Μετά από ένα δίωρο σχεδόν masterclass στο κατάμεστο από κόσμο Αστορ, ο Πολ Λάβερτι, μόνιμος σεναριογράφος του Κεν Λόουτς και εξίσου μόνιμος φίλος του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου που εγκαινίασε χθες την 36η έκδοσή του με την πανελλήνια πρεμιέρα της «Τελευταίας Παμπ», μοιάζει ακούραστος. Δίνει κατ’ ιδίαν συνεντεύξεις, στη σειρά, χωρίς κανένα διάλειμμα, όρθιος μπροστά στα καθίσματα της αίθουσας. «Να το πάμε λίγο πιο χαλαρά, να καθίσουμε, μήπως έχετε κουραστεί», του προτείνουμε. «Μπα, μια χαρά είμαι, ρωτήστε ο, τι θέλετε», μας απαντά με χαμόγελο πλατύ ο Ιρλανδοσκοτσέζος. Και ξεκινάμε αμέσως.
Με τον Κεν Λόουτς στα γυρίσματα της «Τελευταίας Παμπ»
Είχατε θυελλώδη νιάτα σε διάφορες χώρες του κόσμου. Ποια θα λέγατε πως είναι η «περιπέτεια» που καθόρισε την κοινωνική και πολιτική σας συνείδηση;
Eκανα πάρα πολλά ταξίδια νέος, και έμεινα αρκετό καιρό στην Κεντρική Αμερική. Μαθαίνεις πολλά στα νιάτα σου, στα 20 τόσο, καινούργιες γλώσσες, να παρατηρείς τους ανθρώπους, τη νοοτροπία… Εκείνο που έμαθα από πρώτο χέρι είναι σε πόσο βίαιο κόσμο ζούμε. Σύμπτωση τώρα που συζητάμε, ο Χένρι Κίσινγκερ πέθανε σήμερα. Εφυγε το καθίκι. Είναι ενδιαφέρον το πόσο έχει εκθειαστεί ο τύπος, πόσο σπουδαίος σχεδιαστής στρατηγικής θεωρείται, ενώ δεν ήταν παρά ένας δολοφόνος μαζών. Οταν ήμουν στην Κεντρική Αμερική, έγινα μάρτυρας του πολέμου ενάντια στους Σαντινίστας. Οι ΗΠΑ είχαν οργανώσει τον εμφύλιο των φυτευτών Κόντρας με τους Σαντινίστας. Είδα με τα ίδια μου τα μάτια τις συμπλοκές. Οταν βλέπεις λοιπόν συστηματική βία και κτηνωδίες τέτοιου τύπου, σε επηρεάζει με διάφορους τρόπους. Αλλο να διαβάζεις γι’ αυτά, κι άλλο να μιλάς με ανθρώπους των οποίων τα παιδιά βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν. Οταν τους μιλάς πρόσωπο με πρόσωπο, είναι μια διαφορετική συναισθηματική εμπειρία. Δεν ξέρεις ακριβώς πως αυτό μπορεί να επηρεάσει τη μετέπειτα ζωή σου.
Στη Βρετανία έχουμε τώρα το δημόσιο σύστημα υγείας να καταρρέει, το δικαστικό επίσης, κρίση στη στέγαση, δομικά προβλήματα με το συγκοινωνιακό… αλλά ξαφνικά το πρόβλημα είναι οι πρόσφυγες! Γιατί είναι εύκολο και βολικό να ρίχνεις τις ευθύνες αλλού ώστε να καμουφλάρεις το μέγεθος των αποτυχιών σου. Και η ακροδεξιά το εκμεταλλεύεται δεόντως αυτό. Το είδαμε άλλωστε και στην Ελλάδα. Η αριστερά πρέπει μόνιμα να κάνει την αυτοκριτική της. Έχουμε πολλά θέματα να ξεκαθαρίσουμε αλλά πρέπει να γίνεται ανοιχτά, με διαφάνεια. Αν συνεργαστούμε νομίζω πως μπορούμε να βρούμε λύσεις. Αλλά το μόνο που κάνουμε είναι να επινοούμε ψέματα και να τα ρίχνουμε όλα στους πρόσφυγες.»
