Eνα πρώην στέλεχος εταιρείας τεχνολογίας συγκεντρώνει μια ομάδα προγραμματιστών σε άγνωστη τοποθεσία. Ξεκινούν να χτίζουν μια επιχείρηση ψηφιακής διαφημιστικής απάτης. Μέσα σε 12 εβδομάδες, το διάστημα πριν από τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2020, καταφέρνουν να εξαπατήσουν μεγάλο αριθμό διαφημιστών υψηλού προφίλ, ανάμεσα στους οποίους ομάδες υποστηρικτών του Ντόναλντ Τραμπ αλλά και του Τζο Μπάιντεν. Καθώς η επιχείρηση εκτυλίσσεται, παρακολουθούμε συνεντεύξεις σχετικά με την ψηφιακή διαφήμιση, το δίπολο των Google και Facebook και τα γνωστά και λιγότερο γνωστά θύματα της διαφημιστικής απάτης, από το μεγαθήριο που είναι η Uber έως μια πλανόδια πωλήτρια στην Αφρική. Ποιος είναι ο αντίκτυπος της διαφημιστικής απάτης στην οικονομία του διαδικτύου, στις κοινωνίες μας και -κυρίως- στην ίδια τη δημοκρατία;
To «Unclickable» του Μπάμπη Μακρίδη, σε ιδέα και σενάριο του Γκι Κριέφ δεν είναι παρά ένα πείραμα, μια προσπάθεια να στηθεί μια επιχείρηση ηλεκτρονικής διαφημιστικής απάτης σαν αυτές που εδώ και χρόνια πλουτίζουν ερήμην του world wide web, δημιουργώντας «κενά» sites στα οποία διοχετεύεται ηλεκτρονική διαφήμιση με τζίρους δισεκατομμυρίων και όπως χαρακτηριστικά λέει κάποιος από τους γνώστες του θέματος στο ντοκιμαντέρ «σε αυτό που ίσως γίνει η η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή εσόδων εγκληματιών στον κόσμο, μετά τη διακίνηση όπλων».
Το πείραμα θα είναι βραχυπρόθεσμο, αφού σκοπός του είναι μέσα σε λίγες εβδομάδες να δείξει το μέγεθος και τις διαστάσεις που τόσο εύκολα μπορεί να πάρει η απάτη, αλλά είναι και επικίνδυνο, αφού θα εισχωρήσει μέσα σε πραγματικούς υψηλόβαθμους επενδυτές, μάλιστα χωρίς διάκριση αναφερόμενο στο ρεμπουπλικανικό και το δημοκρατικό κόμμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ταυτόχρονα, είναι και αποκαλυπτικό, αφού αποδεικνύει πως στην πραγματικότητα μιλάμε για μια απάτη χωρίς εγκληματίες, για εγκλήματα χωρίς θύτες και θύματα, για ένα σχεδόν «αόρατο» web serial killer που εκτελεί καθημερινά (και συχνά αμύθητα) χρηματικά ποσά, έχοντας βρει τρόπους ν ξεφεύγει από οποιοδήποτε πιθανό (ή απίθανο) έλεγχο.
Με «πρωταγωνιστή» του εγχειρήματος τον Γκι Κριέφ, παρουσιαστή και επιχειρηματία τον ίδιο, ο Μπάμπης Μακρίδης μοιράζει το χρόνο του «Unclickable» στα βήματα του πειράματος (την κατασκευή των ψευδών sites, της προσέγγισης των διαφημιζόμενων, το άνοιγμα στα κόμματα της Γερουσίας…) καθώς η ομάδα που έχει στηθεί είναι καθόλα αληθινή και προχωράει ολοταχώς στην απάτη και σε συνεντεύξεις με ειδικούς επί του θέματος, όπως πανεπιστημιακούς, δημοσιογράφους και πρώην μέλη επιχειρήσεων που γιγαντώθηκαν μέσα από τις μεθόδους της ηλεκτρονικής διαφημιστικής απάτης.
