Ο θάνατος του Θόδωρου Αγγελόπουλου το βράδυ της 24ης Ιανουαρίου του 2012 δεν ήταν μόνο κινηματογραφικός, με τον τραγικό τρόπο που «σκηνοθετεί», τις περισσότερες φορές, ερήμην σεναρίου, η ίδια η ζωή.
Ο θάνατος του, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της τελευταίας του ταινίας, «Η Αλλη Θάλασσα», είναι με κάποιο τρόπο σημαδιακός. Ακριβώς τη στιγμή που το ελληνικό σινεμά δεν προλαβαίνει να χαίρεται με τις διεθνείς επιτυχίες του, πρέπει να σταματήσει για λίγο το χρόνο και να αποχαιρετίσει τον άνθρωπο που τα ξεκίνησε όλα.
Στα γυρίσματα του «Μεγαλέξανδρου» το 1980 (φωτό: Δημήτρης Σοφικίτης)
Δεν έχει σημασία να απαριθμήσει κανείς τις διεθνείς διακρίσεις που γνώρισε η φιλμογραφία του Αγγελόπουλου από την «Αναπαράσταση» του 1970 μέχρι και τη «Σκόνη του Χρόνου» το 2008, με κορυφαία στιγμή το μεγαλύτερο κινηματογραφικό βραβείο που πήρε ποτέ Ελληνας δημιουργός, το Χρυσό Φοίνικα για το «Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα» του 1998 από τα χέρια του Μάρτιν Σκορσέζε στο Φεστιβάλ των Καννών.
Ούτε έχει σημασία να επαναλάβεις μια αυταπόδεικτη αλήθεια: πως το ελληνικό σινεμά δεν θα κατάφερνε ποτέ να περάσει τα σύνορα της Ελλάδας χωρίς τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και το αντίκτυπο που είχε το έργο του όχι μόνο στη διεθνή κριτική, αλλά και στην ευρωπαϊκή διανόηση των τελευταίων δεκαετιών.
Ισως θα ήταν ενδιαφέρον να αναλύσεις τη φθίνουσα αξία του έργου του, το οποίο μέσα στα χρόνια υπήρξε μια άτακτη ανακύκλωση μιας φόρμας («αγγελοπουλικής»;) που άρχισε να χάνει σε βάθος και ουσία, ειδικά στις τελευταίες ταινίες του, παραμένοντας απλά η εξωτερικά και μόνο συνεπής συνέχεια μιας κινηματογραφικής διαδρομής.
Ο,τι ήταν ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ωστόσο, μπορεί να το ανακαλύψει κανείς μέσα στα απέραντα στατικά τοπία που θαυμάστηκαν όσο και «παρεξηγήθηκαν», στην ομίχλη που κάλυπτε πάντα το σκηνικό των ταινιών του, τις ποιητικές σκηνές και την ιστορική μνήμη που σημάδεψαν το σινεμά του, τις απέραντες παύσεις της αφήγησης του, την πολιτική και το όνειρο μιας άλλης Ελλάδας και μιας άλλης Ευρώπης που υπήρξε η κινητήριος δύναμη της ακατάπαυστης δημιουργικότητας του,
Γυρίσματα: «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού» το 1990
Για τον Αγγελόπουλο, το Σινεμά, η Ελλάδα, η Ευρώπη, η Ιστορία υπήρξαν πάντοτε μια άδεια σκηνή, σαν αυτή που κινηματογράφησε με κίνηση 360 μοιρών της κάμερας στο αριστούργημα του, τον «Θίασο» του 1974. Στο κέντρο της ο άνθρωπος, για τον Αγγελόπουλο, δεν μπορούσε παρά να μοιάζει μικρός, όσο μεγαλύτερα είναι τα όνειρα του και οι χαμένες ελπίδες μιας ολόκληρης γενιάς, αυτής που ο ίδιος εκπροσώπησε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Και καπου εκεί, στα γυμνά τοπία μιας χώρας σε εγκατάλειψη, έβρισκαν πάντοτε χώρο για να βασιλέψουν η μοναξιά, η μελαγχολία, η αποξένωση, όλα όσα ο Αγγελόπουλος πίστευε πως μόνο το σινεμά μπορεί να καταδείξει και γιατί όχι να νικήσει.