Μπορείτε να θυμηθείτε κάτι που να χρησιμοποιήσατε σε σενάριό σας από τις εμπειρίες αυτές;
Υπάρχει μια σκηνή στο «Ο Ανεμος Χορεύει το Κριθάρι», όπου ο Κίλιαν Μέρφι λέει «πέρασα τη γραμμή, Σινίντ». Κάπου αλλού λέει «σπούδασα Ιατρική, σπούδασα ανατομία πέντε χρόνια, και τώρα θα πυροβολήσω κάποιον στο κεφάλι». Είναι ένας νεαρός που ήξερε από παιδί, και τον πρόδωσε, και ετοιμάζεται να τον εκτελέσει. Δε νομίζω πως θα μπορούσα να γράψω κάτι τέτοιο αν δεν είχα δει όσα είδα στη Νικαράγουα. Γιατί σε καιρούς βιαιότητας και πολέμου, πολλοί αναγκάζονται να διασχίσουν τη γραμμή. Θα έκανε κάτι που θα τον σημάδευε σε όλη του τη ζωή. Και προσπαθούσε να κάνει τον υπολογισμό αν αξίζει τον κόπο. Ο Εμφύλιος ήταν ολέθριος, όπως εξάλλου όλοι οι Εμφύλιοι. Μια ματαιότητα, οπότε ποτέ δεν αξίζει τον κόπο. Κι αυτό ενέχει μια τεράστια τραγωδία.
Πόλεμοι διεξάγονται και τώρα, όσο μιλάμε, όπως κι ένας άλλου τύπου πόλεμος εδώ και κάποια χρόνια, γύρω από το προσφυγικό, που πρωταγωνιστεί και στην «Τελευταία Παμπ», δίνει έδαφος στην Ακροδεξιά παντού στην Ευρώπη…
Πολύ ανησυχητικό. Ημουν στη Στοκχόλμη πρόσφατα, και έβλεπα πόσο έδαφος έχουν κερδίσει οι Σουηδοί Δημοκράτες. Και στο Παρίσι, για την πρεμιέρα της ταινίας, όπου ο φόβος για την επικράτηση των Ακροδεξιών στις επόμενες εκλογές είναι ολοφάνερος. Η σύντροφός μου είναι Ισπανίδα, οπότε παρακολουθώ τη γίνεται με το Λαϊκό Κόμμα εκεί, ενισχύεται συνεχώς. Η άκρα δεξιά περιφέρεται σε πάρα πολλές περιοχές. Είδαμε τί έγινε πρόσφατα και στην Ολλανδία, ή με τον Ορμπαν στην Ουγγαρία. Νομίζω πως η αριστερά πρέπει να κάνει πολύ σκληρές ερωτήσεις στον εαυτό της. Και να βρει απαντήσεις σε ερωτήσεις που η σοσιαλδημοκρατία δεν στάθηκε ικανή να απαντήσει, να προτείνει λύσεις. Tα ακροδεξιά κινήματα δεν ασχολούνται με τίποτα άλλο από μια εκστρατεία δαιμονοποίησης του προσφυγικού. Που είναι τρελό. Στη Βρετανία έχουμε τώρα το δημόσιο σύστημα υγείας να καταρρέει, το δικαστικό επίσης, κρίση στη στέγαση, δομικά προβλήματα με το συγκοινωνιακό… αλλά ξαφνικά το πρόβλημα είναι οι άνθρωποι των πλωτών! Γιατί είναι εύκολο και βολικό να ρίχνεις τις ευθύνες αλλού ώστε να καμουφλάρεις το μέγεθος των αποτυχιών σου. Και η ακροδεξιά το εκμεταλλεύεται δεόντως αυτό. Το είδαμε άλλωστε και στην Ελλάδα. Η αριστερά πρέπει μόνιμα να κάνει την αυτοκριτική της. Έχουμε πολλά θέματα να ξεκαθαρίσουμε αλλά πρέπει να γίνεται ανοιχτά, με διαφάνεια. Αν συνεργαστούμε νομίζω πως μπορούμε να βρούμε λύσεις. Αλλά το μόνο που κάνουμε είναι να επινοούμε ψέματα και να τα ρίχνουμε όλα στους πρόσφυγες.
Ο Κεν Λόουτς μπήκε στην τηλεόραση σε μια συναρπαστική εποχή, και την έβγαλε, μαζί με τον τότε παραγωγό Τόνι Γκάρνετ, από το στούντιο έξω στους δρόμους. Το «Κάθι Γύρνα Σπίτι», για παράδειγμα, που μιλούσε για τους άστεγους του Λονδίνου του ’60, είχε τρομερή ανταπόκριση, το είδαν κάπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι μια Τετάρτη βράδυ. Ρεαλισμός και ωμότητα, πρωτόγνωρα τότε για τη μικρή οθόνη. Βέβαια, οι άνθρωποι ήταν πιο αθώοι, μόνο τρία κανάλια υπήρχαν, και είχες ελευθερία στη δημιουργία και την έκφραση. Τώρα η τηλεόραση είναι πεδίο μικροδιαχείρισης από στελέχη που πρέπει να εγκρίνουν κάθε κόμμα και τελεία.»