Θα αρκούσε ότι μέσω του «Unclickable» μπορεί κανείς - επιτέλους - να καταλάβει δυσνόητους όρους και ακόμη πιο δυσνόητες κυβερνοδιαδρομές που σχετίζονται με το ηλεκτρονικό «εμπόριο», αν μόλις στα 20 λεπτά του δεν είχε αρχίσει να ανησυχεί για το «δυοπώλιο» της Google και του Facebook, για τον τρόπο με τον οποίο οι διαφημίσεις στο Ίντερνετ προσωποιούν τις ανάγκες σου, πώς ένα like ή ένα «θα googlarω» δίνει δύναμη σε bots που ορίζουν τη (διαφημιστική) τύχη ολόκληρων χωρών, πως κάτι που μπορείς τελικά να φτιάξεις μόνος σου με ελάχιστα τεχνικά μέσα και ακόμη λιγότερες τεχνικές γνώσεις ελέγχει συνειδήσεις, χρηματοοικονομικά συστήματα και τελικά ιδεολογίες.
Με τη δομή ενός καθαρού θρίλερ, αλλά και την διάφανη τεκμηρίωση ενός ντοκιμαντέρ που σπάνια βλέπουμε στην Ελλάδα, αλλά αγαπάμε να βλέπουμε στο Netflix και να τα βάζουμε στο κέντρο της συζήτησης, το «Unclickable» παραμένει προσανατολισμένο στον αρχικό του σκοπό, δεν ξεφεύγει ποτέ από αυτόν και αν και δεν είναι σίγουρο ότι θα σας πείσει να αποσυνδεθείτε οριστικά από τα κοινωνικά δίκτυα και να τσεκάρετε δύο φορές όσα διαβάζετε στο ίντερνετ, τουλάχιστον θα σας εμποδίσει να κάνετε άκριτα like την επόμενη φορά που θα μπείτε στο Facebook.
Το «Unclickable» θα προβληθεί το Σάββατο 7 Δεκεμβρίου στις 16:00 και την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου στις 17:00 στο Δαναό. Μετά τις προβολές θα ακολουθήσει ανοιχτή συζήτηση με τους συντελεστές της ταινίας. Προπώληση εισιτηρίων εδώ.
Στο Flix, o Μπάμπης Μακρίδης και ο Γκι Κριέφ εξηγούν τη γέννηση, την εξέλιξη και τις... συνέπειες του «Unclickable».
Τι είναι το «Unclickable»;
Μ.Μ: Είναι ένα πείραμα και μια έρευνα για τις σκοτεινές περιοχές της διαφημιστικής απάτης του διαδικτύου και των επιπτώσεων που έχει σε μεγάλες εταιρίες, στον απλό κόσμο και στη δημοκρατία. Μια ομάδα προγραμματιστών εκτελούν μπροστά στην κάμερα τη μέθοδο της απάτης και βήμα βήμα μας αποκαλύπτουν πόσο εύκολα και χωρίς επιπτώσεις μπορούν να γεμίσουν τον τραπεζικό λογαριασμό τους μένοντας ανώνυμοι.