Στην πραγματικότητα θα βρεις πολύ δύσκολα στο μεταπολεμικό σινεμά, ένα έργο τόσο αυτοβιογραφικό που μέσα του να χωράει ολόκληρα κομμάτια ιστορικής μνήμης. Ενα έργο βαθιά ελληνικό (όχι με τον τρόπο που προτιμούν να το «απομονώνουν» χρόνια τώρα οι φερόμενοι ως «εθνοπατέρες») και ταυτόχρονα διεθνές. Ενα έργο αλληγορικό και συμβολικό που στις καλύτερες στιγμές του - όταν δεν ανακυκλωνόταν μέσα στις ιδέες του, αποστειρωμένο από ρυθμό και ουσία - κατάφερε να μοιάζει απόλυτα ρεαλιστικό. Ενα έργο υπεύθυνο ταυτόχρονα για τη γέννηση του «νέου» ελληνικού κινηματογράφου, στις αρχές του '70, αλλά και για την παρακμή του στη δεκαετία του '80. Ενα έργο που τουλάχιστον για τις πρώτες δύο δεκαετίες του υπήρξε το μόνο ελληνικό σινεμά που γνώριζαν εκτός συνόρων.
Γυρίσματα: «Το Λιβάδι που Δακρύζει» το 2004
Από τους τελευταίους μεγάλους εκπρόσωπους ενός κινηματογράφου επικού, μεγαλόπνοου, ποιητικού, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος έστρεψε από την αρχή της σταδιοδρομίας του το βλέμμα του στην αναζήτηση μιας αλήθειας. Οπως κι αν την ονομάσει κανείς (ιστορική, πολιτική, φιλοσοφική) η αναζήτηση αυτής της αλήθειας ξεκίνησε με την «Αναπαράσταση» της στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του και δεν σταμάτησε μέχρι και τη στιγμή του θανάτου του που τον συνάντησε τραγικά στα γυρίσματα της καινούργιας του ταινίας, «Η Αλλη Θάλασσα». Χωρίς τέλος κι αυτή (όπως ηθελημένα οι περισσότερες από τις ταινίες του), όχι όμως από επιλογή αλλά από μια αναπάντεχη τραγική μοίρα.
Ευτυχώς, στο σινεμά αντίθετα με τη ζωή, ακριβώς όπως πίστευε και ο ίδιος, η αναζήτηση μπορεί να συνεχίζεται...
Διαβάστε εδώ περισσότερα για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο.
Χρονολόγιο
- 27 Απριλίου 1935 : Γεννιέται στην Αθήνα.
- 1953 : Εισάγεται στη Νοµική Σχολή Αθηνών την οποία εγκαταλείπει στο πτυχίο.
- 1961 : Φεύγει για τη Γαλλία και γράφεται στη Σορβόννη όπου παρακολουθεί µαθήµατα γαλλικήςφιλολογίας και φιλµολογίας, µε καθηγητές τον Ζορζ Σαντούλ και τον Μιτρί, τους οποίουςξανασυνάντησε αργότερα στην IDHEC. Παράλληλα παρακολουθεί µαθήµατα εθνολογίας µε τον Λεβί Στρος.
- 1962-63 : Γίνεται δεκτός, ύστερα από εξετάσεις, στην περίφηµη σχολή κινηµατογράφου IDHEC. Η διαφωνία και σύγκρουσή του µε τον καθηγητή της σκηνοθεσίας οδηγεί σε πρόωρη λήξη τιςσπουδές του.
- 1963-64 : Συνεχίζει τη φοιτητική του διαδροµή στο Musee de l’homme κοντά στον εθνολόγο - σκηνοθέτη Ζαν Ρους.
