Βλέποντας το νέο ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ψυλλάκη «ΜΕΤΑΞΑ, Ακούγοντας το Χρόνο» δεν μπορείς παρά να νιώσεις μια ευφορία, εντελώς δυσανάλογη με το κεντρικό του θέμα, που δεν είναι άλλο από τις αφηγήσεις των γιατρών του νοσοκομείου ΜΕΤΑΞΑ που στο διττό ρόλο του θέράποντα και του ασθενή με καρκίνο εξομολογούνται την εμπειρία του να έρχεσαι τόσο κοντά στο θάνατο και όμως να απομακρύνεις τη σκέψη σου από την απειλή του τέλους, γεμίζοντάς την με τα συναισθήματα μιας επανεκτίμησης της ζωής που κανείς από εμάς δεν κάνει πια τον κόπο να διαθέσει ελάχιστο χρόνο για να το κάνει.
Αυτή ήταν και η πρόθεση του Σταύρου Ψυλλάκη, όταν γνώρισε τον Νίκο Καρβούνη, γιατρό και καρκινοπαθή στο νοσοκομείο ΜΕΤΑΞΑ και μαζί ξεκίνησαν να διηγηθούν μια ιστορία που δεν θα αφορούσε ούτε την κατάσταση της της υγείας μέσα στην Ελλάδα της κρίσης, ούτε καν τον ίδιο τον καρκίνο και την τρομακτική θέση που έχει στο συνειδητό ή το ασυνείδητο όλων, αλλά κυρίως μερικές συναρπαστικές ιστορίες ανθρώπων που μέσα από τη δική τους διαπραγμάτευση με το θάνατο, ξαναγνώρισαν τη ζωή.
Ποια ήταν η αφορμή για να ξεκινήσετε το ντοκιμαντέρ; Υπήρξε κάποιο περιστατικό σε κάποιον κοντινό σας άνθρωπο που σας ενέπνευσε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα;
Οχι. Η αφορμή για να γίνει το ντοκιμαντέρ ήταν η γνωριμία μου με τον Νίκο Καρβούνη, ογκολόγο στο νοσοκομείο ΜΕΤΑΞΑ και η ιδέα ήταν δική του. Η ιδιότυπη περίπτωση των θεραπόντων ιατρών που ήταν και οι ίδιοι ασθενείς του καρκίνου ήταν αυτό που με ενδιέφερε αρχικά.
Ποια ήταν η πρόθεσή σας κατά τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ; Μια καταγραφή μιας ιδιότυπης κοινότητας γιατρών ή μια διαφορετική ματιά πάνω στον καρκίνο;
Δεν με ενδιέφερε ποτέ το ιατρικό κομμάτι του καρκίνου ή να καταδείξω την κατάτασταση του συστήματος υγείας σήμερα στην Ελλάδα, ούτε η καταγραφή των καλών ή κακών συνθηκών που επικρατούν μέσα στα κρατικά νοσοκομεία. Το ενδιαφέρον μου ήταν πρωταρχικά «υπαρξιακό». Με ενδιέφεραν αυτοί οι άνθρωποι που βιώνουν μια πολύ ζόρικη κατάσταση και ο τρόπος που το αντιμετωπίζουν, η συνδιαλλαγή τους με το θάνατο και τι αυτό τους αναμοχλεύει στη σκέψη και τα συναισθήματά τους. Στην πραγματικότητα ήθελα να κάνω ένα «ποιητικό» ντοκιμαντέρ και χαίρομαι πολύ που ο Νίκος Καρβούνης συμφώνησε και έτσι προχωρήσαμε στην υλοποίησή του.
Στο ντοκιμαντέρ είναι διάχυτη η αίσθηση μιας ελπιδοφόρας ματιάς πάνω στον καρκίνο που διατρέχει το ντοκιμαντέρ. Πόσο την εμπνευστήκατε από τους ανθρώπους που πρωταγωνιστούν σε αυτό και πόσο εύκολο ήταν να σας εμπιστευθούν για να σας μιλήσουν για τις ιστορίες και τις σκέψεις τους;
Δεν είναι δύσκολο. Κάθε φορά, είτε ως κινηματογραφιστής είτε ως άνθρωπος εισπράττεις αυτό που είσαι σε θέση να εισπράξεις από τους άλλους. Σημασία έχει η εμπιστοσύνη που χτίζεται ανάμεσα στα δύο μέρη. Και σε μια απλή ανθρώπινη επαφή, η εμπιστοσύνη είναι το σημαντικότερο που θα κάνει μια σχέση να προχωρήσει ή όχι. Και επίσης δεν ξέρεις ποτέ γιατί κάποιος είναι έτοιμος να σου μιλήσει για τη ζωή του ή για όλα αυτά που τον απασχολούν: μπορεί να είναι μια δική του ανάγκη, η δική σου διάθεση να τον ακούσεις... Δεν χρησιμοποιώ ποτέ κάποια συγκεκριμένη τεχνική. Αντιμετωπίζω τους ήρωες των ταινιών μου όπως θα αντιμετώπιζα έναν άνθρωπο που θα συναντούσα και στην καθημερινότητά μου. Βέβαια, όσο πιο σοβαρό είναι το θέμα - όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση - τόσο πρέπει να είσαι πιο προσεκτικός. Είναι όμως κυρίως η διάθεση με την οποία προσεγγίζεις τον άλλον ή το θέμα με το οποίο ασχολείσαι. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει η ιδέα της αντικειμενικότητας. Αν μιλάς για παράδειγμα, για την κρίση υπάρχουν δύο δρόμοι: να βυθιστείς στη μιζέρια ή να προσπαθήσεις να δεις που μπορεί να βρίσκεται η έξοδος από αυτήν. Η διάθεση μου δεν ήταν να μιλήσουμε με τους ήρωες του ντοκιμαντέρ για τη δυστυχία του να είσαι καρκινοπαθής. Αλλά να αναζητήσουμε τα πράγματα που αγαπάνε. Ξέρετε, οι άνθρωποι είναι πάντα διαθέσιμοι να μιλήσουν για όλα αυτά που αγαπούν, αρκεί κάποιος να τους ρωτήσει. Η διάθεση εδώ ήταν «ας μιλήσουμε για τη ζωή», «ας δούμε τι αξίζει να κρατήσουμε απ' αυτήν», «τι έχει πραγματικά αξία και τι όχι».
