O Ολιβιέ Ασαγιάς ήταν μόλις 13 ετών το 1968. Μεγαλώνοντας στην επαρχία της Γαλλίας μορεί να μην έζησε τον Παρισινό Μάη από κοντά, όμως δεν είναι δύσκολο να φανταστείς (και βλέποντας την καινούρια του ταινία να αντιληφθείς) πόσο έντονη επίδραση είχαν τα γεγονότα εκείνα στον άνθρωπο που κατέληξε να γίνει.
Το «Μετά τον Μάη» περιγράφει αυτή ακριβώς την διαδικασία, την εφηβεία μιας γενιάς σε μια εποχή που μοιάζει τόσο μυθοποιημένη στο σινεμά που μοιάζει πλέον κατασκευασμένη. Κι ο Ασαγιάς δοκιμάζει και κατορθώνει να την κάνει ξανά πραγματική επιστρέφοντας σε κάτι που δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από την δική του αλήθεια.
Λαμπρό ταλέντο του σημερινού γαλλικού σινεμά, με προϊστορία όπως μια μερίδα συναδέλφων του στην κριτική και πιο συγκεκριμένα στα Cahiers du Cinema, ο Ασαγιάς μπορεί να ξεκίνησε με μια ξεκάθαρα «γαλλική νοοτροπία» την κινηματογραφική του καριέρα, όμως προχωρά με σταθερά βήματα σε μια πορεία ωριμότητας που δεν μπορεί παρά να εντυπωσιάζει.
Οπως και στο «Carlos» έτσι κι εδώ, κατορθώνει να κάνει συναρπαστικό σινεμά, όπως λέει πρώτα απ όλα για τους θεατές, δίχως αυτό να σημαίνει ότι η τέχνη του δεν διαπνέεται από έναν εξαιρετικά πλούσιο κόσμο ιδεών. Μερικές από τις οποίες θελήσαμε να αποκρυπτογραφήσουμε σε μια κουβέντα μαζί του.
Τι σημαίνει πολιτικό σινεμά;
Το να δίνουμε στις ταινίες τον όρο «πολιτικό σινεμά» είναι πάντα κάτι προβληματικό κατά τη γνώμη μου, αφού σήμερα οτιδήποτε έχει μια κοινωνική διάσταση, καταλήγουμε να το προσδιορίζουμε ως πολιτικό. Στην πραγματικότητα, η «πολιτική» αφορά σε οτιδήποτε δοκιμάζει να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος στον οποίο ζούμε. Τους μηχανισμούς της κοινωνίας μας, οπότε υποθέτω ότι κάτι τέτοιο υφίσταται σε όλες τις ταινίες που έχω κάνει μέχρι σήμερα. Ολες βασίζονται σε κάποιου είδους πολικές ιδέες. Αν θες να μιλήσεις με πολιτικό τρόπο για τον κόσμο σήμερα, θα πρέπει να κοιτάξεις όχι τα συμπτώματα της κατάστασης, αλλά τα βαθύτερα αίτια. Οχι τον κόσμο που υποφέρει μα τις αιτίες πίσω από αυτό. Υποθέτω ότι σε αυτή την ταινία που είναι σχετικά αυτοβιογραφική αφού μιλά ως ένα σημείο για τον τρόπο που μεγάλωσα είναι σαφές ότι η πολιτική και η εμπλοκή μου σε αυτή είναι κομμάτι των γονιδίων μου. Ναι ίσως δεν είμαι ξεκάθαρος στον τρόπο με τον οποίο μιλώ για την πολιτική σε αυτό το φιλμ διότι η πολιτική στην δεκαετία του '70 είναι μια μάλλον μπερδεμένη, αδιαφανής περιοχή, αλλά είναι νομίζω σαφές στον τρόπο μου να κοιτάζω το σινεμά. Ναι η πολιτική επηρεάζει δίχως αμφιβολία την τέχνη μου.
