Επτά ιστορίες ξεριζωμών. Επτά εξομολογήσεις.
Ενα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο της ανελέητης πολιτικής...
Από τον ελληνικό εμφύλιο μέχρι τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, από τα χρόνια του Φράνκο μέχρι τα χρόνια του Covid 19, από το γαλλικό νησί Ρεϋνιόν στον Ινδικό Ωκεανό μέχρι τη Σιβηρία, πολλά παιδιά ξεριζώθηκαν βίαια από το φυσικό τους περιβάλλον για πολιτικούς λόγους. Μέσα από τις μαρτυρίες τους, αναδύονται τρομερές και συχνά άγνωστες πτυχές της ιστορίας.
Η επίσημη σύνοψη των «Ξεριζωμένων», του νέου ντοκιμαντέρ της Ελένης Αλεξανδράκη που έκανε την πρεμιέρα του στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και θα βγει σε επιλεγμένες αίθουσες στις 16 Μαρτίου, δίνει το στίγμα των εξομολογήσεων και των ανθρώπινων ιστοριών που το συνθέτουν.
Η Μυρτώ Μαντά, μια 12χρονη Ελληνίδα μαθήτρια, ξεριζωμένη από την καθημερινότητά της εξαιτίας του lockdown της πανδημίας του Covid 19, εμφανίζεται διακριτικά ανάμεσα στους υπόλοιπους χαρακτήρες δημιουργώντας συνδέσεις και παύσεις μεταξύ των 6 διαφορετικών ιστοριών τους:
Η ιστορία του Ελληνα Γιάννη Ατζακά, που γιος αντάρτη, πέρασε έξι χρόνια (1949-1955) στις Ελληνικές «Παιδοπόλεις», ορφανοτροφεία που είχε δημιουργήσει η Βασίλισσα Φρειδερίκη, κατά τη διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου για να προστατευθούν τα παιδιά από τη φτώχεια και τον πόλεμο αλλά κυρίως για να τους γίνει προπαγάνδα ενάντια στον κομμουνισμό.
Η ιστορία του Ελληνα Σίφη Ζαχαριάδη που έζησε μια ζωή στην εξορία, στην πρώην Σοβιετική Ένωση, καθώς ο πατέρας του που ήταν για 25χρόνια αρχηγός του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, βρέθηκεπολιτικός εξόριστος στη Σιβηρία για 17 χρόνια, ενώ και η μητέρα του, πουήταν επίσης μέλος του ΚΚΕ, παρέμεινε κι αυτή στη φυλακή στην Ελλάδαγια 18 χρόνια.
Η ιστορία του Ισπανού Ενρίκε Ολιβέρτ που μόλις γεννήθηκε το 1965,επί δικτατορίας Φράνκο, κλάπηκε από την αγκαλία της μητέρας του,επειδή εκείνη ήταν ανύπαντρη και προοδευτική, και δόθηκε για παράνομηυιοθεσία, όπως συνέβη και σε περίπου αλλά 200.000 χιλιάδες μωρά τηνίδια περίοδo.
Η ιστορία της Ισπανίδας Μαρία Μερσέντες Μπουένο Μοράλες, της οποίας το μωρό κλάπηκε κατά τη γέννησή του, πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Φράνκο, παρόλο που υποτίθεται ότι είχε αποκατασταθεί η δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Η ιστορία του Ζαν Φιλίπ Ζαν Μαρί από την Ρεϊνιόν, ενός από τα λεγόμενα «παιδιά της Κρούζ», ο οποίος μεταφέρθηκε με τη βία στην ηπειρωτική Γαλλία από το νησί της Ρεϊνιόν στον Ινδικό Ωκεανό, το 1963, σε ηλικία δέκα ετών για να γίνει «σκλάβος» σε σπίτια Γάλλων αγροτών.
Η ιστορία της Αφγανής Ρεζβάνα Σεκαντάρι, η οποία κατέληξε, το 2015 σε ηλικία 14 ετών, να είναι ασυνόδευτο ανήλικο στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού που έκανε μαζί με όλη την οικογένειά της από το Αφγανιστάν για να φτάσει στην Ευρώπη...
