. Η ταινία, το «Smoke Sauna Sisterhood», είναι ένα ιδιαίτερο ντοκιμαντέρ που ξετυλίγεται ολόκληρο στο σκοτάδι μιας εσθονικής σάουνας, όσο γυναίκες, γυμνές από ρούχα κι από όποιο φόβο ή αναστολή, μοιράζονται τις ιστορίες τους. Τι παράξενο, ο τίτλος δεν μπορεί να μεταφραστεί με ακρίβεια στα ελληνικά, μια και η λέξη «αδελφότητα» δεν προσδιορίζει το φύλο των μελών της. Μιλήσαμε με την Ανα Χιντς όσο βρέθηκε στην Αθήνα και μας γέμισε με μια αισιοδοξία διαρκείας. Παρακάτω όσα μας είπε.
Τώρα που ταξιδεύεις με την ταινία σου σε πολλές χώρες και διαφορετικές ηπείρους, αναρωτιέμαι αν στο κοινό υπάρχουν πολλοί άντρες, γιατί η ταινία σου μοιάζει κυρίως να θέλει να μοιραστεί μια αλήθεια με το γυναικείο κοινό.
Δεν ισχύει. Ταξιδεύω πολύ με την ταινία κι έχω μεγάλη ανταπόκριση από άντρες στο κοινό. Η ανταπόκρισή τους είναι τεράστια, μου γράφουν μηνύματα, οπωσδήποτε δεν είναι μια ταινία μόνο για γυναίκες κι αυτό είναι το καταπληκτικό. Νομίζω έχει να κάνει με τις προκαταλήψεις μας. Οταν μιλάω στο κοινό, λέω ότι το πρόβλημα δεν είναι οι άνθρωποι που γεννήθηκαν σε ανδρικό σώμα, αλλά οι πατριαρχικές μας πεποιθήσεις κι αυτό πηγαίνει παραπέρα από το φύλο. Και στην ταινία βλέπεις μητέρες που μεταφέρουν το ανδρικό βλέμμα στις κόρες τους. Οι πατριαρχικές αντιλήψεις βρίσκονται και σε γυναικεία και σε ανδρικά κορμιά. Πολλοί άνδρες επικοινωνούν μαζί μου και ψάχνουν το ίδιο, έναν ασφαλή τόπο για να μοιράζονται τις σκέψεις τους. Επίσης βλέπουν το πώς αποτυπώνεται το γυναικείο σώμα στην ταινία και, ακριβώς, συνειδητοποιούν τη δική τους, ανδρική ματιά. Και εκείνοι υποφέρουν από τις πατριαρχικές αντιλήψεις, αυτή την πίεση να είσαι πολύ δυνατός, ποτέ ευάλωττος. Οπότε το μήνυμά μου απευθύνεται σ’ όλη την ανθρωπότητα: ας μη φοβόμαστε το άβολο, το αμήχανο, τις εμπειρίες μας, όσο ντροπιαστικές ή επώδυνες. Ούτε και πρέπει να εξοστρακίζουμε ανθρώπους που γεννήθηκαν σ’ ένα ανδρικό σώμα. Ολους πρέπει να τους ενθαρρύνουμε να συνδέονται με τον εαυτό τους και με τις αδυναμίες τους. Στην Εσθονία πολλοί άντρες μου γράφουν και μου ζητούν να κάνω άλλη μια ταινία, το «Smoke Sauna Brotherhood»! Αλλά πρώτα πρέπει να φτιάξουν αυτή την «αδελφότητα». Γιατί πηγαίνουν στη σάουνα και μιλάνε για βλακείες.
Το μήνυμά μου απευθύνεται σ’ όλη την ανθρωπότητα: ας μη φοβόμαστε το άβολο, το αμήχανο, τις εμπειρίες μας, όσο ντροπιαστικές ή επώδυνες.»
Τι σημαίνει η καπνιστή σάουνα για σένα;
Προέρχομαι από αυτή την κουλτούρα, γνωρίζω καλά την εμπειρία της σάουνας, αυτής της συμπαντικής μήτρας που προσφέρει ασφάλεια, όπου κάθε εμπειρία μπορεί να ειπωθεί με προστασία κι αυτή την εμπειρία θέλησα να μεταφέρω στο σινεμά. Για μένα το ασφαλές μέρος μου είναι όντως η smoke sauna, απ' όταν ήμουν κοριτσάκι. Και τώρα, ως τα Χριστούγεννα θα πάω σπίτι μου μόνο για τέσσερις μέρες και τις δύο θα πάω στη σάουνα, το έχω ανάγκη.
Πώς έπεισες τις γυναίκες που συμμετέχουν στην ταινία να ξεγυμνωθούν τόσο απόλυτα, κυριολεκτικά και μεταφορικά;
Πρώτα απ’ όλα, νιώθω ότι δεν είναι σημαντικό μόνο να λέμε μια ιστορία, αλλά το πώς κάνουμε τις ταινίες κι υπάρχουν πολλά προβλήματα στη διαδικασία, αλλά και στις κινηματογραφικές σχολές. Υπάρχει η θέση του σκηνοθέτη ως Θεού, σπουδαίου καλλιτέχνη που μπορεί να χειραγωγήσει όποιον θέλει. Είμαι κατά αυτού, το πώς είναι η διαδικασία φαίνεται στο αποτέλεσμα. Η μεγάλη πρόκληση για μένα ήταν η οικειότητα, πώς δούλεψα με τις γυναίκες. Ημουν καθαρή από την αρχή, αυτό είναι το επίπεδο της οικειότητας που ζητάμε, δεν θα προσπαθήσω να πείσω κανέναν, μόνο ενημερώνω. Αν ήθελε εκείνη να είναι μέρος της ταινίας, συνεχίζαμε. Αν δεν ήταν σίγουρη, ήταν όχι, δεν προσπαθούσα παραπάνω. Δεν ήθελα να μου υπογράψουν τη συγκατάθεσή τους από την αρχή, ήξερα ότι οι γυναίκες θα σκεφτούν μετά τι είπαν κι ήθελα να είναι ασφαλείς, γυρίζαμε για επτά χρόνια και συγχαίρω την παραγωγό μου γι’ αυτό, στο μοντάζ το έδειξα στις γυναίκες και τότε είχαν δικαίωμα να πουν ναι ή όχι και να υπογράψουν. Καμία δεν είπε όχι, αλλά νομίζω είναι επειδή τις συμπεριλάμβανα στα πάντα. Το μήνυμά μου είναι ότι μπορείς να κάνει θαρραλέο σινεμά χωρίς να είσαι μαλάκας. Μετά η πρόκληση ήταν στην αρχή, μια κι έχω πτυχίο στη φωτογραφία και η εικόνα έχει μεγάλη σημασία για μένα. Και λέω, γυναικεία γυμνά κορμιά, η γυμνότητα δεν είναι καθόλου σεξουαλική, πώς αποφεύγουμε το ανδρικό βλέμμα; Το οποίο δεν είναι θέμα άνδρα, είναι θέμα βλέμματος. Στην Εσθονία έχουμε πολύ δρόμο για τη συμπεριληψιμότητα στη διεύθυνση φωτογραφίας, οι περισσότεροι διευθυντές φωτογραφίας είναι άνδρες, είχα πολύ δύσκολη επιλογή. Και λέω, να διαλέξω κάποια σε γυναικείο κορμί κι ας μη συμβαδίζουμε καλλιτεχνικά, ή να διαλέξω με βάση το όραμα και την ανθρώπινη σύνδεση; Και επέλεξα έτσι, με τον Αντς Τάμικ είμασταν συμφοιτητές, είναι εξαιρετικά ευαίσθητος άνθρωπος. Δοκιμάσαμε, σύντομα βρήκαμε την ισορροπία μας, γυρίσαμε πρώτα με εμένα μπροστά στην κάμερα, το έδειξα στις γυναίκες, κάναμε κι ένα δοκιμαστικό μαζί τους κι όλες ένιωσαν πανέμορφα, ασφαλείς. Ελπίζω στο μέλλον να έχουμε περισσότερες επιλογές.
Τι προετοιμασία κάνατε για το γύρισμα; Είχατε προαποφασίσει τις ιστορίες που θ' αφηγηθούν οι γυναίκες και την κατάληξή τους;
Δεν ήξερα τις ιστορίες. Ηταν κανόνας στο σετ ότι δεν κουβεντιάζουμε τι θα λεχθεί μέσα στη σάουνα. Περνάς ώρες εκεί και η σωματική βρωμιά έρχεται στην επιφάνεια, αλλά το ίδιο και η συναισθηματική. Οι συγκεκριμένες ιστορίες γέννησαν η μία την άλλη, δεν ήταν κάτι που γνώριζα. Ομως είχα ένα όραμα μιας κυκλικής δομής και της λειτουργίας του νερού στην κάθαρση, την επούλωση. Η γιαγιά μου έλεγε ότι τα τραύματα είναι σαν παγωμένο νερό κι υπάρχει τόσο πολύ καμιά φορά που μέσα μας έχουμε μόνο πάγο. Αλλά το νερό μεταμορφώνεται, μπορεί πάντα να ξαναρχίσει να ρέει. Οπότε αυτή η εμπειρία δεν είναι μόνο σωματική ζεστασιά, αλλά και μια κοινότητα που σε περικλείει με ζεστασιά και εμπιστοσύνη. Και κάνει το νερό να ξεπαγώσει και να ρέει. Αυτό δεν το λέμε με λόγια, αλλά νομίζω φαίνεται στις εικόνες μας. Οι ιστορίες ήταν έκπληξη και για μένα.