Γ.Κ: Το «Unclickable» είναι ένα ντοκιμαντέρ που δείχνει πόσο εκτεταμένη είναι η διαδικτυακή διαφημιστική απάτη και πώς λειτουργεί. Αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πηγή εγκληματικών εσόδων μετά το εμπόριο ναρκωτικών. Στο τέλος, αποκαλύπτει πώς το σύστημα που στηρίζει τη διαδικτυακή διαφημιστική απάτη αποτελεί απειλή για τη δημοκρατία.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα του ντοκιμαντέρ;
Μ.Μ: Η ιδέα ήταν του Γκι που είχε ήδη κάνει μια μεγάλη έρευνα πάνω στο θέμα. Την εξήγησε σε εμένα και την παραγωγό μου, την Αμάντα Λιβανού και αμέσως κέντρισε το ενδιαφέρον μας χωρίς να πολυκαταλαβαίνουμε αρχικώς τι είναι όλο αυτό. Υστερα από πολλές συναντήσεις και σκέψεις βρήκαμε τον τρόπο που έπρεπε να κινηματογραφηθεί αυτό το πείραμα. Για μένα ήταν κάτι πρωτόγνωρο και ταυτόχρονα μου κίνησε το ενδιαφέρον. Η ιδέα του Γκι να εκτελέσουμε εμείς αυτήν την απάτη, ζωντανά μπροστά στις κάμερες ήταν αυτό που έκανε το εγχείρημα συναρπαστικό. Υπήρχε μια ισχυρή δόση αδρεναλίνης.
Γ.Κ: Οταν ήμουν CEO της Upstream, μιας εταιρείας τεχνολογίας μάρκετινγκ, ήρθα σε επαφή με το πρόβλημα της διαδικτυακής διαφημιστικής απάτης. Κατάλαβα πόσο εκτεταμένη είναι η απάτη αυτή και πώς επηρεάζει κάποιους από τους πιο ευάλωτους ανθρώπους στον κόσμο. Είναι σαν ένα αόρατο έγκλημα, που ελάχιστοι κατανοούν, αλλά που επηρεάζει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους και θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία. Σε εκείνη τη φάση, μπορούσα είτε να το αγνοήσω είτε να προσπαθήσω να κάνω κάτι γι’ αυτό. Το «Unclickable» είναι η προσπάθειά μου να ευαισθητοποιήσω τον κόσμο για το ζήτημα.
Εχω σταματήσει να κάνω likes και είμαι έτοιμος να κλείσω όλους τους λογαριασμούς μου στα κοινωνικά δίκτυα. Θέλω να αφήσω πίσω τον αλγόριθμο που κατευθύνει αυτά που ζητάω. Που με βομβαρδίζει με πράγματα που πολλές φορές με αποπροσανατολίζουν. Εχω πάψει να πιστεύω στα likes και τα clicks γιατί τα περισσότερα είναι φτιαγμένα από στρατιές bots όπως κατάλαβα από το πείραμα μας.» - Μπάμπης Μακρίδης
Πως σιγουρευτήκατε ότι κατείχατε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να προχωρήσετε στην τεκμηρίωση ενός ομολογουμένως δυσνόητου πλέγματος από ορισμούς, νεολογισμούς και πρακτικές;
Μ.Μ: Η έρευνα που είχε γίνει από τον Γκι ήταν το manual μας. Η ομάδα των προγραμματιστών που είχαμε μαζί μας ήταν εφοδιασμένη με τις κατάλληλες γνώσεις οπότε δεν υπήρχε ανασφάλεια από την πλευρά της «συμμορίας» μας. Εγώ προσωπικά έκανα μια βουτιά σε άγνωστα πεδία. Αυτό το άγνωστο σκέφτηκα πρέπει να είναι ο τόνος της σκηνοθεσίας. Αγνωστο που πρέπει να ανακαλύψω και εγώ και αυτό να μεταδοθεί στους θεατές.
Γ.Κ: Είχα ήδη μεγάλη εμπειρία στον συγκεκριμένο τομέα, αλλά συγκροτήσαμε και μια ομάδα έμπειρων προγραμματιστών, ενώ πήραμε συνεντεύξεις από μερικούς από τους πιο αναγνωρισμένους ειδικούς παγκοσμίως.
