Τοποθετημένο στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το «Πρόσωπο της Ομίχλης» είναι μόλις η δεύτερη ταινία μυθοπλασίας του Σεργκέι Λοζνίτσα, ένα υπόκωφο, σχεδόν υπαρξιακό αντιπολεμικό φιλμ που μοιάζει να έρχεται κατευθείαν από τη μεγάλη παράδοση του ρώσικου κινηματογράφου και της λογοτεχνίας.
Επιστρέφοντας στην Ιστορία της χώρας του, όχι για να την ξαναδιαβάσει αλλά για να αφηγηθεί τις μικρές άγνωστες προσωπικές ιστορίες που την διαμόρφωσαν, ο Λοζνίτσα ξεκινάει σχεδόν από εκεί που σταμάτησαν τα «Παιδικά Χρόνια του Ιβάν» του Αντρέι Ταρκόφσκι, χτίζοντας ένα εφιαλτικό, σχεδόν ονειρικό μέτωπο εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων με πρωταγωνιστές ήρωες που θα μπορούσαν να ζουν σε ένα μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι.
«Το "Πρόσωπο της Ομίχλης" είναι ένα φιλμ βασισμένο στο μυθιστόρημα του Λευκορώσου συγγραφέα Βασίλι Μπίκοφ. Είναι μια ιστορία για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και η δράση λαμβάνει χώρα στις περιοχές που βρίσκονταν υπό γερμανική κατοχή. Ενας αθώος άνδρας κατηγορείται άδικα ως προδότης και δύο παρτιζάνει φτάνουν μέσα από το δάσος για να τον σκοτώσουν. Είναι η ιστορία ενός εγκλήματος χωρίς τιμωρία. Η ιστορία ενός άντρα που στέκεται πάνω από τις περιστάσεις, τις οποίες έτσι κι αλλιώς δεν μπορεί να ελέγξει και μέσα στις οποίες προσπαθεί να διατηρήσει την αξιοπρέπεια του. Είναι μια ιστορία ανθρώπινης αντίληψης και δράσης. "Τα μάτια και τα αυτιά είναι κακοί μάρτυρες για τους ανθρώπους που έχουνβάρβαρες ψυχές.", έλεγε ο Ηράκλειτος. Αυτό είναι το "Πρόσωπο της Ομίχλης".
Με το παρόν της δράσης να εξελίσσεται σε ένα πυκνό, ομιχλώδες γεμάτο κινδύνους αλλά και ασφάλεια δάσος, η πραγματική «ομίχλη» της ταινίας του Λοζνίτσα είναι αυτή που καλύπτει το παρελθόν, όχι μόνο της ιστορίας του τραγικού πρωταγωνιστή του αλλά και μιας ολόκληρης χώρας που δεν δείχνει να έχει συμφιλιωθεί με τα τραύματα του παρελθόντος. Σε μια προσπάθεια του σκηνοθέτη να επιστρέψει πίσω σε μια περίοδο με ερωτήματα που ακόμη περιμένουν απάντηση ως το μοναδικό τρόπο για να μπορέσει κανείς να προχωρήσει στο μέλλον.
«Δεν βρίσκω στην Ιστορία της Ρωσίας ένα "χρυσωρυχείο" έμπνευσης. Δεν είναι ένα σεντούκι που ανοίγει και κλείνει ανάλογα με την επιθυμία του οποιουδήποτε. Ζούμε σε μια ιστορική στιγμή και η φιλοσοφία μας, οι αντιδράσεις μας και η κατανόηση του κόσμου γύρω μας ορίζεται από το πώς αντιλαμβανόμαστε την ιστορία. Ο, τι συμβαίνει εδώ και τώρα αποτελεί και αυτό μέρος μιας μεγαλύτερης Ιστορίας, ακόμη κι αν αρνούμαστε να το δεχθούμε ως τέτοιο παραμένοντας προσκολλημμένοι στο παρόν. Η αποστασιοποίηση είναι απαραίτητη για την καλύτερη κατανόηση. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η περίοδος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου γιατί πιστέυω ότι αυτό το κεφάλαιο της ιστορίας της Σοβιετικής Ενωσης δεν έχει καταγραφεί με τρόπο ώστε να γίνει αντιληπτό με καθαρότητα. Υπάρχουν ακόμη πολλά μαθήματα που μπορούμε να πάρουμε. Σήμερα, όταν 14.000 στρατιώτες και αξιωματούχοι κάνουν παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας γιορτάζοντας την επέτειο της νίκης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπάρχουν ακόμη ερωτήματα που δεν έχουν πάρει απάντηση. Γιατί το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν τόσο μεγάλο; Για μένα αυτή η εποχή είναι μια αιτία για να θρηνεί κανείς και να θυμάται. Οχι για να γιορτάζει.»
