Από τις 10 Ιουνίου ως τις 19 Ιουλίου, ο εικαστικός Παντελής Μάκκας, και η StudioBauhaus επιστρέφουν σε μια από τις πιο σημαδιακές ημερομηνίες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το video art project «Αντιστολή» που θα προβάλλεται στο Χώρο Α2 της Πειραιώς 260, αποτελεί την καλλιτεχνική αναπαράσταση ή αναδημιουργία (re-enactment) της δολοφονίας του μαθητή Αλέξη Γρηγορόπουλου το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου 2008.
60 περφόρμερ, υπό την καθοδήγηση της χορογράφου Αγγελικής Στελλάτου, σε ένα μονοπλάνο επιμέλειας της φωτογράφου Ολυμπίας Μυτιληναίου συγκρούονται μεταξύ τους καθώς το έργο δομείται ως αναπαραγωγή σε αργή ταχύτητα ενός μονοπλάνου, χωρίς τη μεσολάβηση μοντάζ, και χωρίς εξωτερική επέμβαση στην ροή και εξέλιξη της δράσης.
Στο Flix, o εικαστικός Παντελής Μάκκας μιλάει για την τεχνική της «αναδημιουργίας», το σημείο όπου η εικαστική φύση του έργου συναντά το σινεμά και την αργή κίνηση που συγκρούεται με την ταχύτατη καταγραφή εικόνων που μας έχει συνηθίσει η εποχή μας.
Τι ειναι η «Αντιστολή»;
Η «Αντιστολή» είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που ετοιμάζω με θέμα τις πολιτικές δολοφονίες που πυροδοτούν πολιτικές και κοινωνικές αναφλέξεις. Η «Αντιστολή» αποτελεί μια καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός ιστορικού γεγονότος, της δολοφονίας του μαθητή Αλέξη Γρηγορόπουλου το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου 2008. Εξήντα performers συγκρούονται με την κινησιολογική καθοδήγηση της χορογράφου Αγγελικής Στελλάτου ενώ η κάμερα καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια τη βία, τα συναισθήματα, τα σώματα, τα πρόσωπα, την ενέργεια, το φόβο, που η δυναμική του πλήθους δημιουργεί. Τα τρία λεπτά δράσης αναπτύσσονται με τη βοήθεια της κάμερας μεγάλης ταχύτητας (400 καρέ ανά δευτερόλεπτο) σε ένα πλάνο διάρκειας 45 λεπτών. Το έργο «Αντιστολή» αποτελείται από την αναπαραγωγή σε αργή ταχύτητα ενός μονοπλάνου, χωρίς τη μεσολάβηση μοντάζ, και χωρίς εξωτερική επέμβαση στην ροή και την εξέλιξη των τεκταινόμενων. Πώς γεννιέται η βία και πώς πολλαπλασιάζεται; Πώς καταγράφεται και πώς εγγράφεται στη μνήμη; Μία δημιουργία με πολιτική αφετηρία που διερευνά ζητήματα μνήμης και λήθης.