Η απατηλή υφή μιας αυτοβιογραφίας
Με πολλούς τρόπους όταν έγραφα και φανταζόμουν το φιλμ είχα στο μυαλό μου να αναπαραστήσω την εποχή και την σημασία που είχε η κουλτούρα και οι εκφάνσεις της τότε. Το φιλμ έχει ένα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, αλλά όχι με την έννοια ότι προσπαθούσα να πω επακριβώς την ιστορία μου. Περισσότερο θα έλεγα ότι χρησιμοποίησα γεγονότα, αναμνήσεις, αποσπάσματα αναμνήσεων για να μπορέσω να ανασυνθέσω την εποχή. Την Ιστορία. Ετσι τα στιγμιότυπα που ανέσυρα, οι μουσικές, οι στίχοι, τα ποιήματα είναι για μένα ένας πολύ ακριβής τρόπος να αναπαραστήσω μια εποχή που δεν έχει ζωντανέψει συχνά στο σινεμά με τον τρόπο που θα έπρεπε. Δεν ήθελα να την προσεγγίσω μέσα από μια ιδεολογία ή μέσα από προκατασκευασμένες εικόνες ή ιδέες, αλλά μόνο μέσω των όσων είχα ζήσει. Ομως προφανώς εφόσον κάνεις μια ταινία χτίζεις μια μυθοπλασία, προστίθενται οι ηθοποιοί και το πράγμα αλλάζει ακόμη κι αν δεν το θες. Κι έτσι έστω κι αν ξεκινάς από έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα, δοκιμάζοντας να δικαιολογήσεις αφηγηματικά τις πράξεις όλων όσων κινούνται γύρω του, καταλήγεις να κάνεις τελικά το πορτρέτο μιας γενιάς. Κι ελπίζω, μια ταινία που βρίσκεται σε διάλογο με την γενιά που βρίσκεται σε μια αντίστοιχη ηλικία σήμερα, αλλά και οποιαδήποτε άλλη γενιά νέων ανθρώπων.
Το πορτρέτο του καλλιτέχνη ως νεαρού άντρα
Νομίζω ότι ο δρόμος που διαλέγει ο ήρωας είναι ένας δρόμος αυτογνωσίας. Ενας δρόμος όχι απαραίτητα ενός νεαρού που πρόκειται να γίνει καλλιτέχνης, αλλά ενός νεαρού που πρόκειται να γίνει ο εαυτός του. Αν αφηγηθείς αυτή την ιστορία από την μεριά κάποιου που πρόκειται να γίνει καλλιτέχνης είναι πιο εύκολο να απεικονίσεις αυτή την πορείας αφού θέλοντας να γίνει καλλιτέχνης βάζει αυτή την πορεία σε χαρτί, στους πίνακές του και είναι πολύ πιο εύκολο να την δεις. Ομως η πορεία του ήρωα στο φιλμ αφορά σαφώς την ατμόσφαιρα και την ιδεολογία μιας συγκεκριμένης εποχής, όμως μιλά για μια εμπειρία που ακόμη κι αν δεν είναι ποτέ ίδια είναι πάντα αναγνωρίσιμη. Γιατί η εφηβεία μπορεί συχνά να περιγράφεται σαν μια ανέμελη, ελέυθερη εποχή, αλλά δεν είναι πότε εύκολη ή ανέφελη. Ασφαλώς υπάρχουν χαρούμενες στιγμές στην ζωή ενός εφήβου, υπάρχει η ζωή που σου ανοίγεται, όμως η περίοδος αυτή εξακολουθεί να είναι μια περίοδος αλλαγών και μετάβασης.