To «Πρόσωπο της Ομίχλης» όμως είναι μια ταινία στην πραγματικότητα άχρονη. Οσο κι αν βασίζεται σε ένα μυθιστόρημα που αναφέρεται στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ό,τι βλέπουμε θα μπορούσε να συμβαίνει και σήμερα, σε μια παράλογη μείξη του παρόντος με το παρελθόντος, σε έναν πόλεμο που δεν βλέπουμε ποτέ, όχι γιατί δεν είναι υπαρκτός και δεν αφήνει πίσω του θύματα, αλλά γιατί είναι ένας πόλεμος που με κάποιον περίεργο τρόπο συνεχίζεται. Χωρίς εχθροπραξίες, ίσως και χωρίς όπλα, αλλά με την ίδια αίσθηση της απώλειας και του παραλογισμού.
«Επέλεξα αυτήν την ιστορία, επειδή μιλάει για τον πόλεμο χωρίς να απεικονίζει πολεμικές πράξεις. Ο,τι βλέπουμε σε πρώτο πλάνο σε έναν πόλεμο δεν με ενδιαφέρει. Αυτό που πραγματικά με γοητεύει είναι οι συνθήκες που ανάγκασαν τους ανθρώπους να βρεθούν στην πρώτη γραμμή. Και αυτές οι συνθήκες είναι κάτι που μπορεί κανείς να αναζητήσει στην καθημερινή ζωή, τότε και σήμερα. Οι χαρακτήρες των τριών κύριων πρωταγωνιστών είναι αρχέτυπα που θα μπορούσαν να σταθούν σε κάθε εποχή: ο Αγιος, ο Ανθρωπος που αμφιβάλλει και ο Κακός. Αλλά ακόμη κι αυτός ο διαχωρισμός είναι απλοϊκός. Οι "ετικέτες" δεν είναι πάντα σωστές. Ο "κακός" δεν είναι τελείως κακός, αλλά ένας άνθρωπος που θέλει να επιβιώσει και απλά αφήνει τις εξωτερικές συνθήκες να τον οδηγήσουν, ανίκανος να αναλάβει δράση. Ο 'άγιος" δεν είναι τελείως άγιος. Αντιλαμβάνεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο τον κόσμο και δεν δύναται να δει τα πράγματα αλλιώς. Ολοι οι χαρακτήρες είναι συνηθισμένοι άνθρωποι. Μόνο οι συνθήκες αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά των προσωπικοτήτων τους με συγκεκριμένο τρόπο.»
Διάσημος ντοκιμαντερίστας ο Λοζνίτσα, κάνει με το «Πρόσωπο της Ομίχλης» τη δεύτερη απόπειρα του στη μυθοπλασία (μετά το βραβευμένο με βραβείο σκηνοθεσίας στις Κάννες «My Joy» το 2010), χωρίς να εγκαταλείπει στιγμή όσα τον δίδαξε η εμπειρία του στο σινεμά τεκμηρίωσης, έχοντας ήδη σκηνοθετήσει 11 βραβευμένα ντοκιμαντέρ: την ακριβή παρατήρηση του ανθρώπινου δυναμικού και των χώρων, την ρεαλιστική ατμόσφαιρα, την ανάγκη να καταγράψει ένα κομμάτι ζωής με τα πιο πολύτιμα κινηματογραφικά υλικά.
«Σπούδασα κινηματογράφο στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου της Μόσχας. Οταν αποφοίτησα το 1996, οι συνθήκες ήταν τέτοιες που μπόρεσα να κάνω ανεξάρτητα χαμηλού προϋπολογισμού ντοκιμαντέρ. Ταξίδεψα πολύ σε όλη τη Ρωσία, κάνοντας ντοκιμαντέρ. Αυτή η εμπειρία φυσικά και είναι πολύτιμη και οι ιστορίες που συνέλεξα και οι συναντήσεις που είχα είναι αξέχαστες. Νομίζω πως τα ντοκιμαντέρ μου επηρεάζουν τις ταινίες μυθοπλασίας που κάνω και το αντίθετο. Σκοπός μου είναι να συνεχίσω να κάνω και τα δύο. Ωστοσο τα τελευταία χρόνια έχω μετακομίσει στη Γερμανία γιατί εκεί είναι μεγαλύτερη η πιθανότητα να βρω χρηματοδότηση για τις ταινίες μου. Το σύστημα εκεί είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά στην Ευρώπη. Είχα ευκαιρίες που θα ήταν αδύνατον να βρω στη Ρωσία. Ωστόσο τα θέματα μου θα αφορούν - για την ώρα - μόνο τη Ρωσία, το παρελθόν της και την αντανάκλαση του στο παρόν και το μέλλον της.»
Το «Πρόσωπο της Ομίχλης» προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 7 Μαρτίου.
