Κινηματογραφιστής, ποιητής, πρωτοπόρος του avant-garde σινεμά όπως αυτό γεννήθηκε τη δεκαετία του '50 στη Νέα Υόρκη, συνεργάτης του Αντι Γουόρχολ, ο πρώτος κριτικός κινηματογράφου της Village Voice, ένας άνθρωπος που έζησε ως νέος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λιθουανία, πιστός εδώ και περίπου έναν αιώνα στο όραμα ενός σινεμά εκτός νόρμας, φτιαγμένο από μνήμες, προσλαμβάνουσες και εικόνες που γεννιούνται πρωτίστως εκεί όπου δεν θα έστρεφε κανείς αυτόματα το βλέμμα του, ο Γιόνας Μέκας είναι σήμερα 94 ετών και με το δικό του τρόπο πιο νέος από ποτέ.
Είναι φανερό στη συνέντευξη που ακολουθεί, όταν μιλάει για το σινεμά που δεν έχει σταματήσει να βλέπει, τα πράγματα που αγαπάει και αυτά που μισεί, την τεχνολογία που θαυμάζει και την ομορφιά που αναζητά σε κάθε του καθημερινή πράξη.
Καλεσμένος της documenta 14, ο Γιόνας Μέκας βρέθηκε στην Αθήνα και ό,τι ακολουθεί, εκτός από μια απόδειξη της «αιώνιας λιακάδας» του μυαλύ του είναι και μια επιβεβαίωση της ακλόνητης θέσης του στην ιστορία του avant-garde σινεμά και του σινεμά γενικώς - χωρίς επιθετικό προσδιορισμό.
Κάθομαι μπροστά σας με σεβασμό και δέος κι έχω σημειώσει τόσα πολλά πράγματα να σας ρωτήσω που δεν ξέρω πραγματικά από πού να ξεκινήσω. Αλλά ας ξεκινήσω από αυτό ακριβώς. Eχετε δώσει τόσες πολλές συνεντεύξεις στη ζωή σας που φαντάζομαι πως δεν υπάρχει ερώτηση που να μη σας έχει γίνει.
Είναι αλήθεια πως έχω δώσει πάρα πολλές συνεντεύξεις όλα αυτά τα χρόνια και όλες οι ερωτήσεις επανεμφανίζονται με μεγαλύτερη ή μικρότερη συχνότητα, αλλά κάθε φορά προσπαθώ να τις απαντησω με μια νέα οπτική γωνία κι αυτό με βοηθά να αποκρυσταλλώνω τις απόψεις μου.
Εχετε αλλάξει άποψη για κάποιο θέμα;
Σε κάποια θέματα ναι, φυσικά, αποκτώ διαρκώς νέες εμπειρίες κι αυτό αλλάζει τον τρόπο αντίληψης και την κατανόηση για κάποια ζητήματα. Και οι απαντήσεις μπορεί να αλλάξουν. Αλλά κάθε φορά αντιμετωπίζω κάθε ερώτηση σαν να την ακούω για πρώτη φορά, ακόμα κι αν μου έχει γίνει δέκα φορές μέσα στην ίδια μέρα, γιατί πολλές φορές αλλάζει η διάθεση (γέλια). Εξαρτάται επίσης από τη χώρα που βρίσκομαι, το αναγνωστικό κοινό του μέσου στο οποίο μιλάω (γι’ αυτό πάντα ρωτάω από πρίν τους δημοσιογράφους πού γράφουν), είναι διαφορετικό να απαντάς σε έναν σπουδαστή κινηματογράφου και σε έναν δημοσιογράφο.
Εχετε ζήσει μια συναρπαστική ζωή, με πολλές περιπέτειες σε πολλές χώρες, από τα παιδικά χρόνια στη Λιθουανία μέχρι τον εγκλεισμό σας σε στρατόπεδο εργασίας στη Γερμανία και τη φυγή σας στην Αμερική. Ποιά ήταν όμως η καθοριστική στιγμή στη ζωή σας;
Μια πολυάσχολη ζωή. (γελάει) Η καθοριστική στιγμή ήταν όταν αναγκάστηκα να εγκαταλείψω τη Λιθουανία, να φύγω από τη γενέτειρα μου και να βγω στον κόσμο.
Μιλήστε μας λίγο για την εμπειρία σας στο στρατόπεδο εργασίας στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Φαντάζομαι πως πρέπει να ήταν κάτι που δύσκολα περιγράφεται με λέξεις.
Είναι μια κατάσταση εξαναγκασμού και βίας. Χάνεις τα δικαιώματα σου και γίνεσαι σκλάβος, αντικείμενο χωρίς δική του βούληση. Παύεις να έχεις ανθρώπινη υπόσταση. Εκτός όμως από τον εγκλεισμό στο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας των Ναζί, άλλη μια μορφή καταπίεσης από την οποία επιβίωσα ήταν η κατάληψη της χώρας μου από το σοβιετικό καθεστώς, σε μικροτερο βαθμό βέβαια, αλλά και πάλι ήταν έντονη η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καταλαβαίνω τους ανθρώπους που ακόμα και σήμερα ζουν σε διάφορα αυταρχικά καθεστώτα σε όλο τον κόσμο και τις απάνθρωπες συνθήκες στις οποίες επιβιώνουν.
(φωτό: Σεμπάστιαν Μέκας)
Hταν για εσάς επομένως η τέχνη όχι μια μορφή έκφρασης, αλλά και μια μορφή ελευθερίας;
Ποτέ δε σκέφτηκα την τέχνη ως μορφή έκφρασης. Η τέχνη είναι μόνο ένα μέρος της ζωής μου κι εγώ έβλεπα και βλέπω τη ζωή συνολικά, σε κάθε της μορφή και έκφραση.
Είστε επίσης ποιητής και μάλιστα γράφετε τα ποιήματά σας μόνο στη μητρική σας γλώσσα, τα λιθουανικά. Γιατί δεν επιχειρήσατε να γράψετε ποτέ στα αγγλικά;
Γιατί δεν μπορείς να γράψεις ποίηση σε καμία άλλη γλώσσα πέρα από τη μητρική σου. Η ποίηση δεν είναι μόνο εικόνα, είναι και γλώσσα. Και ποίηση γράφεις μόνο στη γλώσσα με την οποία μεγάλωσες. Αυτή μόνο μπορεί να εκφράσει τις πιο λεπτές αποχρώσεις και τις πιο μύχιες σκέψεις και τα συναισθήματα. Η γλώσσα συνδέεται άμεσα με τις εμπειρίες και η μητρική μας γλώσσα είναι πιο κοντά στα ένστικτα και τους φόβους μας. Οι γλώσσες που μαθαίνουμε έχουν μια αίσθηση πλαστότητας, υπάρχει ένα κενό ανάμεσα σ’αυτά που θέλουμε να πούμε σε μια ξένη γλώσσα και σ’ αυτά που τελικά λέμε.
Δεν είναι και το σινεμά μια γλώσσα;
Ναι, το σινεμά είναι μια γλώσσα από εικόνες. Εκεί η κάμερα αντικαθιστά τις λέξεις και χρησιμοποιείς όλο σου το σώμα για να εκφραστείς μέσα απ’ αυτή. Χρησιμοποιείς φυσικά και τις λέξεις, αλλά σε πρώτο επίπεδο η έκφραση είναι σωματική, τα συναισθήματα και τα ένστικτα πηγάζουν φυσικά κι αυθόρμητα,
Ξεκινήσατε να σκηνοθετείτε μόλις φτάσατε στην Αμερική. Ήταν αυτό μια επιθυμία σας από τα προηγούμενα χρόνια ή προέκυψε αυθόρμητα;
Οχι, δεν το είχα σκεφτεί καθόλου τα προηγούμενα χρόνια. Προέκυψε εντελώς αυθόρμητα. Τώρα που σκέφτομαι το παρελθόν συνειδητοποιώ ότι ο λόγος που ασχολήθηκα με το σινεμά και τη σκηνοθεσία ήταν κυρίως επειδή μόλις έφτασα στην Αμερική δεν ήξερα καμία άλλη γλώσσα, παρά μόνο τα λιθουανικά, και κανένας δεν μπορούσε να με καταλάβει στην Αμερική και σε όλο το δυτικό πολιτισμό (γελάει) Αλλά αυτό είναι μόνο ένας λόγος. Η μετάβασή μου στο σινεμά έγινε εντελώς φυσικά, ενδεχομένως κι ασυνείδητα, σαν να ήταν η φυσική κατάσταση των πραγμάτων. Δεν μπορώ να εντοπίσω καν το χρονικό σημείο από το οποίο ξεκίνησα το σινεμά, ξέρω μόνο ότι κάποια στιγμή ανακάλυψα πως είμαι μέσα σ΄αυτό.
