Βαυαρικής καταγωγής, αλλά έχοντας ζήσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στο Παρίσι, ο Κλάους Ντρέξελ έχει δουλέψει σαν μηχανικός ήχου και διευθυντής φωτογραφίας, έχει σκηνοθετήσει ταινίες μυθοπλασίας και Οπέρα κι έχει δουλέψει για μια σειρά από εταιρίες παραγωγής στην Γαλλία και την Αμερική. Το «Στο Χείλος του Κόσμου» («Au Bord du Monde») συμμετείχε στο φεστιβάλ των Κσννών και έχει προβληθεί σε δεκάδες φεστιβάλ από τότε.
Διαβάστε εδώ τη γνώμη του Flix για το «Στο Χείλος του Κόσμου» του Κλάους Ντρεξέλ.
Τι άλλη αφετηρία είχε η ταινία σας, πέρα από την προφανή για το πως ένας άνθρωπος καταλήγει να ζει στον δρόμο;
Η ιδέα να κάνω ένα φιλμ για τους άστεγους του Παρισιού βρισκόταν στο μυαλό μου πολύ καιρό. Υπάρχουν τόσοι άνθρωποι που ζουν στους δρόμους σε ολόκληρη την πόλη. Τους βλέπουμε παντού, αλλά δεν ακούμε τίποτα γι' αυτούς. Έτσι θέλησα να κάνω μια ταινία όπου να τους δίνω την δυνατότητα να μιλήσουν και στην οποία εγώ δεν θα επενέβαινα ούτε θα άλλαζα τα λεγόμενά τους προσθέτοντας σχολιασμό ή ανάλυση.
Πόσο καιρό πήρε το φιλμ να ολοκληρωθεί, από το ξεκίνημα μέχρι την ολοκλήρωσή του. Και πόσο αυτή η περίοδος σας άλλαξε;
Για να μπορέσεις να αποκτήσεις μια επαφή με αυτούς τους ανθρώπους χρειάζεσαι χρόνο. Γι αυτό μας πήρε ένα ολόκληρο έτος να γυρίσουμε το φιλμ. Αλλά στα υπόλοιπα στοιχεία της παραγωγής, χάρη στον υπέροχο παραγωγό μου Φλοράν Λακάζ, όλα κύλησαν πολύ γρήγορα. Επίσης ξεκινήσαμε γυρίσματα αμέσως. Δεν ήθελα να κάνω έρευνα πριν γιατί δεν ήθελα να επηρεαστώ από εμπειρίες άλλων. Ήθελα να ανακαλύψω τον κόσμο τους μόνος μου, να κάνω αυτή την Οδύσσεια με τα μάτια ενός παιδιού, λίγο σαν τον Μικρό Πρίγκηπα. Έτσι μας πήρε κάτι παραπάνω από ένα χρόνο να ολοκληρώσουμε την ταινία. Καθώς ξεκινήσαμε να μοντάρουμε πολύ γρήγορα, χρειαστήκαμε μόλις δύο μήνες για έχουμε το φιλμ ολοκληρωμένο μετά το τέλος των γυρισμάτων. Φυσικά η εμπειρία με άλλαξε πολύ περισσότερο απ όσο περίμενα, Γνωρίζοντας τόσο αξιαγάπητους, φιλικούς ανοιχτόμυαλους και γενναιόδωρους ανθρώπους στο δρόμο, με έκανε να καταλάβω την σημασία που έχουν στη ζωή μας όχι τα χρήματα ή η οικονομική ανάπτυξη μα ο σεβασμός, η φίλια και η αγάπη.
Το φιλμ έχει μια πολύ συγκεκριμένη αισθητική προσέγγιση. Ήταν κάτι που είχατε στο μυαλό σας από την αρχή ή προέκυψε στην πορεία;
Το να κάνουμε κάθε πλάνο να μοιάζει με πίνακα (και να έχει ένα πολύ προσεγμένο sound design) υπήρξε μια από τις αφετηρίες μας. Υπάρχουν πολύ λόγοι γι αυτό. Ο βασικός ήταν να δείξουμε την αντίθεση ανάμεσα στην ομορφιά του Παρισιού και την κατάσταση αυτών των ανθρώπων. Ήθελα οι θεατές να νιώσουν την διαφορά. Γι αυτό επέλεξα να δουλέψω με έναν διευθυντή φωτογραφίας σαν τον Σιλβέν Λεσέρ. Ήξερα ότι θα μπορούσε να κινηματογραφήσει αυτούς τους ανθρώπους και την πόλη όπως κανείς άλλος. Και επί τη ευκαιρία, μπορεί το φιλμ να διαδραματίζεται στο Παρίσι, αλλά το βλέπω περισσότερο σαν μιας αρχετυπική «χρυσή πόλη», που αντιπροσωπεύει τον φθίνοντα δυτικό πολιτισμό μας, παρά την πρωτεύουσα της Γαλλίας.