- 1964 : Επιστροφή στην Ελλάδα. Η επάνοδος στην πατρίδα συνοδεύεται από αναίτιο ξυλοδαρµότου από την αστυνοµία καθώς βάδιζε ανύποπτος. Επεισόδιο που τον επηρέασε και άλλαξε τηνδιάθεση και τα σχέδιά του. Τότε η σκηνοθέτης Τώνια Μαρκετάκη του προτείνει να συνεργαστεί µετην εφηµερίδα «∆ηµοκρατική Αλλαγή» ως κριτικός.
- 1965 : Οι «Φόρµινξ» (ο Βαγγέλης Παπαθανασίου και ο αδελφός του και µάνατζερ τουσυγκροτήµατος Νίκος), του προτείνουν να γυρίσει µια ταινία που θα προωθούσε την περιοδείατους στην Αµερική. Τότε, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος κάνει και το πρώτο γύρισµα στηΘεσσαλονίκη, στο Παλαί ντε Σπόρ, σε συναυλία του συγκροτήµατος, µε 8.000 θεατές. Ηπεριοδεία µαταιώθηκε και το «Φόρµινξ» δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ.
- 1968 : Η µικρή µήκους «Εκποµπή». Πρώτη συµµετοχή στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Βραβείοκριτικών.
- 1969 : Την 1η Σεπτεµβρίου κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος του ιστορικού περιοδικού «Σύγχρονοςκινηµατογράφος». Συνιδρυτές ο Θ. Αγγελόπουλος µε τον Β. Ραφαηλίδη. Οι δυο τους συνέλαβαντην ιδέα της οργάνωσης και εκτέλεσης ενός θεωρητικού περιοδικού για τον κινηµατογράφο πουθα παρακολουθούσε και θα σχολίαζε την σύγχρονη πρωτοπορία. Στη συντακτική επιτροπή οι : Τώνης Λυκουρέσης, Γιώργος Κόρρας, Λάκης Παπαστάθης, Κώστας Σφήκας, ΡούλαΜητροπούλου, Ρίτσα Ντάκου. Οργάνωση και διεκπεραίωση : Παντελής Βούλγαρης.
- 1979 : Πρώτη μεγάλου μήκους ταινία. «Αναπαράσταση». Σαρώνει τα βραβεία του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Βραβείο Ζώρζ Σαντούλ για την καλύτερη ταινία που προβλήθηκε στη Γαλλία το 1971. Καλύτερη ξένη ταινία στοΦεστιβάλ του Hyeres (1971). Ειδική µνεία της FIPRESCI (Διεθνής Ένωση ΚριτικώνΚινηµατογράφου) στο Φεστιβάλ Βερολίνου (1971).
- 1972 : «Μέρες του ‘36» Βραβείο σκηνοθεσίας και φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Βραβείο της FIPRESCI στο Φεστιβάλ Βερολίνου (1972). - 1974-75 : «Ο Θίασος». Δεκατρία βραβεία. Στις Κάννες (1975) από τη FIPRESCI. Στην Ταορµίνα, στο Βερολίνο (Βραβείο ΙΝΤΕΡΦΙΛΜ), στο Λονδίνο (1979, Καλύτερη ταινία της χρονιάς), στην Ιαπωνία, στη Θεσσαλονίκη (1975, Βραβεία Καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, Α αντρικού και Α γυναικείου ρόλου, ΠΕΚΚ). Καλύτερη ταινία της δεκαετίας 1970 -
- 1980 από την ένωση κριτικών της Ιταλίας. Ανάµεσα στις καλύτερες ταινίες στην Ιστορία τουΠαγκόσµιου Κινηµατογράφου από την FIPRESCI.
- 1977 : «Κυνηγοί». Επίσηµη συµµετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών. Βραβείο Καλύτερης ταινίαςστο Φεστιβάλ του Σικάγο. Βραβείο της Ένωσης Τούρκων Κριτικών.