Ποια ήταν η βασική έμπνευση για την «Αντιστολή»;
Βρισκόμουν στην Αθήνα το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου του 2008 καθώς και τις μέρες που ακολούθησαν. Η ένταση των γεγονότων, όχι τόσο η βία αλλά η μαζικότητα, ήταν κάτι που δεν είχα ξαναδεί ούτε εγώ, ούτε και κανένας άνθρωπος της ηλικίας μου νομίζω. Διαβάζοντας αργότερα αναλύσεις, δημοσιεύσεις, άρθρα που παρακολουθούσαν την δίκη, ένιωσα να χάνεται από τη μνήμη μου το ίδιο το γεγονός και να αντικαθίσταται από μια μάζα νοητικών εικόνων, ψευδών αναμνήσεων θα έλεγα. Ετσι στράφηκα στη φόρμα της καλλιτεχνικής αναπαράστασης για να αναψιλαφήσω το αρχικό υλικό που χανόταν. Μπορεί αυτό να μην είναι πολύ συνηθισμένο στην Ελλάδα αλλά στο εξωτερικό είναι ένα είδος performance που έχει χρησιμοποιηθεί συχνά για να δώσει ένα νέο σημείο εισόδου στα γεγονότα. Σε γενικές γραμμές, ο όρος αναδημιουργία (reenactment) χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ορθή ιστορικά αναπαράσταση κοινωνικά σημαντικών γεγονότων. Σε μια αναπαράσταση, το κοινό παραμένει παθητικό ή σε κάποια ορισμένη απόσταση από το τεκμηριωμένο συμβάν και γίνεται άμεσος μάρτυρας ενός γεγονότος που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια του, είτε ακόμα συμμετέχει ενεργά και πρωταγωνιστεί σε ένα ιστορικό συμβάν. Οι αναπαραστάσεις έχουν γίνει όλο και πιο δημοφιλής τα τελευταία χρόνια, χάρη κυρίως στους νέους και στα παιχνίδια ρόλων μέσω του διαδυκτίου. Η αναδημιουργία ιστορικών μαχών ή σημαντικών πολιτικών και κοινονικών γεγονότων φαίνεται να ασκεί μια γοητεία ιδιαίτερα επειδή παρέχει στούς θεατές τη δυνατότητα να αποκτήσουν μια διαφορετική είσοδο στην ιστορία και να την αντιμετωπίσουν εκ νέου. Στη σύγχρονη τέχνη έχει υπάρξει μια αύξηση του αριθμού των καλλιτεχνικών αναπαραστάσεων. Για παράδειγμα, στο έργο του «Η Μάχη της Orgreave» (2001), ο Βρετανός καλλιτέχνης Τζέρεμι Ντέλερ αναβιώνει μια βίαιη σύγκρουση μεταξύ ανθρακωρύχων και αστυνομίας από το έτος 1984, σε συνεργασία με τους πρώην ανθρακωρύχους, τις αστυνομικές αρχές και άλλους εξ ολοκλήρου νέους χαραχτήρες. Σε αντίθεση με τις δημοφιλείς ιστορικές αναπαραστάσεις, οι καλλιτεχνικές αναδημιουργίες δεν αναπαραστούν ιστορικές καταστάσεις και γεγονότα που συνέβησαν πριν από πολύ καιρό. Αντίθετα τα γεγονότα που θεωρούνται ως πολύ σημαντικά για την παρούσα στιγμή θεωρούνται πιο πρόσφορα για αναπαράσταση. Ως εκ τούτου, οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις δεν αναπαράγουν απλώς την ιστορική ή δημοσιογραφική καταγραφή, αλλά την επανεξετάζουν λαμβάνοντας υπόψιν τα ιστορικά γεγονότα που έχουν αφήσει τα ίχνη τους στη συλλογική μνήμη. Στην πραγματικότητα, πολύ σπάνια ζούμε τα γεγονότα της ιστορίας σε προσωπικό επίπεδο και οι μνήμες από τα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα, τις περισσότερες φορές έχουν διαμορφωθεί με τη μεσολάβηση των μέσων ενημέρωσης. Οι αναπαραστάσεις αντιπροσωπεύουν με αυτό τον τρόπο μια καλλιτεχνική ανάλυση των εικόνων της ενημέρωσης. Δεν ερωτούν τι πραγματικά συνέβη πέρα από τις αναπαραστάσεις των ιστορικών γεγονότων, αλλά σχολιάζουν αυτές τις εικόνες των μέσων μαζικής ενημέρωσης με μια άμεση και συχνά σωματική εμπειρία και ταυτόχρονα επισημαίνουν τον τρόπο με τον οποίο η συλλογική μνήμη μας βασίζεται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Ταινία, video art, πειραματικό σινεμά: Σε ποιο είδος «χωράει» η «Αντιστολή» και που συναντάει το σινεμά;
Η Αντιστολή είναι ένα εικαστικό πρότζεκτ που χρησιμοποιεί την φόρμα της video art και την τεχνική του κινηματογράφου. Στην όλη διαδικασία της έρευνας η αντιμετώπισή μου ήταν καθαρά εικαστική. Απο την στιγμή όμως που μπήκαμε στο πλατό χρησιμοποιήθηκαν κινηματογραφικοί μηχανισμοί για να καταφέρουμε να έχουμε το θεμιτό αποτέλεσμα.Τώρα για το πού «χωράει» η Αντιστολή θα αναφέρω αυτό που είπε ο Πίτερ Γκρίναγουεϊ πριν μερικά χρόνια και με βρίσκει σύμφωνο: «Δεν χρειαζόμαστε κινηματογράφο βασισμένο σε κείμενο ... χρειαζόμαστε έναν κινηματογράφο με βάση την εικόνα».