Πόσο εύκολο ήταν να στηθεί το πείραμα που βρίσκεται στο κέντρο του ντοκιμαντέρ; Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε και πώς τις λύσατε;
Μ.Μ: Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να είναι πειστικό και κατανοητό αυτό που γίνεται. Ξέραμε ότι θα υπήρχαν απρόοπτα κατά την διαδικασία. Ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να συμβεί κάτι το οποίο έπρεπε να κινηματογραφηθεί. Για να το πετύχουμε αυτό οι κάμερες μας παρακολούθησαν σχεδόν real time όλα αυτό που γινόταν καθημερινά στο υπόγειο μας. Εγώ προσπάθησα να έχω και τον ρόλο του απλού θεατή. Του θεατή που προσπαθεί να καταλάβει τι γίνεται μπροστά στα μάτια του. Όταν καταλάβαινα εγώ, ήξερα ότι θα είμαστε κατανοητοί.Το υλικό μας στο τέλος ήταν σχεδόν 230 ώρες διαλόγων, εικόνων, και συνεντεύξεων με ειδικούς από όλο τον κόσμο. Η ταινία στο μοντάζ πέρασε από πολλές μορφές για να καταλήξει σε αυτό που θα δείτε. Όλα μοιάζαν με μαθηματικά. Εξισώσεις που η μια οδηγούσε στην άλλη. Είμασταν τυχεροί γιατί ο μοντέρ μας ο Μάριος Κλεφτάκης είναι και μαθηματικός. Όταν βλέπαμε τις ολοκληρωμένες σκηνές και καταλαβαίναμε εμείς τη διαδικασία τότε είμασταν σίγουροι ότι θα είμαστε κατανοητοί.
Γ.Κ: Ηταν μια σημαντική πρόκληση. Γνωρίζαμε πώς λειτουργεί η διαδικτυακή διαφημιστική απάτη, αλλά το να δημιουργήσουμε τη δική μας επιχείρηση απάτης ήταν εντελώς διαφορετικό. Αντιμετωπίσαμε δυσκολίες στο να πετύχουμε την απάτη στο χρονικό πλαίσιο που θέλαμε και στην κλίμακα που χρειαζόμασταν.
Η άποψή μου για το δυοπώλιο της Google και του Facebook παραμένει η ίδια: δύο εταιρείες που ελέγχουν απόλυτα την αγορά διαδικτυακής διαφήμισης, ενώ εξαρτώνται πλήρως από τα έσοδα που αυτή παράγει. Αυτή η εξάρτηση επηρεάζει όλες τις αποφάσεις τους και τον σχεδιασμό των «δωρεάν» προϊόντων τους: «αν κάτι είναι δωρεάν, τότε εσείς είστε το προϊόν». - Γκι Κριέφ
Φοβηθήκατε κάποια στιγμή μήπως μπαίνετε σε αχαρτογράφητα νερά;
Μ.Μ: Το ζητούμενο μας ήταν να μπούμε σε αχαρτογράφητα νερά. Δεν υπήρχε φόβος αλλά περισσότερο προσμονή να βουτήξουμε βαθιά. Και όταν γινόταν αυτό πανηγυρίζαμε.
Γ.Κ: Ναι, από την αρχή. Eπρεπε να δείξουμε συγκεκριμένα πράγματα στο ντοκιμαντέρ, αλλά ταυτόχρονα να παραμείνουμε εντός του νομικού πλαισίου. Αυτό ήταν αρκετά δύσκολο, και φυσικά αφιερώσαμε πολύ χρόνο με νομικούς. Επιπλέον, έπρεπε να διασφαλίσουμε ότι όλα όσα παρουσιάζουμε είναι απολύτως ακριβή, καθώς υπήρχε η πιθανότητα να δεχτούμε νομικές επιθέσεις από μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες με απεριόριστους πόρους.