Πιστεύετε στον όρο avant garde; Θεωρείτε πως υπάρχει;
Φσυικά. Ο όρος υπάρχει στα λεξικά κι ενστερνίζομαι τη σημασία του, όπως τη βρίσκεις εκεί. Είναι το να βρίσκεσαι στην πρώτη γραμμή, στην πρωτοπορία. Σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας υπάρχει κάποιος τολμηρός που κάνει κάτι πρωτοποριακό, που θέτει τα όρια ένα βήμα παραπέρα, είτε φτιάχνει παπούτσια, είτε μαγειρεύει, είτε φτιάχνει κτίρια. Είναι αυτός που βαριέται να κάνει τα ίδια και τα ίδια και προσπαθεί να κάνει κάτι άλλο. Αυτό είναι η avant garde. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει σε κάθε τομέα για πάντα. Κάποιες φορές είναι ένα μικρό βήμα μπροστά, κάποιες άλλες όμως είναι ένα μεγάλο άλμα. Στην τελευταία περίπτωση είναι λογικό αυτό να γίνεται περισσότερο αισθητό, όπως είναι αναμενόμενο να προκαλεί σοκ στο κατεστημένο, που έχει την τάση να πυροβολεί αυτούς που το κάνουν (γέλια). Είναι επικίνδυνο να κάνεις μεγάλα άλματα. Οι σουρεαλιστες, οι φουτουριστές και πολλά άλλα κινήματα που τελειώνουν σε -ιστές, το Fluxus, ο Μαρσέλ Ντισάμπ, ο Τζόν Κέιτζ, αυτά ήταν μεγάλα άλματα. Αλλά υπάρχουν και τα μικρά άλματα, την αξία των οποίων δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε.
Το δικό σας άλμα ήταν μικρό ή μεγάλο;
Νομίζω πως τα δικά μου άλματα είναι πολύ μικρά, αλλά διαρκή. Εγώ ήμουν ένας υπηρέτης των καιρών, νομίζω πως όλα όσα έκανα και μου έχουν αποδοθεί, όπως η ημερολογιακή φόρμα του σινεμά που ξεκίνησα, θα είχαν συμβεί ακόμα κι αν δεν ήμουν εγώ. Η λειτουργία μου ήταν ανάλογη με εκείνη μιας μαίας που βοηθάει την έγκυο να γεννήσει. Αυτός είναι νομίζω ο κατάλληλος χαρακτηρισμός. Ήμουν πιο ευαίσθητος στα μηνύματα των καιρών κι έβλεπα τι ερχόταν και το βοήθησα να συμβεί. Κάποιες φορές το βοήθησα προστατεύοντάς το. Δεν είμαι ο Ντισάμπ, δεν είμαι ο Τζον Κέιτζ, ένας καθημερινός εργάτης, είμαι μια μαία (γέλια) που βοήθησε να έρθει στη ζωή και να μεγαλώσει ένα μωρό, το οποίο θα το εκανε αυτό ούτως ή άλλως ακόμα και χωρις εμένα. Και να το προστατεύσει από όλους τους κινδύνους που το απειλούν στα πρώτα χρονια της ζωής του φυσικά.
Θεωρείστε ο πατριάρχης του πρωτοποριακού κινηματογράφου στην Αμερική και πρωτοστατήσατε σ’ αυτό που σήμερα θεωρούμε τη χρυσή εποχή του avant garde στη Νέα Υόρκη των 60s και των 70s. Πιστεύετε ότι ήταν όντως εκείνη η περίοδος η χρυσή εποχή του πρωτοποριακού σινεμά ή εξιδανικεύουμε το παρελθόν;
Αυτός είναι ο ρόλος της μαίας (γέλια)
Με τον Αλεν Γκινσμπεργκ και τον Ρίτσαρντ Ρουντ το 1965
Εκεινη την εποχή ασχοληθήκατε και με την κριτική κινηματογράφου με μια θρυλική στήλη στη Village Voice.