Ποια ήταν η πρόκληση στο τεχνικό κομμάτι της δημιουργίας της «Αντιστολής»;
Οι τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε ήταν αρκετές. Σίγουρα η βιντεοσκόπηση σε αργή ταχύτητα είναι μία από αυτές. Είναι εύκολο να αλλάξεις ταχύτητα στα σώματα και την κίνηση τους, δεν είναι όμως το ίδιο εύκολο να το κάνεις και στις εκφράσεις του προσώπου. Εκεί χρειάστηκε ξεχωριστή διδασκαλία και προετοιμασία. Επίσης η απόφασή μου να μην κάνω καθόλου μοντάζ και να κρατήσω την φόρμα του μονοπλάνου μας έφερε σε 12 κινηματογραφήσεις με αποτέλεσμα να κρατηθεί η τελευταία. Αυτό βέβαια έφερε μεγάλη σωματική κούραση στους περφόμερ, αλλά όλοι του έδωσαν τον καλυτερό τους εαυτό, τοσο στην πρώτη κινηματογράφηση όσο στην τελευταία.
Η αργή κίνηση είναι ένας τρόπος για να προσέξει κανείς λεπτομέρειες που όταν τα πράγματα τρέχουν δεν έχεις χρόνο να δεις;
Η χρήση της αργής κίνησης στην κινηματογράφηση μάς βοηθάει να αντιληφθούμε πως ο χρόνος μπορεί να τεντωθεί, να συμπυκνωθεί, να επαναληφθεί, να αλληλοσυνδεθεί, να είναι πολυεπίπεδος, να αντιστραφεί, να επιταχυνθεί ή επιβραδυνθεί για να μας αποκαλύψει όλες τις πτυχές του, με σκοπό να μας υποχρεώσει να εξετάσουμε προσεκτικά την εικόνα για να κατανοήσουμε πλήρως την εξέλιξη της. Η κάμερα γίνεται ένα είδος πρισματικού ματιού που εστιάζει σε ένα θέμα για να το αντιληφθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια, μας διδάσκει εκ νέου πώς να δούμε τον κόσμο πέρα από αυτό που φαίνεται με την πρώτη ματιά και πώς να τον αντιμετωπίσουμε. Αναγκαζόμαστε να δούμε άμεσα αυτό που δεν μπορούμε η δεν θέλουμε να κοιτάξουμε, να δούμε κάτω από την επιφάνεια, να διεισδύσουμε στην εικόνα και να αποδεχθούμε τον κίνδυνο να βρεθούμε σε άγνωστο έδαφος. Το έργο “Αντι-στολή” χρησιμοποεί την αργή κίνηση σαν εργαλείο για να φωτίσει τα αρχέγονα ένστικτα που δημιουργούνται όταν ο άνθρωπος αποεξατομικεύεται. Ενας αθλητής, ένας χορευτής ή ένας περφόμερ χρησιμοποιεί τη σωματική μνήμη σαν εργαλείο. Μπορεί και ανακαλεί στην μνήμη του όλες τις σωματικές κινήσεις που έπραξε στο άμεσο παρελθόν με σκοπό να τις μελετήσει και να τις τελειοποιήσει. Μπορούμε άραγε να κάνουμε το ίδιο, όταν το προηγούμενο βράδυ βρισμόμασταν σε μια διαδήλωση, μια πορεία ή σε μια ροκ συναυλία; Η δύναμη, η συντροφικότητα, η ευφορία που αισθανθήκαμε σαν κομμάτι του πλήθους, πώς φαντάζει όταν κανείς παρατηρεί αυτές τις καταστάσεις σαν θεατής; Πώς αισθανόμαστε όταν βλέπουμε τον εαυτό μας να αγκαλιάζει έναν άγνωστο σύντροφο, να φωνάζει απέναντι σε έναν άγνωστο έχθρό ή να εκτοξεύει ένα αντικείμενο χωρίς στόχο; Πόσο οικείο ή πόσο ξένο φαίνεται το σώμα μας όταν το παρατηρούμε να δρα με τη λεπτομέρεια που προσφέρει η αργή παρατήρηση; Η «Αντι-στολή» είναι μια μελέτη της κίνησης του ανθρώπινου σώματος όταν αυτό λειτουργεί μέσα στα πλαίσια του πλήθους.