Επιλέγετε να γυρίσετε μόνο τη νύχτα. Γιατί;
Μου αρέσει η ιδέα του Βέρνερ Χέρτσογκ που λέει ότι στις καλές τέχνες, στη μουσική, στη λογοτεχνία και το σινεμά, μπορείς να αγγίξεις ένα βαθύτερο επίπεδο της αλήθειας. Αυτή η ποιητική «εκστατική» αλήθεια είναι μυστηριώδης και μπορείς να την επιτύχεις μόνο μέσα από μια στυλιζαρισμένη αισθητική. Καθώς οι άστεγοι είναι μοναχικοί κι έχουν κατά κάποιο τρόπο γίνει «αόρατοι» στα μάτια των κατοίκων του Παρισιού, αποφασίσαμε να γυρίσουμε σε ώρες όταν οι δρόμοι του Παρισιού είναι ολοκληρωτικά άδειοι εκτός από τους αστέγους. Κάτι τέτοιοι συμβαίνει τη νύχτα, αφού το μετρό κλείσει. Κι επίσης αυτή η ησυχία στην ατμόσφαιρα μας επέτρεψε να έχουμε μερικές αληθινά μακροσκελείς και ενδόμυχες συζητήσεις.
Η παράξενη ομορφιά που έχει η ταινία σας, συγκρούεται κατά κάποιο τρόπο με τις προσδοκίες που έχει κανείς από ένα ντοκιμαντέρ για τους αστέγους.
Ενα φιλμ ορίζεται από τις επιλογές σου. Είναι πάντα ευθύνη του σκηνοθέτη να αποφασίσει πως θα δείχνει το φιλμ του και -δυστυχώς- μέσα στα χρόνια έχει γίνει σύνηθες πως όταν κάνεις μια ταινία για φτωχούς ανθρώπους θα είναι και η εικόνα σου φτωχή. Δεν νομίζω πως κάτι τέτοιο είναι σωστό. Αποτελεί μια σύμβαση και δεν μου αρέσουν καθόλου οι συμβάσεις. Για παράδειγμα αν κάποιος έκανε μια ταινία για ανθρώπους που αγαπώ, θα ήθελα να είναι μια όμορφη ταινία ασχέτως του πόσο πλούσιοι είναι. Κι όταν ο Ρέμπραντ ή ο Γκόγια ζωγράφιζαν φτωχούς ανθρώπους, κανείς δεν περίμενε να παραδώσουν έναν άσχημο πίνακα. Ο βασικός λόγος γι αυτή την αισθητική μου επιλογή όμως έχει να κάνει με το πως όταν σκηνοθετώ μια ταινία θέλω όλα τα εργαλεία που έχω στη διάθεσή μου να ενισχύουν την ουσία της. Όταν ένας ζωγράφος σχεδιάζει το φόντο πίσω από το θέμα του, δεν θέλει απλά να ζωγραφίσει κάτι όμορφο, αλλά να εκφράσει την εσωτερική ζωή του ανθρώπου που απεικονίζει. Αυτό ακριβώς προσπαθήσαμε να πετύχουμε: να δείξουμε την σπουδαία εσωτερική ομορφιά αυτών των ανθρώπων μέσα από τις υπέροχες εικόνες του Σιλβέν Λεσέρ. Εκτός από τα παραπάνω, μου αρέσει ότι χρησιμοποιείς την λέξη παράξενη στην ερώτησή σου. Γιατί όντως προσπαθώ να δώσω σε κάθε ταινία μου μια απόκοσμη ατμόσφαιρα, κάτι «Unheimlich, όπως το περιγράφει ο Φρόιντ. Πολλές φορές, αυτό είναι κάτι που πετυχαίνεις με την χρήση τριών στοιχείων: της μοναξιάς, του σκοταδιού και της σιωπής. Κι αυτός είναι ένας ακόμη λόγος που γυρίσαμε την ταινία τη νύχτα.