Η επανάσταση τότε και τώρα
Κάνεις ταινίες στον παρόντα χρόνο πάντα. Υπάρχουν χιλιάδες λόγοι που έκανα αυτή την ταινία, αλλά ο πιο βασικός ήταν ότι ήθελα να πλησιάσω ξανά την νεότητα, να συναντήσω ξανά τους εφήβους, να νιώσω τον αυθορμητισμό των νεαρών ηθοποιών. Είναι κάτι που ήταν πάντα σημαντικό στην καριέρα μου και κάτι που μου έλειπε. Ηθελα να κάνω μια ταινία δίχως επαγγελματίες ηθοποιούς μια ταινία που να μιλά για την νιότη και μαζί να συγκρίνω, να αντιπαραθέσω την δική μου εμπειρία από τη νιότη μου, με την εμπειρία των νέων σήμερα. Και στην πραγματικότητα, αυτό έκανα καθημερινά στα γυρίσματα: έπρεπε να μοιράζομαι με τους ηθοποιούς μου τις εμπειρίες μου που είχα ως νέος. Κάποια πράγματα τα αντιλαμβάνονταν αυτόματα και κάποια άλλα σχεδόν καθόλου. Ηταν φυσικά πολύ πιο εύκολο να συνδεθούν με την μόδα ή την μουσική της εποχής παρά με την πολυπλοκότητα της πολιτικής διαλεκτικής της εποχής, αλλά ακόμη κι έτσι μου ήταν πολύ ενδιαφέρον αν συζητώ μαζί τους για τις λεπτές αποχρώσεις της πολιτικής κατάστασης της εποχής. Για αυτούς ήταν μια ξένη γλώσσα και χρειάστηκε να κόψω πράγματα από το σενάριο που είχαν να κάνουν με τη ρητορική της εποχής, γιατί πολύ απλά δεν μπορούσαν να πουν τις φράσεις. Και χαίρομαι που το έκανα. Αλλά κάνοντας την ταινία ανακάλυψα ότι σήμερα υπάρχουν πολλά πράγματα που αρχίζουν να κάνουν το κλίμα της εποχής να θυμίζει το κλίμα των 70ς. Οταν για παράδειγμα επισκέφτηκα σαν τουρίστας το κίνημα του Occupy wall Street η αίσθηση ήταν σχεδόν συγκινητική. Και μάλιστα βρίσκω ότι η αίσθηση της αντίδρασης απέναντι στα πράγματα που πάνε στραβά σήμερα, είναι πολύ πιο καλύτερα δομημένη. Στα 70ς αν δεν ήθελες να αλλάξεις τα πάντα, ήσουν πολύ απλά «μεταρρυθμιστής» (και δεν υπήρχαν πολλά χειρότερα επίθετα από αυτό) αλλά σήμερα, υπάρχει ένας πραγματισμός, που κατά τη γνώμη μου είναι θετικός. Ακόμη κι αν μερικές φορές τα αιτήματα των σημερινών επαναστατημένων, είναι τόσο πραγματιστικά που φέρνουν στο μυαλό τον λόγο των σε εισαγωγικά «bourgois» πολιτικών.
Θεωρία και πράξη
Ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε το φιλμ στη Γαλλία. έχει να κάνει με την παράξενη σχέση μου με την γαλλική κριτική και σινεφιλία. Γιατί προέρχομαι από εκεί, αλλά πρόκειται για δεσμούς που έχουν κοπεί και έχω απομακρυνθεί από όλη την ατμόσφαιρα που πλέον την διαποτίζει πλέον. Και ναι ίσως μερικές φορές η πορεία μου να είναι μοναχική, αλλά δεν πειράζει, αφού νομίζω ότι η γαλλική κριτική έχει γίνει ολοκληρωτικά ακαδημαϊκή. Είναι σαν να έχει παγώσει στον χρόνο σε ιδέες του 60. Νομίζω ότι έχει να κάνει πως μέχρι εκείνη την εποχή η θεωρία του σινεμά προερχόταν από τους κινηματογραφιστές, από ανθρώπους που προσπαθούσαν να αναλύσουν την τέχνη του σινεμά και να την τοποθετήσουν απέναντι στην πραγματικότητα ενός κόσμου που άλλαζε. Σήμερα, η κριτική έχει συνδεθεί με τον ακαδημαϊκό κόσμο, διδάσκεται από θεωρητικούς του σινεμά που δεν έχουν ποτέ πατήσει το πόδι τους σε ένα γύρισμα. Για μένα η θεωρία θα πρέπει να είναι η μετάφραση, η γλώσσα της πρακτικής. Αν την αποκόψεις από την πρακτική της πλευρά. αποκτά ένα άλλο όνομα: Γίνεται ιδεολογία. Και θα πρόσθετα ένα ακόμη επίθετο: Απαρχαιωμένη. Υπάρχει μια ένταση ανάμεσα σε μένα και μια μερίδα της γαλλικής κριτικής, δεν με κάνει να χαίρομαι, αλλά έχει να κάνει με τις ταινίες που γυρίζω και με τον τρόπο που προσεγγίζω το σινεμά. Δεν είναι ότι δεν μοιράζομαι κάποια από τα πιστεύω των Cahiers Du Cinema αλλά δεν νομίζω ότι πηγαίνουν προς μια κατεύθυνση που να έχει σχέση με οτιδήποτε πίστευα όταν έγραφα για το περιοδικό.