Δεν φοβάμαι τις προκλήσεις, δεν φοβάμαι το άβολο και το ίδιο θα έπρεπε, νομίζω, να κάνει η ανθρωπότητα.»
Για πρώτη μεγάλου μήκους ταινία, έβαλες στον εαυτό σου αρκετά... δημιουργικά εμπόδια!
Εχουμε μια τηλεοπτική εκπομπή που ήθελε να έρθει στη smoke sauna για να μιλήσει μαζί μου. Λέω, ΟΚ, πάμε, ας κάνουμε εκεί τη συνέντευξή μας. Η κάμερα δεν άντεξε για 15 δευτερόλεπτα και λέω, γουάου, εμείς πώς το καταφέραμε; Αλλά δεν διάλεξα μ’ αυτή την παράμετρο, κάνω ταινίες από ένστικτο, από την καρδιά μου, όταν έρχονται στον ύπνο μου, σαν οράματα. Δεν είναι επιλογή, είναι ανάγκη, είναι κάτι που πρέπει να βγει και τότε απλώς βρίσκεις λύσεις. Δεν φοβάμαι τις προκλήσεις, δεν φοβάμαι το άβολο και το ίδιο θα έπρεπε, νομίζω, να κάνει η ανθρωπότητα. Για μένα η τέχνη, το σινεμά, είναι ζωντανό υλικό – όχι ότι πρέπει μια ταινία να είναι ντοκιμαντέρ, ας είναι τρόμου, φαντασίας, όποιου είδους, οτιδήποτε, αρκεί να έχει ζωή μέσα του, να μην είναι νεκρό.
Η Εσθονία, όπως και η Ελλάδα, είναι μια μικρή χώρα με μικρή οικονομική πρόβλεψη για το σινεμά – κι όμως πήγες στο Σάντανς, στο CPH Docs, έκανες συμπαραγωγή με Γαλλία και Ισλανδία, είσαι ένα success story. Πώς αντιμετώπισες την πρόκληση;
Οταν πρωτοζητήσαμε χρήματα από το Εσθονικό Κέντρο Κινηματογράφου, μας απέρριψαν. Δεν καταλάβαιναν τι θα κάνουμε, ένα μικρό σκοτεινό δωμάτιο, κάτι γυναίκες που μιλούν, μου είπαν ότι δεν είχαν ξαναδεί κάτι τέτοιο. Τους απάντησα, γιατί να κάνω μια ταινία που έχετε ξαναδεί; Τώρα, όταν έκανε πρεμιέρα στο Σάντανς και κέρδισα το Βραβείο Σκηνοθεσίας, η Κριτική Επιτροπή μίλησε μαζί μου και μου σχολίασε την ταινία και, κυριολεκτικά, με επαίνεσαν ακριβώς για τα ίδια στοιχεία για τα οποία το Κέντρο Κινηματογράφου με είχε απορρίψει. Αλλά πόσοι άνθρωποι μετά από αυτή την απόρριψη δεν θα είχαν παραιτηθεί από την προσπάθεια; Ή δεν θα είχαν ακολουθήσει τη συμβουλή τους; Απ’ όλη τη διαδικασία έμαθα πώς να εμπιστεύομαι την εσωτερική φωνή, τη διαίσθησή μου. Νομίζω ότι η επιτυχημένη πορεία της ταινίας άνοιξε τα μάτια και σε αρκετούς ανθρώπους που παίρνουν αποφάσεις για τον κινηματογράφο της χώρας μου. Από τις μικρές χώρες μπορούν να έρθουν μεγάλες ταινίες, ας μην έχουμε κόμπλεξ κατωτερότητας.
H ταινία της Ανα Χιντς, «Η Αδελφότητα της Καπνιστής Σάουνας», βγαίνει στις αίθουσες την Πέμπτη, 9 Νοεμβρίου, από τη FilmTrade.