- 1979 : Στη διάρκεια των γυρισµάτων του «Μεγαλέξανδρου» γνωρίζει τη Φοίβη Οικονοµοπούλου, διευθύντρια παραγωγής, η οποία είναι από τότε η σύντροφος της ζωής του.
- 1980 : «Μεγαλέξανδρος». Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας, όπως επίσης και τα βραβείατης FIPRESCI και Cinema Nuovo στο ίδιο φεστιβάλ. Βραβείο της ΠΕΚΚ στη Θεσσαλονίκη.
1981 : «Χωριό ένα, κάτοικος ένας» (διάρκεια 20’). Τηλεοπτική παραγωγή της ΥΕΝΕ∆. Αναφέρεται στην εγκατάλειψη του χωριού Νέα Σεβάστεια του νοµού Θεσσαλονίκης από τοντελευταίο του κάτοικο. - 1983 : «Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη». Μια διαφορετική Αθήνα. Της ιστορίας και τουπροσωπικού µύθου του σκηνοθέτη (διάρκεια 43’). Ποίηση : Σεφέρη, Λειβαδίτη. Μουσική : Χατζιδάκη, Κηλαηδόνη, Σαββόπουλου.
- 1984 : «Ταξίδι στα Κύθηρα». Βραβείο σεναρίου στις Κάννες. Κρατικά βραβεία Καλύτερηςταινίας, σεναρίου, Α ανδρικού ρόλου, Α γυναικείου ρόλου, σκηνογραφίας, Βραβείο Κριτικών στοΦεστιβάλ Ρίο ντε Τζανέϊρο (1984).
- 1985 : Chevalier dans l’ordre des Arts et des Letrres από το Υπουργείο Πολιτισµού της Γαλλικής∆ηµοκρατίας.
- 1986 : «Ο Μελισσοκόµος». Με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι.
- 1988 : «Τοπίο στην οµίχλη». Αργυρό Λιοντάρι στη Βενετία. Βραβείο Φελίξ ΚαλύτερηςΕυρωπαϊκής ταινίας.
- 1991 : «Το µετέωρο βήµα του πελαργού». Επίσηµη συµµετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών.
- 1992 : Του απονέµεται το παράσηµο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιµής από την ΓαλλικήΔηµοκρατία.
- 1995 : «Το βλέµµα του Οδυσσέα». Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννώνκαθώς και το βραβείο της FIPRESCI. Καλύτερη ταινία της χρονιάς, Φελίξ των κριτικών.
- 1995 : Ανακηρύσσεται επίτιµος διδάκτωρ του πανεπιστηµίου των Βρυξελλών. 1997 : Officier dans l’Ordre des Arts et des Lettres, από το Centre National de la Cinematographie.
- 1998 : «Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα». Χρυσός Φοίνικας του Φεστιβάλ των Καννών, και το Prix Ecumenique.
- 1999 : Officier de la legion d’honneur, από τον Πρόεδρο της Γαλλικής ∆ηµοκρατίας.
- 1999 : Docteur Honoris Causa, από το πανεπιστήµιο Universite Paris X Nanterre.
- 2001: Doctor Honoris Causa, από το Πανεπιστήµιο του Essex
- 2004: Doctor Honoris Causa, από το Πανεπιστήµιο «Stendhal-Grenoble3», Γαλλία
- 2004: «Τριλογία:Το λιβάδι που δακρύζει» Βραβείο της ∆ιεθνούς Ενωσης Κινηµατογράφου ( FIPRESCI ) στην καλύτερη Ευρωπαϊκή ταινία
- 2008: «Η Σκόνη του Χρόνου». Επίσημη συμμετοχή Φεστιβάλ Βερολίνου.
Οι φωτογραφίες του κειμένου και μέρος της βιοφιλμογραφίας είναι από το επίσημο site του Θόδωρου Αγγελόπουλου
Δείτε παρακάτω την πρώτη μικρού μήκους ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Η Εκπομπή»:
