Ηταν μόλις το καλοκαίρι του 2024, όταν ο Μισέλ Χαζαναβίσιους υπέγραψε ένα κείμενο στην γαλλική εφημερίδα Le Monde, μιλώντας για την έξαρση του αντισημιτισμού αμέσως μετά την εισβολή του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας ως αντίποινα για την επίθεση της Χαμάς την 7η Οκτωβρίου.
«Πώς μπορεί να έγινα τόσο κακός μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα; Νιώθω σαν από μέλος μιας μειοψηφίας έγινα ξαφνικά ο κυρίαρχος λαός, σαν να είμαι το σύμβολο της καταπίεσης, του ιμπεριαλισμού και της αδικίας;», έγραφε ο Μισέλ Χαζαναβίσιους, που δεν υπήρξε ποτέ κοντά ούτε στη θρησκεία αλλά ούτε την καταγωγή του, εγγονός Εβραίων που από τη Λιθουανία και την Πολωνία αναζήτησαν μια καλύτερη ζωή στο Παρίσι τη δεκαετία του '20 για να ξαναβρεθούν κυνηγημένοι κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
«Γιατί, όταν καταδικάζουμε τον Νετανιάχου, νιώθω ότι καταδικάζουμε μαζί όλο το Ισραήλ και όλους τους Εβραίους, αντί απλά να καταδικάζουμε τους ακροδεξιούς... Γιατί δεν μπορεί ένας Εβραίος να είναι απλά ένας μαλάκας; Γιατί πρέπει κάθε Εβραίος που λέει κάτι ανόητο να συμπαρασύρει μαζί του όλους τους Εβραίους; Γιατί νιώθω ότι οι Εβραίοι είναι αυτή τη στιγμή οι πιο βολικοί εχθροί για όλους; Πιο βολικοί από τους Κινέζους ή τους Ρώσους, για παράδειγμα;»
Διαβάστε εδώ τη γνώμη του Flix για το «Πιο Πολύτιμο Φορτίο».
Λίγους μήνες μετά, τον συναντάμε στο Παρίσι, ενώ η εκεχειρία Ισραήλ - Χαμάς είναι προ των πυλών, αλλά οι συνέπειες σε ανθρώπινες ζωές και στο απύθμενο πλέον χάσμα ανάμεσα σε Ισραήλ και Παλαιστίνη ανυπολόγιστες. Αφορμή το «Πιο Πολύτιμο Φορτιο», η ταινία του Μισέλ Χαζαναβίσιους που διαγωνίστηκε στις Κάννες το Μάιο, στην πιο άβολη χρονική συγκυρία, καθώς αφηγείται μια ιστορία στο περιθώριο του Ολοκαυτώματος, βασισμένη στο βιβλίο του Ζαν Κλοντ Γκραμπέρ, τολμηρά, όχι σε live action αλλά σε animation που διαγράφει όλη την παλέτα των συναισθημάτων από την απόγνωση στην τρυφερότητα και από την επιβίωση σε μια μικρή αχτίδα ελπίδας.
Το «Πιο Πολύτιμο Φορτίο» του Μισέλ Χαναζαβίσιους θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου.
Η ιστορία ενός φτωχού ξυλοκόπου και της γυναίκας του που ζουν σε ένα μεγάλο δάσος και θα δουν τον κόσμο τους να αλλάζει όταν η γυναίκα βρίσκει ένα μωρό που το έχουν πετάξει από ένα τρένο με προορισμό το Αουσβιτς και αποφασίζει να το μεγαλώσει, είναι μια ιστορία που για τον Μισέλ Χαζαναβίσιους έμοιαζε με χρέος: να αφηγηθεί την ιστορία της καταγωγής του, να κοιτάξει ευθεία το Ολοκαύτωμα, να μιλήσει για ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα κατά της ανθρώπινης υπόστασης τώρα που ο χρόνος περνάει και όσοι επέζησαν πεθαίνουν - βάζοντας τη μνήμη προπύργιο της ιστορικής αλήθειας.
Είναι παράδοξο, αλλά ακόμη κι αν μοιάζει μακριά από την πραγματικότητα, το animation είναι όσο κοντά μπορείς να βρεθείς στην αλήθεια.»