Η ταινία λειτουργεί ταυτόχρονα ως ντοκιμαντέρ και ως θρίλερ; Πώς έγινε αυτό εφικτό;
Μ.Μ: Η σκέψη μας ήταν να κάνουμε ένα heist movie με τα κλισέ που χαρακτηρίζουν αυτές τις ταινίες και παράλληλα να δίνουμε πληροφορίες από την εξέλιξη της έρευνας μας. Θέλαμε να υπάρχει σασπένς για την εξέλιξη του πειράματος και να κρατάμε το ενδιαφέρον του θεατή. Η κινηματογράφηση και η εικόνα έπρεπε να έχει ένα μυστήριο και ταυτόχρονα να μην μοιάζει στημένη.Τοποθετήσαμε μικρές κάμερες που παρακολουθούσαν την δράση στο υπόγειο σαν reality shοw και παράλληλα δυο ή και τρεις κάμερες στο χέρι περιέγραφαν τη δράση. Οι συνεντεύξεις με ειδικούς από όλον τον κόσμο ενώ αρχικώς ήταν να γίνουν από εμάς που θα ταξιδεύαμε για να τους βρούμε, λόγω της πανδημίας έγιναν με χρήση τεχνολογίας, πράγμα που τελικά έδεσε απόλυτα με το θέμα μας. Οργανώσαμε διάφορα κινηματογραφικά συνεργεία σε όλο τον πλανήτη που μας έφερναν το υλικό που ζητούσαμε έτσι ώστε η ταινία να μοιάζει παγκόσμια. Ο τόνος της ταινίας βρέθηκε στο μοντάζ ύστερα από πολλές δοκιμές. Η μουσική του Νικήτα Κλιντ βοήθησε πάρα πολύ στο χτίσιμο της ατμόσφαιρας που θέλαμε.
Γ.Κ: Το ένα μέρος του ντοκιμαντέρ ήταν προγραμματισμένο, δηλαδή οι συνεντεύξεις με ειδικούς. Το άλλο μέρος, η πραγματική επιχείρηση απάτης, ήταν εντελώς αυθόρμητο. Δεν γνωρίζαμε πού θα μας οδηγούσε και αν θα πετυχαίναμε. Αυτή η αβεβαιότητα δημιούργησε μεγάλη ένταση, την οποία πιστεύω ότι ο σκηνοθέτης μας, Μπάμπης Μακρίδης, και ο μοντέρ μας, Μάριος Κλεφτάκης, αποτύπωσαν εξαιρετικά στην ταινία.
Η σκέψη μας ήταν να κάνουμε ένα heist movie με τα κλισέ που χαρακτηρίζουν αυτές τις ταινίες και παράλληλα να δίνουμε πληροφορίες από την εξέλιξη της έρευνας μας. Θέλαμε να υπάρχει σασπένς για την εξέλιξη του πειράματος και να κρατάμε το ενδιαφέρον του θεατή. Η κινηματογράφηση και η εικόνα έπρεπε να έχει ένα μυστήριο και ταυτόχρονα να μην μοιάζει στημένη.» - Μπάμπης Μακρίδης
Ποιες ταινίες είχατε ως πρότυπο κατά τη δημιουργία του «Unclickable»;
Μ.Μ: Μελετήσαμε όλα τα ντοκιμαντέρ που είχαν να κάνουν άμεσα ή έμμεσα με το θέμα πριν το γύρισμα. Κατά την διάρκεια του μοντάζ είδαμε ένα τσέχικο ντοκιμαντέρ του 2004. To «Czech Dream/ των Βιτ Κλούζακ και Φιλιπ Ρεμούντα που ήταν αποκαλυπτικό καθώς και τις ταινίες του Ανταμ Κέρτις για τον τρόπο που αφηγείται με την χρήση αρχειακών υλικών.
Γ.Κ: Για μένα, το πρότυπο ήταν το «Big Short», μια ταινία που χρησιμοποιεί μια ιστορία ως μέσο για να εξηγήσει μια πολύπλοκη οικονομική απάτη.
