Την περιμένουν δύο τηλεοράσεις, μας λέει αγχωμένη η Μιμή Ντενίση καθώς σηκώνεται από το τραπέζι. Ήταν να μας μιλήσει για 5 με 10 λεπτά, κι έχουν ήδη περάσει 20. Περνάει γρήγορα ο χρόνος με την κουβέντα. Λογικό. Για την έμπειρη συγγραφέα, σκηνοθέτη, παραγωγό και πρωταγωνίστρια του σανιδιού, το «Σμύρνη μου Αγαπημένη» ήταν ένα προσωπικό θεατρικό σχέδιο που τώρα γίνεται ακόμη πιο προσωπικό κινηματογραφικό πόνημα. Για μας τους θεατές, επαγγελματίες και μη, είναι το πιο πολυαναμενόμενο στοίχημα του εγχώριου σινεμά για τον φετινό χειμώνα, έτοιμο ήδη για τις κινηματογραφικές αίθουσες στις 23 Δεκεμβρίου.
Εκτός από τις δύο τηλεοράσεις, όμως, την περιμένει κι ένα… γούνινο παλτό. Η σκηνή που θα γυριστεί απόψε τη θέλει ντυμένη βραδινά, για μια δεξίωση σε ένα καφέ της προκυμαίας της Σμύρνης, παραμονές της σεπτεμβριανής Καταστροφής. Ετοιμασία, πρόβες, λήψεις. Με το παλτό στους ώμους και τον υδράργυρο στα κόκκινα. Είναι 29 Ιουλίου και ο Φαληρικός Όρμος, που έχει μετατραπεί σε παράκτια Σμύρνη του 1922 για τις ανάγκες της φιλμικής προσαρμογής της μεγάλης θεατρικής επιτυχίας, κοχλάζει στους 41 βαθμούς. Ιδρώνουμε και μόνο στη σκέψη, κι ας κάνουν ο, τι δροσερότερο μπορούν οι ανεμιστήρες γύρω από τραπέζι της συνέντευξης.
Με την ταινία, λοιπόν, θέλαμε όχι μόνο να θυμίσουμε μια ξεχασμένη ιστορία, αλλά και να πούμε πως ο, τι συνέβη στη Σμύρνη συμβαίνει και στη Συρία, κι αύριο μπορεί να συμβεί οπουδήποτε» - Μιμή Ντενίση
«Κρίμα που το σκηνικό θα αρχίσει να καταστρέφεται», παραπονιέται η Μιμή Ντενίση, τονίζοντας πως η παραγωγή είχε αρχικά προτείνει στην πολιτεία να στηθεί το γιγαντιαίο αυτό σκηνικό με τέτοιο τρόπο που να μπορεί να παραμείνει και να λειτουργεί ως θεματικό πάρκο. «Δεν την κατάλαβαν την πρότασή μας, προφανώς. Τώρα υπάρχει μια σκέψη, αλλά έτσι όπως κατασκευάστηκε, για να καεί, δεν νομίζω πως γίνεται. Θα πρέπει να βρουν έναν χώρο να στηθεί κάτι αντίστοιχο με την υπάρχουσα τεχνογνωσία. Κρίμα, γιατί θα ήταν ωραίο θεματικό πάρκο. Το σκηνικό της Σμύρνης, τόσο κοντά στην πραγματική προκυμαία. Πουθενά αλλού δεν μπορείς να έχεις την εικόνα αυτής της προκυμαίας που όλοι φανταζόμαστε, αλλά κανείς δεν την έχει δει», προσθέτει, και ανακαλεί το βραδινό γύρισμα δύο μέρες πριν. «Ήταν όλο το σκηνικό φωταγωγημένο, με τον κόσμο και τις άμαξες και τα άλογα και ένιωθες σαν να είσαι όντως στη Σμύρνη του τότε. Ήταν ανατριχιαστικό». Την καταλαβαίνουμε. Μια σύντομη βόλτα σε αυτό το διαμορφωμένο κομμάτι προβλήτας, με τα κτίρια και τα καφενεία, το σινεμά και την πλατεία, το πλακόστρωτο και τις ράγες του τραμ, συνιστά από μόνη της μια τηλεμεταφορά.
Το «Σμύρνη μου Αγαπημένη», η ταινία, είναι ένα χωροχρονικό ταξίδι με αλληλοπλεκόμενες ιστορίες γυναικών. Η αφήγηση ξεκινά με την Φιλιώ Μπαλτατζή, μια ηλικιωμένη Ελληνοαμερικανίδα που καταφθάνει στη Μυτιλήνη το 2015 με την εγγονή της για να συνδράμει στις προσπάθειες προστασίας των Σύριων προσφύγων. Κρύβει, όμως, μια σπαραχτική προϊστορία: σχεδόν έναν αιώνα πριν, η Σμυρνιά γιαγιά της βρέθηκε στο ίδιο νησί κυνηγημένη και άπατρις. Το βιβλιαράκι με τις συνταγές της θα δώσει στη Φιλιώ την αφορμή να ταξιδέψει νοερά στη θυελλώδη πορεία της κοσμοπολίτικης οικογένειας Μπαλτατζή.