Σχέδια του Μισέλ Χαζαναβίσιους για την ταινία
Η ταινία δεν έχει σχέση με τα πρόσφατα γεγονότα στη Γάζα. Ξεκίνησα να δουλεύω στην ταινία έξι χρόνια πριν. Δεν ήταν ακριβώς μια ταινία που τη διάλεξα. Εφτασε σε μένα, κάπως νομοτελειακά. Ο παραγωγός μου μου έστειλε το βιβλίο του Ζαν Κλοντ Γκραμπέρ πριν εκδοθεί και μου πρότεινε να το κάνω μια ταινία animation. Ακόμη όμως και να μην είχε την αρχική ιδέα, πάλι η ταινία θα ήταν animation. Πιστεύω ότι το animation δίνει τη δυνατότητα να μιλήσεις για τα πιο σκληρά πράγματα που στο live action θα θεωρούνταν απαγορευτικά.
Με κάποιον τρόπο το animation είναι πιο ωμά ρεαλιστικό. Στο live action ξέρεις τι κρύβεται έξω από το πλάνο. Ξέρεις ότι υπάρχει ένα συνεργείο από τεχνικούς που κατασκευάζουν αυτό που βλέπεις. Στο animation αυτό που βλέπει είναι και αυτό που έχει δημιουργηθεί. Δεν υπάρχει τίποτα εκτός πλάνου. Είναι παράδοξο, αλλά ακόμη κι αν μοιάζει μακριά από την πραγματικότητα, το animation είναι όσο κοντά μπορείς να βρεθείς στην αλήθεια.
Το δισδιάστατο animation ήταν μια σαφής επιλογή. Οταν η ιστορία σου αφορά ανθρώπους που δεν είναι καρτούν, πρέπει να σεβαστείς την ανατομία και τις διαστάσεις τους, οι οποίες απαιτούν πολύ ακριβή σχεδιασμό. Χρησιμοποιήσαμε τρισδιάστατο animation για συγκεκριμένες σκηνές: τα τρένα, για παράδειγμα. Αλλά ήθελα από την αρχή τη δισδιάστατη τεχνική γιατί έκρυβε μέσα της την αφέλεια που ταιριάζει με το παραμύθι και τη σωστή απόσταση από την ιστορία. Το δισδιάστατο animation είναι επίσης ο μόνος δρόμος για την ποίηση και τον συμβολισμό.
Οταν διάβασα το βιβλίο ήμουν σίγουρος ότι βρίσκομαι μπροστά σε ένα αυτόματα κλασικό βιβλίο. Ηταν σαν αυτή η ιστορία να υπήρχε από πάντα. Και ήθελα και το σχέδιο να είναι στα όρια του αρχετυπικού. Δεν έψαξα για αναφορές στον χώρο του animation. Εψαξα περισότερο στο χώρο της ζωγραφικής: στους Ρώσους ζωγράφους του τέλους του 19ου αιώνα σε συνδυασμό με την ιαπωνική ξυλογλυπτική. Και κάπως έτσι δημιουργήθηκε η εικόνα της ταινίας η οποία θυμίζει περισσότερο την χειροποίητη, σεμνή, απέριττη και ταυτόχρονα συναισθηματικά έντονη εικονογράφηση ενός παραμυθιού.
Είναι θέμα επιλογής να κάνεις το καλό. Το πιστεύω ακράδαντα. Και το σινεμά μπορεί να βοηθήσει αυτό. Στη δική μας ιστορία βλέπεις όλο το φάσμα μιας κοινωνίας. Αυτούς που είναι οι καλοί, αυτούς που είναι κακοί. Αντιλαμβάνεσαι τι οδηγεί τον καθένα στο να φερθεί όπως φέρεται. Η ζωή είναι γεμάτη αποχρώσεις. Αλλά το να είσαι στη μία ή την άλλη πλευρά, είναι πάντα θέμα επιλογής.»