Ο ορισμός «ντοκιμαντέρ του Netflix» που εύκολα κάποιος θα ταίριαζε με την ταινία σας φαίνεται εύστοχος ή άκυρος;
Μ.Μ: Δεν ξέρω ακριβώς. Εμείς προσπαθήσαμε με τα μέσα που είχαμε μέσα στην περίοδο της πανδημίας να φέρουμε στο φως πράγματα που κρύβονται στην σκιά. Η φόρμα της ταινίας μας έχει στοιχεία που θυμίζουν τα κλασσικά ντοκιμαντέρ, συνεντεύξεις , επεξηγηματικά κείμενα αλλά και τεχνικές πληροφορίες. Θέλαμε η γλώσσα της ταινίας να είναι στα αγγλικά και για τους τεχνικού όρος που υπάρχουν αλλά και για να είναι πιο προσιτή στο παγκόσμιο κοινό. Ίσως όλα αυτά να φέρνουν στο νου ντοκιμαντέρ του Netflix.
Γ.Κ: Δεν με απασχολεί ιδιαίτερα ο χαρακτηρισμός, αρκεί το ντοκιμαντέρ να καταφέρει να ευαισθητοποιήσει και να προκαλέσει συζητήσεις για μία από τις μεγαλύτερες και λιγότερο γνωστές οικονομικές απάτες της εποχής μας.
Τι πιστεύατε πριν ξεκινήσετε για την Google και το Facebook και ποια είναι σήμερα η άποψή σας για αυτό το «δυοπώλιο»;
Μ.Μ: Πιστεύαμε νομίζω αυτό που πιστεύει όλος ο κόσμος. Oτι αυτές οι δυο εταιρίες ελέγχουν την πληροφορία που παρέχεται σε όλους μας μέσω του διαδικτύου. Oτι κατευθύνουν και επηρεάζουν τις γνώμες όλων μας και ότι η διαφήμιση είναι η πηγή της χρηματοδότησης τους. Η άποψη μας ολοκληρώθηκε όταν ζητήσαμε και από τα δύο μεγαθήρια συνεντεύξεις πάνω στο θέμα και αρνήθηκαν. Αυτό νομίζω τα λέει όλα.
Γ.Κ: Η άποψή μου παραμένει η ίδια: δύο εταιρείες που ελέγχουν απόλυτα την αγορά διαδικτυακής διαφήμισης, ενώ εξαρτώνται πλήρως από τα έσοδα που αυτή παράγει. Αυτή η εξάρτηση επηρεάζει όλες τις αποφάσεις τους και τον σχεδιασμό των «δωρεάν» προϊόντων τους: «αν κάτι είναι δωρεάν, τότε εσείς είστε το προϊόν».
Σκέφτεστε πλέον τα like που κάνετε στα κοινωνικά δίκτυα;
Μ.Μ: Eχω σταματήσει να κάνω likes και είμαι έτοιμος να κλείσω όλους τους λογαριασμούς μου στα κοινωνικά δίκτυα. Θέλω να αφήσω πίσω τον αλγόριθμο που κατευθύνει αυτά που ζητάω. Που με βομβαρδίζει με πράγματα που πολλές φορές με αποπροσανατολίζουν. Έχω πάψει να πιστεύω στα likes και τα clicks γιατί τα περισσότερα είναι φτιαγμένα από στρατιές bots όπως κατάλαβα από το πείραμα μας. Φτιάξαμε και εμείς τις στρατιές μας από bots και κάτι ξέρω πλέον.
Γ.Κ: Oχι ιδιαίτερα, αλλά γνωρίζω ότι ό,τι κάνουμε σε αυτές τις δωρεάν πλατφόρμες μετατρέπεται σε δεδομένα για διαφημιστικούς σκοπούς.
Το «Unclickable» θα προβληθεί το Σάββατο 7 Δεκεμβρίου στις 16:00 και την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου στις 17:00 στο Δαναό. Μετά τις προβολές θα ακολουθήσει ανοιχτή συζήτηση με τους συντελεστές της ταινίας. Προπώληση εισιτηρίων εδώ.