Τι ακριβώς θα ήθελες να είναι το αντίκτυπο του έργου σε έναν ανυποψίαστο θεατή; Και ποιο σε έναν υποψιασμένο θεατή;
Σκοπός του έργου είναι να αντιπαρατεθεί η καλλιτεχνική αποτύπωση, με την γρήγορη καταγραφή εικόνων και τον ακόμα γρηγορότερο σχηματισμό απόψεων με τον οποίο έχουμε εξοικειωθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα μέσα προσωπικής, κοινωνικής δικτύωσης. Είναι αυτή η δυνατότητα γρήγορης αποτύπωσης ο λόγος που κοιτάζουμε τα πάντα γρήγορα, με αποτέλεσμα το ίδιο γρήγορα να τα ξεχνούμε; Τι επίδραση θα έχει στούς θεατές η καλλιτεχνική καταγραφή ενός ιστορικού γεγονότος με τους ρυθμούς και τους όρους ενός εικαστικού γεγονότος; Η άποψη που θα αποκομμίσει ο θεατής θα υποστηρίξει ή θα υπονομεύσει την ιστορική μνήμη;
Σκηνοθεσία: Παντελής Μάκκας | Χορογραφία: Αγγελική Στελλάτου | Διεύθυνση φωτογραφίας: Ολυμπία Μυτιληναίου | Ενδυματολόγος: Ιωάννα Τσάμη | Μακιγιάζ: Ιωάννα Λυγίζου | Μουσική σύνθεση και φωνητικά: Άννα Παγκάλου | Πιάνο: Νίκος Τσαλίκης | Βοηθός κάμερας: Σωτήρης Κώνστας | Βοηθός χορογράφου: Δανάη Γουλιέλμου | Βοηθοί ενδυματολόγου: Βασιλική Σουρρή, Ιφιγένεια Νταουντάκη | Βοηθοί μακιγιάζ: Αλεξάνδρα Μύτα, Κυριακή Μελίδου | Βοηθός σκηνοθέτη: Χρήστος Καραγεώργος | Ηλεκτρολόγος: Ανδρέας Τσαμάκης | Βοηθός ηλεκτρολόγου: Μίλτος Στόλης | Μακενίστας: Σωτήρης Ιωαννίδης | Διεύθυνση παραγωγής: Μάρια Ρεπούση | Βοηθός διευθυντή παραγωγής: Γιάννης Σωτηρόπουλος | Making of: Διονύσης Χρονόπουλος | Still photographer: Άλεξ Κατ | Colouring: Μάνος Χαμηλάκης | Post Production/DCP: Σάκης Μπουζάνης, 2|35 | Παραγωγοί: Κωνσταντίνος Βασίλαρος, Ορφέας Περετζής | Εταιρεία παραγωγής: StudioBauhaus | Σε συμπαραγωγή με την ΕΡΤ