Αν υπάρχει, ποια θα μπορούσε να είναι η εκπαιδευτική λειτουργία ενός τέτοιου ντοκιμαντέρ σε σχέση με την άγνοια των περισσοτέρων γύρω από τον καρκίνο;
Θυμάμαι πως πριν μερικά χρόνια, αλλά ακόμη και σήμερα, δεν προφέραμε τη λέξη «καρκίνος». Τα πράγματα έχουν αλλάξει, όμως, αν υπάρχει κάτι διδακτικό κομμάτι στο ντοκιμαντέρ είναι πως αυτοί οι άνθρωποι είναι αξιοπρεπέστατοι και πως αυτή εμπειρία τους τους κάνει να άλλαξουν τις συντεταγμένες της ζωής και τελικά μας δίνουν μαθήματα ζωής. Μας μιλούν για όλα αυτά που έχουμε ξεχάσει.
Ενα μάθημα από αυτά είναι και ο υπότιτλος της ταινίας: ακούγοντας το χρόνο;
Ακριβώς. Το λέει ένας από τους ήρωες της ταινίας πως μέσα από αυτήν την εμπειρία «έμαθα να ακούω τον χρόνο σχεδόν σωματικά». Ζούμε σε μια καθημερινότητα που δεν «ακούμε» πια τίποτα, παρά μόνο πράγματα που μας έχουν επιβάλλει. Ας σταματήσουμε λίγο και ας επανεκτιμήσουμε τη ζωή. Αυτοί οι άνθρωποι λένε «θέλω να ζήσω» και αυτό είναι κάτι που αφορά όλους μας.
Πως νιώθετε και ποια είναι η αίσθησή σας για το αυξανόμενο ενδιαφέρον του κοινού για το ελληνικό ντοκιμαντέρ;
Δεν είναι περίεργο. Εγώ κάνω μόνο ντοκιμαντέρ και δεν έχω καμία διάθεση να περάσω στη μυθοπλασία. Οι ιστορίες που μπορώ να αφηγηθώ είναι πολλές και η καθημερινότητα με τροφοδοτεί καθημερινά με ιστορίες ανθρώπων που με εμπνέουν, αφού αυτό που με ενδιαφέρει είναι το «ανθρωπολογικό» ντοκιμαντέρ. Νιώθω μια χαρά για το ότι το ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα κερδίζει την εκτίμηση των συναδέλφων, αλλά και για το γεγονός πως πολλοί νέοι άνθρωποι στρέφονται σε αυτό, ίσως γιατί είναι πιο φτηνό από μια ταινία μυθοπλασίας, αλλά ακόμη κι έτσι δοκιμάζονται πάνω στην τεκμηρίωση. Δυστυχώς, ωστόσο, τα ντοκιμαντέρ δεν τα επιλέγει το ευρύ κοινό. Ας είμαστε ρεαλιστές. Η επικοινωνία έρχεται μέσα από τις πολλές προβολές τους σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ή σε ειδικές προβολές, αλλά είναι δύσκολο να συναντήσουν το κοινό. Γι' αυτό και πρόσφατα έχει οργανωθεί μια κίνηση στην οποία συμμετέχω για τη διάδοση, την προβολή και τη βελίτωση των όρων παραγωγής των ντοκιμαντέρ. Αλλά πιστεύω στους νέους ανθρώπους και στα υπέροχα δείγματα που έχουν δείξει τα τελευταία χρόνια. Και είμαι σίγουρος πως θα δούμε και άλλα ωραία πράγματα στο μέλλον.
Tags: ΣΤΑΥΡΟΣ ΨΥΛΛΑΚΗΣ, ΜΕΤΑΞΑ