Πόσο εύκολο ήταν να πλησιάσετε αυτούς τους ανθρώπους; Θα πίστευε κανείς ότι θα ήταν μάλλον διστακτικοί να εμφανιστούν σε ένα ντοκιμαντέρ κι όμως στο φιλμ είναι ευθείς και δίχως φόβο. Πως τα καταφέρατε;
Αυτό που χρειάζονται αυτοί οι άνθρωποι, περισσότερο από οτιδήποτε υλικό, είναι ανθρώπινη επαφή και την αίσθηση ότι υφίστανται στα μάτια μας σαν άνθρωποι. Έτσι, αν τους προσεγγίσεις με αξιοπρέπεια και σεβασμό είναι πολύ πιο εύκολο να επιτύχεις μια σχέση απ όσο θα περίμενε κανείς. Συμφώνησαν να εμφανιστούν στην ταινία όταν τους εξήγησα ότι αντίθετα από ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ θα παίρναμε τον χρόνο μας, ότι ήθελα να τους γνωρίσω στη διάρκεια ενός χρόνου και ότι θα τους ρώταγα μια σειρά από ερωτήσεις μπροστά στην κάμερα, αλλά όχι για δέκα λεπτά, μα για αρκετές ώρες στον καθένα. Αυτό που τελικά βλέπετε στην οθόνη, δεν είναι απαντήσεις σε συγκεκριμένες ερωτήσεις, αλλά αποσπάσματα από μεγάλες συζητήσεις ανάμεσα σε φίλους.
Ποιο θα λέγατε ότι ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι στην δημιουργία του φιλμ;
Όλοι μου λένε ότι πρέπει να ήταν πολύ δύσκολο το να κάνω γυρίσματα για έναν χρόνο στην διάρκεια της νύχτας, στην βροχή και το κρύο. Αλλά δίχως αμφιβολία, οι πιο δύσκολες στιγμές ήταν το ξημέρωμα, όταν τελειώναμε τα γυρίσματα και πηγαίναμε σπίτια μας αφήνοντας τους αστέγους να μένουν στο πεζοδρόμιο.
Στις μεγάλες πόλεις του δυτικού κόσμου, οι άστεγοι είναι λίγο πολύ δεδομένοι. Μετά από λίγο μοιάζει σαν οι άνθρωποι να σταματούν καν να τους προσέχουν. Είναι μια αντίδραση που σας εκπλήσσει; Το βλέπετε σαν έλλειψη συμπόνιας ή σαν μηχανισμό επιβίωσης από την πλευρά των τυχερών που έχουν μια στέγη πάνω από το κεφάλι τους;
Πάντα εξαρτάται από τον άνθρωπο. Φυσικά μπορείς να συνηθίσεις τα πάντα και για μερικούς ανθρώπους η συμπόνια απλά χάνεται με τον χρόνο. Για άλλους ναι είναι ένας τρόπος να προστατευθούν. Όπως το έχει ήδη πει ο Βικτόρ Ουγκό: η υπερβολική φτώχεια είναι ένα αναπόφευκτο υποπροϊόν της κοινωνίας μας. Το γεγονός ότι βλέπουμε όλο και περισσότερους άστεγους είναι η συνέπεια του ότι άλλοι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο πλούσιοι. Δεν νομίζω ότι είμαι ιδιαίτερα πεσιμιστής όταν λέω ότι τα πράγματα θα χειροτερέψουν. Οπότε καταλαβαίνω απόλυτα όταν οι άνθρωποι που έχουν ακόμη στέγη αποστρέφουν το βλέμμα τους όταν έρχονται αντιμέτωποι με άστεγους καθώς φοβούνται ότι σύντομα μπορεί να βρεθούν στη ίδια κατάσταση. Κι όλοι ξέρουν ότι οι πολιτικοί μας πουλάνε παραμύθια όταν υπόσχονται δουλείες και στέγη για όλους. Αυτό θα είναι όλο και λιγότερα δεδομένο στο κοντινό μέλλον. Οπότε νομίζω ότι θα έπρεπε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και να πάψουμε να θεωρούμε ότι ένας άνθρωπος είναι χρήσιμος μόνο όταν συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη. Αν συνεχίσουμε να το πιστεύουμε θα καταλήξουμε να νοιαζόμαστε περισσότερο για τις μηχανές παρά για τους ανθρώπους. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι ασχέτως της κατάστασής του κάθε άνθρωπος έχει την ίδια αξία, ασχέτως αν είναι πλούσιος ή φτωχός, όμορφος ή άσχημος, πρόεδρος, γιατρός, ηθοποιός ή άστεγος.
Μέρος της συνέντευξης του Κλάους Ντρέξελ δημοσιεύτηκε πρώτα στην εφημερίδα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ «Πρώτο Πλάνο»
Το «Στο Χείλος του Κόσμου» προβάλλεται ξανά την Κυριακή 23 Μαρτίου στις 18:00 στο Ολύμπιον.