Πριν δέκα χρόνια θα είχα αρνηθεί να κάνω αυτήν την ταινία. Τώρα όμως ένιωσα πως ήταν η κατάλληλη στιγμή. Κυρίως λόγω της ηλικίας των επιζώντων. Σε λίγο δεν θα υπάρχει κανείς για να αφηγηθεί την Ιστορία. Δεν θα μπορούμε πια να κάνουμε ντοκιμαντέρ με τις μαρτυρίες των επιζώντων. Πρέπει να βρούμε άλλους τρόπους για να κρατήσουμε τη μνήμη ζωντανή. Οι ταινίες για το Ολοκαύτωμα σε κάνουν να νιώθεις ότι αφηγούνται την ίδια ακριβώς ιστορία ξανά και ξανά. Η ιστορία του «Πολύτιμου Φορτίου» ήταν μια ιστορία διαφορετική. Δεν είναι ένα παραμύθι - είναι περισσότερο μια παραβολή.
Η ταινία ξεκινάει σαν ένα παραμύθι. Σιγά σιγά όμως η πραγματικότητα εισβάλλει μέσα στο μύθο. Και ολοκληρώνεται ως μια ρεαλιστική ταινία, εκεί όπου όλα έδειχναν πως βρισκόμαστε μέσα στην αφήγηση μιας φανταστικής ιστορίας.
Είμαι πολύ περήφανος... Νόμίζω πως η εισβολή των Γάλλων στα Οσκαρ λέει κάτι περισσότερο για τα Οσκαρ και την Αμερική.»
Είναι θέμα επιλογής να κάνεις το καλό. Και το σινεμά μπορεί να βοηθήσει αυτό. Στη δική μας ιστορία βλέπεις όλο το φάσμα μιας κοινωνίας. Αυτούς που είναι οι καλοί, αυτούς που είναι κακοί. Αντιλαμβάνεσαι τι οδηγεί τον καθένα στο να φερθεί όπως φέρεται. Η ζωή είναι γεμάτη αποχρώσεις. Αλλά το να είσαι στη μία ή την άλλη πλευρά, είναι πάντα θέμα επιλογής.
Πιστεύω πως είναι πιο εύκολο να έχεις ελπίδα. Είναι πιο δύσκολο να μην ελπίζεις. Το πιστεύω αυτό ακράδαντα.
Σχέδια του Μισέλ Χαζαναβίσιους για την ταινία
Κάνω διαρκώς διαφορετικές ταινίες, αλλά δεν το κάνω συνειδητά. Εχει να κάνει με την επιθυμία. Κάθε φορά με γοητεύει κάτι διαφορετικό. Και δεν το σκέφτομαι περισσότερο. Ξεκινάω και όπου με πάει. Πάντως όταν ξεκινάω κάτι δεν ξέρω ποτέ αν θα το φέρω εις πέρας. Υπάρχει κόσμος που μου μιλάει ακόμη για το «OSS 117». Τώρα για παράδειγμα θα εκδώσω ένα βιβλίο για την Ουκρανία. Ταξίδεψα μέχρι εκεί και μπήκα μέσα στα στρατόπεδα των Ουκρανών. Και στη συνέχεια στη πρώτη γραμμή. Θεώρησα πως αυτό δεν ήταν ένα θέμα για μια ταινία αλλά μια καταγραφή που έπρεπε να μείνει τυπωμένη σε ένα βιβλίο.
Ο κόσμος πιστεύει πως όταν έχεις πάρει το Οσκαρ είσαι ο βασιλιάς του κόσμου. Είσαι με κάποιον τρόπο, αλλά για πολύ περιορισμένο χρόνο και για πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Χαίρομαι πολύ που το γαλλικό σινεμά καταφέρνει να περνάει διαρκώς τον Ατλαντικό και να συμμετέχει στη μεγάλη γιορτή του Χόλιγουντ. Τα Οσκαρ είναι ένας διαγωνισμός. Αλλά σίγουρα βοηθάει τη γαλλική βιομηχανία να κινηθεί πιο εύκολα. Είμαι πολύ περήφανος... Νόμίζω πως η εισβολή των Γάλλων στα Οσκαρ λέει κάτι περισσότερο για τα Οσκαρ και την Αμερική.
Το «Πιο Πολύτιμο Φορτίο» του Μισέλ Χαναζαβίσιους θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου.