Ηταν μόλις πριν λίγο καιρό όταν ο Αργύρης Σφουντούρης έγινε το πρόσωπο της ημέρας, με αφορμή την εμφανισή του στη γερμανική τηλεόραση και το διαρκές αίτημά του για το δίκαιο των γερμανικών αποζημιώσεων προς την Ελλάδα - θέμα που βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη πολιτικής και κοινωνίας σχεδόν όλα τα χρόνια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης περισσότερο από κάθε άλλη εποχή.
Ο Αργύρης Σφουντούρης δεν ήταν όμως ένας άγνωστος. Εννιά χρόνια πριν, ένα ντοκιμαντέρ τον είχε για πρωταγωνιστή, να αφηγείται την ιστορία της ζωής του που κόπηκε απότομα όταν είδε τους γονείς του να σκοτώνονται από τους Ναζί στη γενοκτονία του Διστόμου και όσα έζησε μεγαλώνοντας αρχικά σε ορφανοτροφεία γύρω από την Αθήνα και αργότερα στην Ελβετία, αφιερώνοντας τη ζωή του στην προσπάθεια να κατανοήσει την παραφροσύνη του πολέμου που έζησε ως επιζών και να αναζητήσει τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να κλείσει ο κύκλος της βίας για τις επόμενες γενιές.
O Αργύρης Σφουντούρης σε σκηνή από το ντοκιμαντέρ
Μέρος της ιστορίας του Αργύρη Σφουντούρη υπήρξε και η προσπάθειά του να στοιχειοθετηθεί το αίτημα για τις αποζημιώσεις που οφείλει η Γερμανία στην Ελλάδα, με μια σειρά από αγωγές που απορρίφθηκαν, αλλά έφεραν το θέμα στη δημοσιότητα και μαζί την ιστορία του Διστόμου, διαχρονικό σύμβολο μιας στιγμής στην Ιστορία που δεν πρέπει να ξεχαστεί.
Εννιά χρόνια μετά την κυκλοφορία του «Ενα Τραγούδι για τον Αργύρη» στις αίθουσες και τις θριαμβευτικές προβολές του στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης όπου η ταινία απέσπασε το βραβείο κοινού, το ντοκιμαντέρ του Στέφαν Χάουπτ ξαναβγαίνει στις ελληνικές αίθουσες πιο επίκαιρο από ποτέ και ο δημιουργός του μιλάει στο Flix για μια ιστορία που συνεχίζει να αφορά...
O Αργύρης Σφουντούρης σε σκηνή από το ντοκιμαντέρ
Πώς ήρθατε σε επαφή με την ιστορία του Αργύρη Σφουντούρη;
Οταν ήμουν ακόμη πολύ νέος, δούλευα ως θεατρικός σκηνοθέτης και ανεβάζαμε μια διασκευή της «Ασκητικής» του Νίκου Καζαντζάκη. Χρειαζόμουν μια ανδρική φωνή για να διαβάσει μερικές φράσεις στα ελληνικά. Ρώτησα την πεθερά μου (η συζυγός μου είναι Ελληνίδα) αν γνωρίζει κάποιον Ελληνα στη Ζυρίχη και μου συνέστησε τον Αργύρη Σφουντούρη. Οταν τον συνάντησα για να ηχογραφήσουμε τις φράσεις με ρώτησε ποια μετάφραση χρησιμοποίησα για το έργο. Δεν είχα ιδέα. Του έδειξα τη γερμανική μετάφραση. Την κοίταξε, γέλασε και είπε: "Αυτή είναι η δική μου μετάφραση...". Καθώς τον γνώρισα καλύτερα μου είπε την προσωπική του ιστορία. Και ξαφνικά ήταν για μένα σαφές το πόσο σημαντικό θα ήταν να αφηγηθώ την ιστορία του για ένα μεγαλύτερο κοινό, αφού υπήρχαν τόσα επίπεδα που έπρεπε να γίνουν γνωστά όσον αφορά την Ιστορία αλλά και την ανθρωπιά...
Τι ήταν αυτό που σας ενδιέφερε περισσότερο στην ιστορία του;
Συγκινήθηκα πολύ από το γεγονός πως αυτό το μικρό αγόρι έμεινε ξαφνικά ορφανό, χωρίς πατέρα και μητέρα, πριν τα τέσσερα του χρόνια. Πώς θα συνεχιζόταν η ζωή του από κει και πέρα; Που θα έβρισκε τη δύναμη και τις βάσεις να συνεχίσει; Ενιωσα πως ήταν πολύ σημαντικό για μένα να αφιερώσω χρόνο και να ταξιδέψω με τον Αργύρη πίσω στις ρίζες του, να τον συνοδεύσω σε όλες τις στάσεις του μεγάλου και απίστευτου ταξιδιού του, προσπαθώντας ταυτόχρονα να μοιραστώ μαζί του τα αισθήματα της αδυναμίας και της απελπίσιας που έπρεπε να διαχειριστεί. Και κάπως έτσι συνειδητοποίησα πόσο όλοι μας προτιμούμε να αφήνουμε πίσω μας αυτή την «περιοχή της απελπισίας» και, για παράδειγμα, προτιμούμε να μιλάμε για τους Γερμανούς στρατιώτες, τις πράξεις, τα χρέη, τις δραστηριότητες μέσα στον πόλεμο. Αλλά αν το έκανα αυτό θα αγνοούσα τα θύματα για ακόμη μια φορά.