Σινεμά για το κοινό
O λόγος που κάνω mainstream ταινίες, ή όπως τις αποκαλώ εγώ απλά ταινίες, έχει να κάνει με την βιομηχανία του σινεμά. Είναι ίσως λίγο πιο μπερδεμένο. Τραβάω μια γραμμή ανάμεσα στο τι είναι ανεξάρτητο σινεμά και τι είναι ένα mainstream σινεμά. Νομίζω ότι πάντα κάνω φιλμ που διαπνέονται από μια ανεξάρτητη ατμόσφαιρα. Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά γιατί το ανεξάρτητο σινεμά απαιτεί ελευθερία, το σινεμά της βιομηχανίας σου ζητά να δίνεις λόγο κάποιον άλλο. Και είναι κάτι που δεν μου έχει συμβεί ποτέ. Αλά δεν είμαι ένας πειραματικός ή underground κινηματογραφιστής, δεν είμαι ζωγράφος. Κι ο λόγος αν θέλετε, έχει να κάνει με την ίδια την εξέλιξη της τέχνης. Νομίζω ότι ένα μεγάλο μέρος της τέχνης έχει αποκοπεί από -δεν θέλω να χρησιμοποιήσω φράσεις που να θυμίζουν την γλώσσα της δεκαετίας του 70- τις μάζες. Αν είσαι ζωγράφος σήμερα με κάποιο τρόπο έχεις αποδεχτεί ότι θα λειτουργείς σε ένα συγκεκριμένο σύστημα του κόσμου της τέχνης που είναι αποκομμένο από τον κόσμο από την ίδια την κοινωνία,. Ακόμη κι αν ζωγραφίζεις υπέροχα δεν θα βρεις σχεδόν ποτέ μια μαζική δίοδο προς το κοινό. Και με τον ίδιος τρόπο λειτουργεί το underground σινεμά. Ο λόγος που έγινα σκηνοθέτης είναι γιατί το σινεμά είναι η μόνη ζωντανή τέχνη των ημερών μας. Η μόνη που συνδέεται με το σύνολο του κοινού. Ή που έχει αυτή τη δυνατότητα. Οταν κάνω μια ταινία έχω την ικανότητα να αγγίξω οποιοδήποτε κομμάτι του κοινού όπου κι αν ανήκει. Ακόμη κι αν οι ταινίες μου δεν φτάνουν στα multiplex, δεν συνδέονται με το κοινό με τον ίδιο τρόπο που το κάνει ένα χολιγουντιανό blockbuster ή μια γαλλική κωμωδία, αλλά υπάρχει πάντα η δυνατότητα για κάποιον να την δει. Κι αυτό για μένα είναι από μόνο του ιδιαίτερα σημαντικό.
Διαβάστε εδώ την κριτική του flix για την ταινία και δέιτε το τρέιλερ.
Tags: μετά τον Μάη, ολιβιέ ασαγιάς