Από τη χρονολογία και μόνο συμπεραίνει κανείς πως ο «Σμύρνη μου Αγαπημένη», η παράσταση, που πρωτοανέβηκε το 2014 και έμεινε θριαμβικά στο σανίδι τρεις συνεχόμενες σεζόν, πριν ακολουθηθεί το 2019 κι από μια συνέχεια («Κι από Σμύρνη… Σαλονίκη»), δεν είχε ακριβώς τον ίδιο αφηγηματικό καμβά. «Το θεατρικό ήθελε να κάνει γνωστή την άγνωστη ιστορία της Σμύρνης και να πει πως δεν έχουν σημασία η ωραία ζωή, η κοινωνική τάξη και τα πλούτη, γιατί ανά πάσα στιγμή μπορεί να τα χάσεις όλα. Έχει σημασία η ψυχική καλλιέργεια και η γνώση. Λέγανε οι Μικρασιάτες, τα δαχτυλίδια φεύγουν, αλλά τα δάχτυλα μένουν. Όμως, ερχόμενοι στην ταινία, και με όλα όσα συνέβησαν πριν, συναποφασίσαμε για ένα διαφορετικό κέντρο βάρους. Να ξεκινάει και να τελειώνει η ιστορία το 2015, στην Ελλάδα. Πριν δύο χρόνια, με είχαν καλέσει και μίλησα στον ΟΗΕ για τις γυναίκες σε καιρό κρίσης. Είπα ότι μπορεί να έχει απορία ο κόσμος γιατί αυτοί οι φτωχοί άνθρωποι στα νησιά δέχτηκαν τόσο εύκολα τους πρόσφυγες την ώρα που η Ευρώπη τους έκλεινε τα σύνορα. Μα αυτοί, οι περισσότεροι, είναι απόγονοι προσφύγων, τα έχουν ζήσει. Και πρόσφατα που ήμασταν στη Μυτιλήνη για τα εκεί γυρίσματα, μας έλεγαν οι γιαγιάδες πως οι μανάδες τους τα έζησαν αυτά. Άρα, σού λέει η γυναίκα, δεν μπορώ όταν βλέπω ένα κοριτσάκι με την μάνα του να τους διώξω. Με την ταινία, λοιπόν, θέλαμε όχι μόνο να θυμίσουμε μια ξεχασμένη ιστορία, αλλά και να πούμε πως ο, τι συνέβη στη Σμύρνη συμβαίνει και στη Συρία, κι αύριο μπορεί να συμβεί οπουδήποτε».
Μέλημά μου ήταν να προσεγγίσω με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ιστορική ακρίβεια την πολυπολιτισμική Σμύρνη των αρχών του 20ού αιώνα μέχρι την μεθοδευμένη καταστροφή, αλλά με ένα κάποιο στιλιζάρισμα στην αισθητική, μιας και δεν είμαι οπαδός του στεγνού, ντοκιμαντερίστικου ρεαλισμού» - Γρηγόρης Καραντινάκης
Η ειρωνεία εδώ είναι πως, ενώ το 1922 ήταν χιλιάδες οι πρόσφυγες που κατέφυγαν από τη Μικρά Ασία στο Χαλέπι, έναν αιώνα μετά συμβαίνει το αντίστροφο. Ο Γρηγόρης Καραντινάκης, ο σκηνοθέτης της κινηματογραφικής εκδοχής, μας αναφέρει χαρακτηριστικά μια ξένη γελοιογραφία της εποχής που σατιρίζει τα δεινά των κουρελιασμένων Μικρασιατών προσφύγων. Η αντιστροφή τον εμπνέει στη δημιουργία μιας ταινίας που θα είναι μεν σωστή αφηγηματικά και δυνατή σε συγκινήσεις, αλλά θα προτρέπει ταυτόχρονα τον θεατή να σκεφτεί πάνω στη σχέση των πολιτικών και ιστορικών εξελίξεων με τα ανθρώπινα, όπως λέει, πάνω στις σχέσεις εξουσίας δηλαδή. «Μέλημά μου ήταν να προσεγγίσω με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ιστορική ακρίβεια την πολυπολιτισμική Σμύρνη των αρχών του 20ού αιώνα μέχρι την μεθοδευμένη καταστροφή, αλλά με ένα κάποιο στιλιζάρισμα στην αισθητική, μιας και δεν είμαι οπαδός του στεγνού, ντοκιμαντερίστικου ρεαλισμού», συμπληρώνει, υπογραμμίζοντας την «χρησιμότητα», τελικά, των καθυστερήσεων στα γυρίσματα λόγω πανδημίας και το πόσο αυτή η αναβολή βοήθησε στην τελειοποίηση του σεναρίου.
Γρηγόρης Καραντινάκης
«Ενός σεναρίου που πέρασε από σαράντα κύματα», θυμάται η Μιμή Ντενίση. «Το δούλεψα με τον Μάρτιν Σέρμαν [«Μπεντ», «Κάλλας για Πάντα»] σχεδόν δύο χρόνια, μετά με τον Γρηγόρη, μετά με τον Διονύση [Σαμιώτη, τον παραγωγό]. Επειδή το υλικό του θεάτρου είναι ογκώδες, είναι πάρα πολύς ο διάλογος, είναι ίσως πιο δύσκολο να επιλέξεις τι είναι ουσιαστικό». Ομολογεί πως στην αρχή δεν είχε αντιληφθεί πλήρως τις αντιξοότητες. «Το θεατρικό ήταν κινηματογραφικής δομής, και την αληθοφάνεια στον διάκοσμο την είχαμε επιτύχει τότε φέρνοντας κάποιους ανθρώπους που έδωσαν τρισδιάστατη αίσθηση στα σκηνικά και τα έστησαν όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικά. Κι έτσι νόμιζα πως θα ήταν πιο εύκολο να το μεταφέρεις στην οθόνη. Δεν ήξερα όμως πόσο δύσκολο είναι να μεταφέρεις το κείμενο».
Όπως και να έχει, η Μιμή Ντενίση βρίσκει άκρως γοητευτικό τούτο το πέρασμα από το θέατρο στο σινεμά. Και πάρα πολύ συγκινητικό για την ίδια. «Βλέπω μια ατάκα της Φιλιώς και είναι πλέον σαν δική μου. Τόσο πολύ έχω ενδυθεί τον ρόλο».
Σμύρνη μου Αγαπημένη | Σενάριο: Μιμή Ντενίση σε συνεργασία με τον Μάρτιν Σέρμαν - Βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο και θεατρικό έργο της Μιμής Ντενίση | Σκηνοθεσία: Γρηγόρης Καραντινάκης | Παραγωγός: Διονύσης Σαμιώτης | Executive Producers: Τζόζεφ Σάμααν, Μιμή Ντενίση | Πρωταγωνιστούν: Μιμή Ντενίση, Λεωνίδας Κακούρης, Μπουράκ Χακί, Κρατερός Κατσούλης, Ταμίλλα Κουλίεβα, Κατερίνα Γερονικολού, Χρήστος Στέργιογλου, Ντίνα Μιχαηλίδου, Νέδη Αντωνιάδου, Αναστασία Παντούση, Δάφνη Αλεξάντερ, Κώστας Κορτίδης, Έφη Γούση, Γιάννης Εγγλέζος, Ντάνιελ Κρόσλεϊ. Ντάνκαν Σκίνερ, Νέιθαν Τόμας, Φωτίνα Παπαθεοδώρου και ο Γιάννης Βογιατζής | Special guest stars:Τζέιν Λαποτέρ, Σούζαν Χάμσαϊρ, Ρούπερτ Γκρέιβς | Διεύθυνση Φωτογραφίας: Σίμος Σαρκετζής | Μοντάζ: Λάμπης Χαραλαμπίδης | Production design: Ηλίας Λεδάκης, Γιάννης Παπαδόπουλος, Μιχάλης Σαμιώτης |Κοστούμια: Φωτεινή Δήμου | Casting Director: Μάκης Γαζής | Ήχος : Νίκος Μπουγιούκος | Makeup & prosthetics designer: Δήμητρα Γιατράκου | Hair stylist: Ιουλία Συγριμή | VFX: Αντώνης Κοτζιάς – Υafka | SFX: Alpha Stunt | Line producer: Φένια Κοσοβίτσα | Associate producers: Μάρτιν Σέρμαν, Νάνσυ Κοκολάκη Μια παραγωγή της Tanweer Productions | Εκτέλεση Παραγωγής: Blonde | Διανομή: Tanweer Alliances | Συμπαραγωγοί: Central Stage, ANT1, EΡT, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Tsiatlino, Finos Film, Barking Well Media, York Films, Felt. | Μεγάλοι Χορηγοί: EOT, Ε.Ι. Παπαδόπουλος Α.Ε, X.A. Παπαέλληνας Εμπορική | Χορηγοί: Aegean oil, Mytilineos, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, Petra & Fos, Loulou Zein, Μαρίνα Γιαβρόγλου | Με την υποστήριξη της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, της Περιφερειακής Ενότητας Χίου, του Δήμου Χίου, του Δήμου Δυτικής Λέσβου, του Δήμου Μυτιλήνης, του Κοινωφελούς Ιδρύματος Μαρία Τσάκος, της Περιφέρειας Αττικής-Περιφερειακή Ενότητα Νοτίου Τομέα Αθηνών, του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ Α.Ε) | Υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού, του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων και του Υπουργείου Μετανάστευσης & Ασύλου
