Φτάνοντας αισίως στην 7η και πιο σημαντική (από πλευράς μεγέθους που μετράει) χρονιά του, το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας επιβλήθηκε κόντρα στις προβλέψεις ως ένα από τα πιο σημαντικά εντός και εκτός Ελλάδας, μια ιδιαίτερη και δυνατή φωνή μέσα στο πλήθος των μικρών και μεγάλων φεστιβάλ που αξίζει όχι μόνο να παρακολουθήσεις αλλά και να ακολουθήσεις σε μια πορεία συνεχώς ανοδική και κάθε φορά πιο συναρπαστική από την προηγούμενη.
Διαβάστε ακόμη: Πώς να γίνεις άνθρωπος ξανά στο 7o και μεγαλύτερο από ποτέ Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας
Ο Κώστας Αϊβαλιώτης, Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, διευθυντής του Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας, αλλά κυρίως ένας άνθρωπος που αγαπάει το σινεμά σχεδόν περισσότερο και από τους ανθρώπους, μιλάει στο Flix για όλα εκείνα που μπορεί να παρεξηγήσει κανείς στο άκουσμα της λέξης «εθνογραφικό σινεμά» και για όλα όσα μπορεί κανείς να ξεχωρίσει στη φετινή διοργάνωση που διεξάγεται από τις 23 μέχρι και τις 27 Νοεμβρίου στον κινηματογράφο Αστορ.
Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες και το αναλυτικό πρόγραμμα στο επίσημο site του Ethnofest.
Sans Soleil
Τι είναι εθνογραφικό σινεμά;
Για μεγάλο διάστημα ο εθνογραφικός κινηματογράφος είχε συνδεθεί με ταινίες για «εξωτικές φυλές σε μακρινές κοινωνίες». Καθώς όμως τόσο ο ίδιος ο κόσμος όσο και τα πεδία ενδιαφέροντος της κοινωνικής ανθρωπολογίας άλλαζαν το ίδιο συνέβαινε και με την ταυτότητα του εθνογραφικού σινεμά. Ο εθνογραφικός κινηματογράφος υπήρξε ανέκαθεν μια ιδιαίτερη προσέγγιση του ντοκιμαντέρ, μέσα στη οποία διακρίνονται πολλές διαφορετικές τάσεις. Αλλες τείνουν πιο κοντά στην κλασσική φόρμα του ντοκιμαντέρ και άλλες βρίσκονται πιο κοντά σε αυτό που ονομάζουν ορισμένοι «δημιουργικό ντοκιμαντέρ». Σε κάθε περίπτωση αυτό που τον διακρίνει είναι πρώτα απ’ όλα η ίδια η θεματική και κατά δεύτερον ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η παραγωγή: η παρουσία ενός κοινωνικού επιστήμονα είναι σχεδόν κανόνας, η διάρκεια των γυρισμάτων είναι πολύ μεγαλύτερη αφού ο δημιουργός περνάει πολύ χρόνο στο πεδίο και τέλος η κύρια χρηματοδότηση έρχεται συνήθως από το ίδιο το ακαδημαϊκό περιβάλλον (πανεπιστήμια, εργαστήρια, ινστιτούτα, εξειδικευμένα φεστιβάλ και ούτω καθεξής).
Από τα γυρίσματα του «Νανούκ του Βορρά» του Ρόμπερτ Φλάχερτι
Ποια είναι η πρώτη ταινία εθνογραφικού σινεμά της ιστορίας;
Ο γιατρός Φελίξ-Λουίς Ρενιό, σύγχρονος των αδελφών Λιμιέρ, χρησιμοποίησε τον «χρόνο-φωτογράφο» του Μάρεϊ για να αποτυπώσει σε κινουμένη εικόνα την κατασκευή κεραμικών από μια γυναίκα σε εθνογραφική έκθεση αφρικανικής τέχνης στο Παρίσι. Αυτή θεωρείται η πρώτη απόπειρα εθνογραφικής ταινίας. Μετά από λίγα χρόνια, το 1898 ο Αλφρεντ Κορτ Χάντον ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη μηχανή των Λιμιέρ σε ανθρωπολογική αποστολή. Δυστυχώς μόνο αποσπάσματα σώζονται σήμερα από αυτές τις προσπάθειες. Η ταινία πάντως που έχει ταυτιστεί με το ξεκίνημα τόσο του εθνογραφικού κινηματογράφου όσο και του ίδιου του ντοκιμαντέρ είναι «Ο Νανούκ του Βορρά» του Ρόμπερτ Φλάχερτι. Ο πρωτοπόρος δημιουργός παραδίδει το 1922 μια ταινία γυρισμένη στο φυσικό ντεκόρ της Αρκτικής, χωρίς ηθοποιούς, χωρίς ιστορία και υπόθεση, με μόνο θέμα την καθημερινή ζωή, την εναλλαγή των εποχών και των ασχολιών μιας μικρής ομάδας ανθρώπων. Ισως εν αγνοία του, αλλά ο Φλάχερτι χρησιμοποίησε εμπειρικά δύο από τις βασικές μεθόδους της κοινωνικής ανθρωπολογίας, την επιτόπια έρευνα με συμμετοχική παρατήρηση και την προσέγγιση «από τη σκοπιά του ιθαγενούς» («from the native point of view»).