Η διάσημη φωτογραφία του μικρού Αργύρη Σφουντούρη με τον παππού, τη γιαγιά και τις αδελφές του
Είναι το «Ενα Τραγούδι για τον Αργύρη» μια ταινία για την ανείπωτη ιστορία των θυμάτων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ή μια ταινία για τη σημασία της γνώσης του παρελθόντος ως το μοναδικό τρόπο για να χτιστεί ένα καλύτερο μέλλον;
Και τα δύο - γιατί και τα δύο είναι πολύ σημαντικά. Το 2007, δείξαμε την ταινία σε μια υπαίθρια προβολή στο Δίστομο. Περιμέναμε περίπου 500 άτομα αλλά στο τέλος ήρθαν περισσότεροι από 1000 θεατές, στο ίδιο μέρος όπου οι Γερμανοί στρατιώτες είχαν σκοτώσει τους ομήρους χρόνια πριν. Η ένταση, η ατμόσφαιρα ήταν βαριά. Στο τέλος της προβολής και μετά από ένα μεγάλο χειροκρότημα, όλοι έκαναν ουρά για να συγχαρούν και να ευχαριστήσουν τον Αργύρη. Αυτό που ήταν το πιο συγκινητικό για αυτόν και για μένα ήταν ότι ανάμεσα σε αυτούς τους ανθρώπους υπήρχαν πολλοί νέοι από το Δίστομο. Ηρθαν και ευχαρίστησαν τον Αργύρη που τους είπε την ιστορία που οι γονείς και οι παππούδες τους δεν ήθελαν να αφηγηθούν για να τους προστατέψουν. Δήλωσαν την ευγνωμοσύνη τους που επιτέλους η ιστορία ειπώθηκε.
Πόσο δίκαιο πιστεύετε ότι είναι το αίτημα του Αργύρη (και ειδικά σήμερα, όλων των Ελλήνων) για τις πολεμικές αποζημιώσεις από τη Γερμανία;
Για μένα το αίτημα μοιάζει περισσότερο και από δίκαιο και εντελώς σωστό. Και ειδικά αφού η Ελλάδα έχει ζητήσει τις αποζημιώσεις εδώ και καιρό, χρόνια πριν την οικονομική κρίση. Επιπρόσθετα, έχουν δίκιο να απαιτούν από τη Γερμανία να πληρώσει το εξαναγκαστικό δάνειο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο Αργύρης Σφουντούρης με την αδελφή του σε σκηνή από το ντοκιμαντέρ
Φανταστήκατε ποτέ ότι το ντοκιμαντέρ θα είχε τόσο μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα, τόσο την εποχή που προβλήθηκε για πρώτη φορά (σ.σ. κερδίζοντας το βραβείο κοινού στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης), όσο και σήμερα που ξαναβγαίνει στις κινηματογραφικές αίθουσες;
Για να είμαι ειλικρινής, όταν το φιλμ βγήκε στην Ελβετία έπαθα κατάθλιψη, γιατί δεν έκανε ούτε το ένα δέκατο των εισιτηρίων που έκαναν οι προηγούμενες ταινίες μου. Και στη Γερμανία, το ενδιαφέρον ήταν πολύ μικρότερο από αυτό που ήλπιζα. Από την άλλη πλευρά υπήρξε μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα και πολύ συγκινητικές προβολές σε φεστιβάλ όπως στο Κίεβο, το Σαράγεβο, τη Βαρκελώνη, το Λος Αντζελες και πολλά άλλα μέρη. Φυσικά δεν μπορούσα ποτέ να σκεφτώ πως η ταινία θα τραβούσε τόσο το ενδιαφέρον όσο το κάνει τώρα και είμαι πολύ χαρούμενος γι' αυτό. Ειδικά σε αυτές τις δύσκολες στιγμές για την Ελλάδα.
Πιστεύετε ότι ένα ντοκιμαντέρ είναι ικανό να αλλάξει τις απόψεις και τα πιστεύω των ανθρώπων;
Θα ήθελα μερικές φορές να το πιστεύω... αλλά γνωρίζω καλά πως υπάρχουν περιορισμοί σε αυτό. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν ταινίες, ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, που πράγματικά έχουν αλλάξει τα πιστεύω μου και τον τρόπο με τον οποίο κοιτούσα συγκεκριμένα πράγματα. Αλλά αυτές ήταν ταινίες που έγιναν με ελεύθερο πνεύμα και όχι με σκοπό να αλλάξουν αυτά που πιστεύω. Επιστρέφοντας στο «Ενα Τραγούδι για τον Αργύρη», αυτό που ήθελα ήταν να κάνω μια ταινία όσο το δυνατόν πιο πιστή στην ιστορία του Αργύρη - με όλες τις αμφιβολίες και τα άλυτα θέματα που εμπεριέχει. Δεν ήθελα να κάνω ένα «πολιτικό» φιλμ με συγκεκριμένο και στενό «μήνυμα» που θα είχε σκοπό να αλλάξει τα πιστεύω κάποιου προς κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Προτιμώ με τις ταινίες μου να βυθίζομαι στην πολυπλοκότητα της ζωής.