Κι αυτό ήταν μέρος του ευρύτερου καλλιτεχνικού αναβρασμού εκείνη την εποχή. Κανείς δεν ασχολούταν εκείνη την εποχή μ’ αυτό το νέο κύμα που ξεπηδούσε ορμητικά, μ’ αυτό το Νέο Σινεμά και τους ποιητές του κι έπρεπε κάποιος να επιστήσει την προσοχή του κοινού σ’ αυτό. Εκείνη την εποχή, στη Νέα Υόρκη και παντού, έγραφαν στις εφημερίδες μόνο για το εμπορικό σινεμά. Κάποιος έπρεπε να ρίξει το φως που άξιζαν αυτές οι νέες φωνές κι έτσι ξεκίνησε η στήλη μου στη Village Voice. Γιατί όταν βλέπω κάτι όμορφο, όταν κάτι με συγκινει και με ενθουσιάζει, θέλω να το βλέπουν κι οι άλλοι για να αισθανθούν τον ίδιο ενθουσιασμό. Ήμουν λοιπόν ο ενθουσιώδης κι ενθουσιασμένος γραφιάς μιας νέας εποχής που ερχόταν στην τέχνη.
Τι σας ενθουσίαζε τότε στο σινεμά και τι σας ενθουσιάζει τώρα;
Τα ίδια πάνω κάτω. Όταν υπάρχει μια ιδεά κι ένα περιεχόμενο, κάτι έντονο και ξεχωριστό, μια ενέργεια που μου δίνει κάτι που αμέσως αισθάνομαι πολύτιμο για μένα.
Μπορείτε να μου πείτε κάποια ονόματα ή ταινίες τότε και τώρα; Ή να μου πείτε τη γνώμη σας για κάποιες ταινίες που είδατε πρόσφατα;
Οπως ξέρετε, στην Αμερική έχουμε το εμπορικό mainstream σινεμά και το ανεξάρτητο και υπάρχουν διάφορες διαβαθμίσεις ανάμεσα στα δύο. Είδα λοιπόν το «La La Land» που έφτασε μέχρι τα Οσκαρ και είκοσι λεπτά μου ήταν αρκετά, ήταν αντιγραφή των ταινίων με τον Φρεντ Αστέρ και των μιούζικαλ του Μπάσμπι Μπέρκλεϊ. Είδα επίσης την τελευταία ταινία του Τζιμ Τζάρμους, το «Πάτερσον», κι ήταν πανέμορφο, φτιαγμένο με απλότητα, ευαισθησία και χωρίς καμία δόση επιτήδευσης. Μια τέλεια μικρή ταινία για την ποίηση, σε αντίθεση με την ταινία για την Εμιλι Ντίκινσον (εννοεί το «Α Quiet Passion») που ήταν τόσο κακό που μετά από 7 λεπτά έφυγα από την αίθουσα, γιατί κατέστρεψε το λόγο της Ντίκινσον. Και φυσικά υπάρχουν ακόμα μεγάλες σε προθέσεις και φιλοδοξίες ταινίες, όπως η τελευταία του Σκορσέζε, το «Silence», που είναι πραγματικά μια τεράστια παραγωγή, και βλέπεις ότι απέτυχε, αλλά υπάρχει κάτι ευγενές και ιπποτικό στην αποτυχία αυτή, μια αίσθηση ρομαντισμού κι ιδεαλισμού . Πραγματικά πάλεψε με τον εαυτό του και την πίστη του και πρέπει να το σέβεσαι αυτό. Σέβομαι μια αποτυχία που πηγάζει από τίμιες κι ειλικρινείς προθέσεις;
Εχετε αισθανθεί ποτέ ότι έχετε αποτύχει εσείς σε κάποια ταινία σας;
Ναι, απέτυχα στην πρώτη μου ταινία (το Guns of the Trees). Δεν απέτυχα σε καμία άλλη (γέλια). Απέτυχα γιατί δεν είχα ξεκάθαρο όρομα, δεν ήμουν σίγουρος για τον εαυτό μου και άφησα να με επηρεάσουν ανθρωποι που δεν έπρεπε. Είχα ένα πολύ ποιητικό και λυρικο σενάριο, το οποίο τώρα μου φαίνεται κακό ή τουλάχιστον μου αρέσουν μόνο ορισμένα κομμάτια του. Βέβαια, εξακολουθεί να υπάρχει κόσμος που του αρέσει (γέλια). Η επόμενη ταινία μου ήταν πολύ καλύτερη.