Που πολλοί δραπετεύουν όχι μόνο από πολέμους, αλλά και από την κλιματική αλλαγή...
Φυσικά. Η κλιματική αλλαγή είναι τώρα ο γιγαντιαίος ελέφαντας στο δωμάτιο. Βαθύτατα θλιβερό, πολύ επικίνδυνο, πολύ ανησυχητικό. Οι επιστήμονες μας προειδοποιούν πως να δεν κάνουμε κάτι πολύ σύντομα δεν πρόκειται ποτέ δε θα πέσουμε κάτω από τους 1,5 βαθμούς αύξησης της θερμοκρασίας. Και δεν είναι κάποιο καπρίτσιο της αριστεράς αυτό, το 95% των επιστημόνων παγκοσμίως συναινεί. Το ξέρετε κι εσείς οι Έλληνες καλύτερα από όλους, με όλες τις καταστροφές που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια. Όσα μας έλεγε η επιστήμη συμβαίνουν τώρα, καμία έκπληξη. Παρόλα αυτά, αγοράσαμε περισσότερα ορυκτά καύσιμα φέτος από κάθε άλλη χρονιά στην Ιστορία, και δώσαμε υψηλότερη επιχορήγηση από ποτέ στις πολυεθνικές. Ο ορισμός του παραλογισμού.
Με τον Κεν Λόουτς στην πρεμιέρα της «Τελευταίας Παμπ» στο Φεστιβάλ των Καννών
Η φιλμογραφία σας αφορά πρωτίστως, αν όχι αποκλειστικά, τη συνεργασία σας με τον Κεν Λόουτς. Είναι θέμα επιλογής αυτό; Έχετε ποτέ γράψει και για μέσα πέραν της μεγάλης οθόνης, για τηλεόραση ή θέατρο;
Για να είμαι ειλικρινής, αυτή είναι μια πλήρης απασχόληση, η όλη διαδικασία της έρευνας και της ανάπτυξης ενός σεναρίου. Eχω κάνει όλες τις ταινίες του Κεν τα τελευταία 30 σχεδόν χρόνια, και έχω κάνει άλλες τρεις με την σύντροφό μου, την Ιθίαρ Μπολέιν, στη Βολιβία, την Κούβα και την Ισπανία. Μού έχουν ζητήσει να γράψω για τηλεόραση, και ίσως κάποτε το κάνω. Μπορεί και θέατρο να κάνω στο μέλλον. Ας μην ξεχνάμε πως το μίγμα θεάτρου και τηλεόρασης είναι που άνδρωσαν τον Κεν, το «Θέατρο της Τετάρτης». Ο Κεν μπήκε στην τηλεόραση σε μια συναρπαστική εποχή, και την έβγαλε, μαζί με τον τότε παραγωγό Τόνι Γκάρνετ, από το στούντιο έξω στους δρόμους. Το «Κάθι Γύρνα Σπίτι», για παράδειγμα, που μιλούσε για τους άστεγους του Λονδίνου του ’60, είχε τρομερή ανταπόκριση, το είδαν κάπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι μια Τετάρτη βράδυ. Ρεαλισμός και ωμότητα, πρωτόγνωρα τότε για τη μικρή οθόνη. Βέβαια, οι άνθρωποι ήταν πιο αθώοι, μόνο τρία κανάλια υπήρχαν, και είχες ελευθερία στη δημιουργία και την έκφραση. Τώρα η τηλεόραση είναι πεδίο μικροδιαχείρισης από στελέχη που πρέπει να εγκρίνουν κάθε κόμμα και τελεία.
Ποιο είναι το επόμενο σχέδιό σας; Κεν Λόουτς, σταθερά;
Δεν είμαι σίγουρος. Κάτι θα κάνουμε με τον Κεν, αλλά και πάλι… Στα 87 του, είναι διανοητικά πιο εύφορος από ποτέ, αλλά ευάλωτος πλέον σωματικά, και δε νομίζω να κάνει άλλη μυθοπλασία μεγάλου μήκους. Κάτι θα κάνει πιστεύω, λιγότερο απαιτητικό. Oχι σε επίπεδο ιδεών, αλλά σίγουρα ενέργειας. Eνα ντοκιμαντέρ, για παράδειγμα, θα ήταν πιο εύκολο, με χρήση αρχείου και συνεντεύξεων. Αλλά το να τού ζητήσεις να ξανακάνει κάτι στο μέγεθος της «Τελευταίας Πάμπ», θα ήταν άδικο.