Νέες Φωνές σε Ενα Παλιό Λουλούδι
Ποια υπήρξε η εξέλιξή του (ή μετεξέλιξή του) εθνογραφικού κινηματογράφου μέχρι και σήμερα;
Ενώ μέχρι και το τέλος του 20ου αιώνα το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής εθνογραφικών ταινιών προέρχονταν κυρίως από χώρες στις οποίες η ανθρωπολογία είχε παράδοση όπως η Αγγλία, οι ΗΠΑ και η Γαλλία, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε αυξανόμενη παραγωγή εθνογραφικών ταινιών διεθνώς. Σημαντικά παραδείγματα είναι η Ρωσία και η Ιταλία, από οπού έχουμε πρόσφατα δει εκπληκτικές ταινίες. Με σιγουριά λοιπόν λέμε ότι ο εθνογραφικός κινηματογράφος βρίσκεται σε άνθιση, όχι μόνο σε ότι αφορά την ποσοτική αύξηση αλλά και σε ό,τι αφορά τον πειραματισμό με τις καθιερωμένες επιστημολογικές, αισθητικές και αφηγηματικές φόρμες. Οι λόγοι πίσω από την άνθιση αυτή έχουν να κάνουν αφενός με εξελίξεις στις τεχνολογίες της κινηματογράφησης και του μοντάζ, αφετέρου όμως αποτελούν μέρος μιας μακράς διαδικασίας αναστοχασμού στις κοινωνικές επιστήμες, σχετικά με τα είδη της γνώσης, της παραγωγής και της επικοινωνίας της. Ο εθνογραφικος κινηματογράφος διεκδικεί την θέση του στον χώρο του κινηματογράφου του πραγματικού ως ένα μέσο ικανό να καταγράφει, να αναλύει και να επικοινωνεί με τρόπο μοναδικό γνώση για τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Το Ηθος του City Plaza
Πως μπορεί να αναγνωρίσει κάποιος μια ταινία εθνογραφικού σινεμά; Σε τι διαφέρουν οι εθνογραφικές ταινίες από το ντοκιμαντέρ;
Αν κάποιος δεχτεί ότι ο εθνογραφικός κινηματογράφος αποτελεί ξεχωριστό είδος τότε ίσως να μπορεί να καταγράψει κανόνες και χαρακτηριστικά που θα τον ξεχωρίζουν ευδιάκριτα από τα άλλα ντοκιμαντέρ. Πολλοί στο παρελθόν το έχουν προσπαθήσει, μάλλον μάταια. Κατά τη γνώμη μου ο εθνογραφικός κινηματογράφος δεν είναι ξεχωριστό είδος όσο αφορά την κινηματογραφική φόρμα αλλά μια ιδιαίτερη προσέγγιση στο ντοκιμαντέρ που κοιτάζει σε βάθος το θέμα που έχει επιλέξει και το οποίο θέμα είναι γεωγραφικά περιορισμένο. Δεν θα δούμε ποτέ σε ένα φεστιβάλ εθνογραφικού κινηματογράφου σαν αυτό της Αθήνας, δηλαδή μια ταινία για την κρίση στην Ελλάδα γενικά ή για το προσφυγικό ζήτημα στην Ευρώπη συνολικά αλλά θα δούμε μια προσωπική ιστορία που έχει σχέση με την κρίση ή την ιστορία μιας ομάδας ανθρώπων που έχουν σχέση με το προσφυγικό. Η μεθοδολογία είναι δηλαδή που διαφέρει και χαρακτηρίζεται από σε βάθος έρευνα ενός τόπου, μιας κοινότητας, ενός θεσμού.
Forest of Bliss
Ποιες είναι οι πέντε καλύτερες ταινίες εθνογραφικού σινεμά που ξεχωρίζεις;
Μια απάντηση που αλλάζει κάθε φορά που με ρωτάνε. Λοιπόν,
- Οι Τρελοί Αφέντες του Ζαν Ρους (Les maîtres fous, 1955)
- Το Χρονικό ενός Καλοκαιριού του Ζαν Ρους (Chronique d'un été, 1961)
- Sans Soleil του Κρις Μαρκέρ (1983)
- Forest of Bliss του Ρόμπερτ Γκάρντνερ (1986)
- Αθήναι της Εύας Στεφανή (1995)
Χωρίς Σύνορα
Ποια είναι η σημασία των εθνογραφικών ταινιών, ειδικά σε μια εποχή που παραδοσιακές έννοιες όπως «άνθρωπος», «πατρίδα», «έθνος», «Δύση», αλλάζουν νόημα;
Μας βοηθάνε να προσλαμβάνουμε τα διάφορα νοήματα που παίρνουν αυτές οι έννοιες καθώς αλλάζουν ανάλογα με τις ιστορικές, πολιτικές και πολιτιστικές συγκυρίες. Ο εθνογραφικός κινηματογράφος, όπως και η κοινωνική ανθρωπολογία εν γένει, έχει διαχρονικά παίξει τον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο του να μας βοηθάει να καταλαβαίνουμε το νόημα που οι άνθρωποι και οι ομάδες αποδίδουν στους όρους αυτούς και πώς τους χρησιμοποιούν για να κατανοήσουν την ζωή τους και τη θέση τους στον κόσμο.