Ποιές ήταν οι επιρροές σας;
Τα πάντα. Είναι τόσες πολλές. Από διαφορετικές χώρες, διαφορετικές εποχές, διαφορετικές φόρμες και διαφορετικά ήδη, Είμαι ανοιχτός στα πάντα και τα παντα με επηρεάζουν.
Μπήκατε ποτέ στον πειρασμό να γυρίσετε μια εμπορική ή έστω mainstream ταινία;
Φυσικά. Στην αρχή ο εμπορικός κινηματογράφος ήταν το μόνο που ήξερα. Είδα την πρώτη μου ταινία στα 14, δεν υπήρχε σινεμά στο χωριό μου στη Λιθουανία, κι έβλεπα μόνο εμπορικες ταινίες. Τον ποιητικό avant garde κινηματογράφο τον γνώρισα στη Νέα Υόρκη. Ήθελα επομένως στην αρχή να γίνω εμπορικός σκηνοθέτης. Στη Νέα Υόρκη άλλαξε η ζωή μου. (γέλια)
Υπήρχε ποτέ καμία πρόταση για εμπορική ταινία;
Όχι, πολύ γρήγορα τάχθηκα αποκλειστικά στον ανεξάρτητο πειραματικό κινηματογράφο.
Οπότε δε θα κάνατε ποτέ μια mainstream ταινία.
Νομίζω πως η ημερολογιακή φόρμα με την οποία έχω καταπιαστεί τα τελευταία χρόνια, είναι μια μορφή που έχει αφηγηματικότητα. Μόνο που έχει μια μοντέρνα αφηγηματικότητα, ασχολείται με νθρώπους στην καθημερινότητά τους. Ολες οι ταινίες από το 1965 και μετά είναι ένα μεγάλο έπος για την ανθρώπινη κατάσταση. Άνθρωποι γεννιούνται, μεγαλώνουν και πεθαίνουν για να δώσουν τη θέση τους σε άλλους ανθρώπους, συνθέτοντας μία μεγάλη κι ενιαία αφήγηση. Μέσα σ’ αυτή την αφήγηση υπάρχουν μικρές δόσεις ποίησης.
Πιστεύω σε μια ευρεία έννοια της πολιτικής, όχι όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τα κόμματα, τις ιδεολογίες και τους θεσμούς. Η δική μου πολιτική είναι πιο κοντά στους beat συγγραφείς και στη γενιά του Γούντστοκ που άλλαξε τον κόσμο με ένα πιο ουσιαστικό και υποδόριο τρόπο, χωρίς βία. Καμία ουσιαστική αλλαγή δεν ήρθε από τα κόμματα, όλα έγιναν μέσα από την επιστήμη και την τέχνη. Το να επιμένεις στην ομορφιά και στην καθημερινότητα ειναι μια πολιτική πράξη!
Ποίο είναι το μέλλον του avant garde σινεμά και του σινεμά γενικότερα;
Όλες οι μορφές του εξακολουθούν αν υπάρχουν και να εξελίσσονται, άλλες πιο αργά, άλλες πιο γρήγορα, επηρεάζονται από τις νέες τεχνολογίες και τον τρόπο ζωής. Η ζωή και η τέχνη προχωρούν ασταμάτητα μπροστά.
Πώς έχει επηρεάσει η ψηφιακή τεχνολογία το σινεμά;
Το άλλαξε ριζικά, σχεδόν όπως ο Γουτεμβέργιος την ανάγνωση. (γέλια) Είναι τόσο εύκολο πλέον να γυρίσεις και να δεις μια ταινία, μπορείς κυριολεκτικά να την κουβαλήσεις παντού μαζί σου, ό,τι γυρίζεις μπορείς σχεδόν αυτομάτως να το δείξεις σε όλο τον πλανήτη κι αυτό είναι μια τεράστια διαφορά από τα 60s και τα 70s. H κάμερα είναι πλέον το ίδιο χρηστική όσο ένα στυλό.
Στη Νέα Υόρκη, το 1965
Εχει αλλάξει το YouTube και οι άλλες υπηρεσίες streaming τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις οπτικές τέχνες;
Οι αλλαγές στην τεχνολογία και στην τέχνη προσδιορίζονται από τις μεταβαλλόμενες ανάγκες μας σε κάθε διαφορετική χρονική περίοδο. Στρέφουμε την προσοχή μας σε νέα μέσα και νεές εφευρέσεις αλλάζουν τις αναγκες μας και μας κάνουν να λέμε τις ιστορίες με διαφορετικό τρόπο. Τα εργαλεία και τα μέσα προχωράνε παράλληλα με τους ανθρώπους. Η σκέψη μας και οι πνευματικότητά μας, τα όνειρα και οι ευχές μας προχωρούνε στο άγνωστο ασταμάτητα, αλλά σίγουρα η ψηφιακή τεχνολογία δε θα είναι η τελευταία στάση σ’ αυτή το ταξίδι κατανόησης της πραγματικότητας, η οποια φυσικά δεν περιορίζεται στην οπτική της διάσταση.
Αναφέρατε τη λέξη πραγματικότητα και ήθελα να σας ρωτήσω. Είναι τελικά το σινεμά 24 ψέμματα το δευτερόλεπτο; Στα πόσα πλάνα κρύβεται η αλήθεια;
Η κάμερα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό και για κακό. Είναι ένα εργαλείο όπως το μαχαίρι, μπορείς να κόψεις το ψωμί ή να σκοτώσεις, Το ίδιο μπορείς να κάνεις και με την κάμερα. Μπορείς να πανηγυρίσεις τη ζωή ή να κάνεις κάτι πολύ άσχημο κι αρνητικό. Μπορείς να παραμορφώσεις την πραγματικότητα και τον εγκέφαλο των θεατών κάνοντας προπαγάνδα ή μπορείς να τους αλλάξεις τη ζωή με κάτι πολύ χρήσιμο. Είμαι με αυτούς που θεωρούν το σινεμά γιορτή.
Με τον Αντι Γουόρχολ
Εχετε συνεργαστεί όλα αυτά τα χρόνια με πολλές εμβληματικές προσωπικότητες, από τον Αντι Γουόρχολ και τον Σαλβαδόρ Νταλί, μέχρι την Τζάκι Κένεντι, τον Τζον Λένόν, ακόμα και τον δικό μας Νίκο Παπατάκη. Τι έχετε κρατήσει από όλους αυτούς τους ανθρώπους;
Μας έφερε η ζωή κοντά, όλους όσους προανέφερες και πολλούς, πολλούς άλλους, που με πέτυχαν σε κάποια φάση που με είχαν ανάγκη αυτοί περισσότερο απ’ όσο τους είχα ανάγκη εγώ. Εχω καλές αναμνήσεις από όλους, συνεργαστήκαμε εξαιρετικά, ήταν όλοι διαφορετικοί άνθρωποι, με διαφορετικές προσωπικότητες και ταμπεραμέντο.
Ποιά είναι η πολιτική διάσταση των ταινιών σας;
Πιστεύω σε μια ευρεία έννοια της πολιτικής, όχι όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τα κόμματα, τις ιδεολογίες και τους θεσμούς. Η δική μου πολιτική είναι πιο κοντά στους beat συγγραφείς και στη γενιά του Γούντστοκ που άλλαξε τον κόσμο με ένα πιο ουσιαστικό και υποδόριο τρόπο, χωρίς βία. Καμία ουσιαστική αλλαγή δεν ήρθε από τα κόμματα, όλα έγιναν μέσα από την επιστήμη και την τέχνη. Το να επιμένεις στην ομορφιά και στην καθημερινότητα είναι μια πολιτική πράξη!
Μιλήσατε για ομορφιά και θέλω να κλείσω αυτή τη συνέντευξη παραφράζοντας έναν από τους πιο ωραίους τίτλους που έχετε δώσει σε ταινία σας («As I was moving ahead occasionally I saw brief glimpses of beauty»). Βαδιζοντας τελικά μπροστά, κύριε Μέκας, πόσο σπάνιες είναι οι εικόνες της ομορφιάς;
Δεν ξέρω αν είναι σπάνιες ή πολλές, αν διαρκούν για μεγάλο διάστημα ή μόνο για μια στιγμή, αλλά η ομορφιά και η ευτυχία πρέπει να είναι σκοπός όχι μόνο της τεχνης, μα πάνω απ’ όλα της ζωής.
(φωτό: Βαλερί Ντρεΐ)