Καθαριστές
Πώς πιστεύεις ότι έγινε δεκτό το εθνογραφικό σινεμά στην Αθήνα από το κοινό μέσα από τις προηγούμενες διοργανώσεις του Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας;
Στην αρχή υπήρξε ξεκάθαρη περιέργεια και απορία μιας και η σύνδεση του εθνογραφικού κινηματογράφου με τις «μακρινές εξωτικές κοινωνίες» ήταν έντονη στην πλειοψηφία του κοινού. Από τότε το φεστιβάλ έχει βρει μεγάλη ανταπόκριση σε ένα κοινό που αναζητούσε αυτή την πλευρά του ντοκιμαντέρ και και που απ’ οτι φαίνεται δεν είναι τόσο μικρό σε αριθμό όσο ίσως πιστεύαμε το 2010 που ξεκινούσαμε αυτή την προσπάθεια.
I'm Not Leaving Eldon
Ποιες είναι οι ταινίες που ξεχωρίζεις από το φετινό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας;
Δύσκολη ερώτηση όταν πραγματικά η απάντηση εξαρτάται από το ποιός ρωτάει. Εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του ύφους και των θεματικών των ταινιών δηλαδή θα απαντούσα διαφορετικά σε μια φοιτήτρια κοινωνικών επιστημών ή έναν καθηγητή και διαφορετικά σε ένα άτομο που ενδιαφέρεται περισσότερο να ανακαλύψει ταινίες με πιο δημιουργικές και πειραματικές κατευθύνσεις. Πάντως, όπως κάθε χρόνο το αγαπημένο μου τμήμα είναι αυτό των φοιτητικών ταινιών στο οποίο φέτος έχουμε 9 ταινίες που μου αρέσουν όλες (με ιδιαίτερη αδυναμία στην ταινία «Δεν Φεύγω από το Eldon» με την οποία ξεκινάει το φεστιβάλ) επειδή πάντα θα νιώθω πιο οικεία με αυτές και τον τρόπο που δημιουργήθηκαν. Δεν γίνεται επίσης να μην αναφερθώ στην καλεσμένη μας Ανα Γκρίμσοου, πολύ σημαντική εκπρόσωπο του σύγχρονου κινηματογράφου της παρατήρησης, η οποία θα παρουσιάσει την τελευταία της ταινία «Στην Αμπωτη» και θα δώσει και ένα πολύ ενδιαφέρον masterclass. Να αναφέρω επίσης την ταινία της Κωνσταντίνας Μπούσμπουρα «Εργαζόμενοι Χορευτές», η οποία ακολουθεί μια ομάδα χορευτών στο Μπουένος Αϊρες, που δημιουργούν την πρώτη Σύγχρονη Εθνική Ομάδα Χορού, και στην ταινία λήξης του Φεστιβάλ, το «Maputo» των Φάμπιο Ριμπέιρο και Ζοάο Γκράκα που παρουσιάζουν με τρόπο μοναδικό ένα πολυσύνθετο πορτραίτο μιας ραγδαίας αναπτυσσόμενης πόλης. Να αναφέρω επίσης τα δύο αφιερώματα «Στην Κύπρο με την Κινηματογραφική Κάμερα», το οποίο επιμελούνται οι Παυσανίας Καραθανάσης και Δέσπω Πασιά, και αυτό στις «Εθνογραφικές Προσεγγίσεις των Κοινωνικών Ρόλων του Φύλου», τα οποία θα παρουσιάσουν μια ιδιαίτερα περιεκτική και διεισδυτική ματιά στα αντίστοιχα ζητήματα. Τέλος φέτος έχουμε μια πολύ σημαντική επετειακή προβολή της ταινίας «Forest of Bliss» του Ρόμπερτ Γκάρντνερ, ένα μοναδικό αριστούργημα όχι μόνο του εθνογραφικού, αλλά γενικότερα του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Πληροφορίες: 7o Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας / 23 έως 27 Νοεμβρίου / Κινηματογράφος Αστορ, Σταδίου 28 (είσοδος εντός στοάς Κοραή) (ΜΕΤΡΟ Πανεπιστήμιο) / Τιμές εισιτηρίων: 2 ευρώ ανά προβολή | 5 ευρώ ημερήσιο εισιτήριο | 10 ευρώ περιορισμένος αριθμός καρτών διαρκείας για όλες τις ημέρες του φεστιβάλ / Η είσοδς στις προβολές του αφιερώματος «Εθνογραφικές προσεγγίσεις των κοινωνικών ρόλων του φύλου» είναι δωρεάν. / Είσοδος ελεύθερη για ανέργους και φοιτητές. / Οι ταινίες προβάλλονται με ελληνικούς υπότιτλους. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες και το αναλυτικό πρόγραμμα στο επίσημο site του Ethnofest.