Πώς ξεκίνησε το πρότζεκτ των «Ξεριζωμένων»;
Πρόκειται να γυρίσω τον ερχόμενο Ιούνιο μία ταινία μυθοπλασίας που δουλεύω χρόνια και είναι ελεύθερη διασκευή του βιβλίου «Θολός Βυθός» του Γιάννη Ατζακά. Είναι η προσωπική ιστορία του Γιάννη που βρέθηκε από τα οκτώ ως τα δώδεκα να είναι τρόφιμος στις λεγόμενες Παιδοπόλεις τις Φρειδερίκης. Κάνοντας έρευνα για αυτό το θέμα για την ταινία μου, ανακάλυψα κάτι σαν ένα παγκόσμιο «δίκτυο» βίαιων μετατοπίσεων παιδιών κυρίως στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα αλλά και μέχρι σήμερα, σε πολλές διαφορετικές χώρες. Αυτό μου έκανε τρομερή εντύπωση και σκέφτηκα αρχικά να εντάξω μέσα στην μυθοπλασία που αφορά την ζωή του Ατζακά και μαρτυρίες από τις ζωές των άλλων ανθρώπων που είχαν βιώσει αντίστοιχες εμπειρίες. Μετά από ώριμη σκέψη αποφασίσαμε με την Γαλλίδα συμπαραγωγό Γκαέλ Τζόουνς να κάνουμε καλύτερα δύο ταινίες που να αλληλοσυμπληρώνονται κατά κάποιο τρόπο.
Πόσο κοντά σε σένα και τελικά στην ελληνική ψυχή βρίσκεται το θέμα αυτό του ξεριζωμού;
Η ελληνική ψυχή έχει βιώσει τον ξεριζωμό στο πετσί της είτε με την μικρασιατική καταστροφή είτε με την μετανάστευση που έλαβε χώρα προς την Αμερική, στον Καναδά, την Αυστραλία, την Γερμανία το Βέλγιο κτλ από τις αρχές του 20 αιώνα. Είναι πασιφανές, φτάνει να ακούσει κανείς τα δημοτικά τραγούδια, τα ρεμπέτικα, τους αμανέδες…
Ομως στην περίπτωση της ταινίας μου το ξερίζωμα αφορά ειδικά την παιδική ηλικία και την βίαιη μετατόπιση των παιδιών από τα σπίτια τους, τις οικογένειές τους και τους τόπους τους, σε συνθήκες δήθεν προστασίας αλλά που στην πραγματικότητα έγινε για να εξυπηρετηθούν πολιτικές σκοπιμότητες και συμφέροντα. Αυτή η εκμετάλλευση των αθώων παιδιών με αγγίζει πολύ βαθιά και με εξοργίζει. Νομίζω ότι νιώθω έτσι γιατί στην ηλικία των 11 ετών έχασα τον πατέρα μου που ενώ ήταν μήνες άρρωστος με καρκίνο, κανείς στην οικογένειά μου δεν μου είπε ότι πρόκειται να πεθάνει. Εγώ ενώ είχα υποψίες, πίστεψα τελικά ότι δεν θα συμβεί το κακό και όταν συνέβη ένιωσα εντελώς απροετοίμαστη και ένοχη που δεν το είχα αντιληφθεί. Το τραύμα μου κράτησε πάρα, μα πάρα πολλά χρόνια Αυτό λοιπόν το ξερίζωμα από την πραγματικότητα που είχα υποστεί από την οικογένειά μου γιατί θεωρούσε ότι έτσι με «προστάτευε», με κάνει να νιώθω μεγάλο θυμό όταν βλέπω να εξαπατώνται τα παιδιά. Πόσο μάλλον όταν βλέπω να τα εκμεταλλεύονται εξαιτίας μιας ανελέητης πολιτικής.
Πώς διαμορφώθηκε ή άλλαξε κατευθύνσεις κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων η αρχική ιδέα;
Κατ’αρχήν όταν κάναμε την έρευνα με τον Τζόναθαν Αρνουλτ είχαμε ξεκινήσει με κάποιες συγκεκριμένες κατευθύνσεις αλλά ήμασταν ανοιχτοί και ευέλικτοι. Πχ ψάχναμε αρχικά ένα ασυνόδευτο ανήλικο που να είναι αγόρι από την Συρία αλλά η έρευνά μας μας οδήγησε στο να καταλήξουμε σε κορίτσι, την Ρεζβάνα Σεκαντάρι από το Αφγανιστάν, αναζητούσαμε από το «Ανατολικό Μπλοκ» ένα παιδί του λεγόμενου «παιδομαζώματος» και καταλήξαμε τελικά στον Σήφη Ζαχαριάδη που είναι λίγο διαφορετική περίπτωση, θέλαμε ένα κλεμμένο μωρό της Ισπανίας αλλά όταν γνωρίσαμε διαδικτυακά μία καταπληκτική μητέρα κλεμμένου μωρού αποφασίσαμε να την έχουμε κι αυτή στην ταινία για να συμπληρώσει το παζλ της Ισπανίας μαζί με τον Ενρίκε Ολιβερτ. Επίσης οι αφηγήσεις όλων των μαρτύρων σιγά σιγά διαμόρφωναν το σενάριο με την έννοια ότι όσο τους ακούγαμε εμφανιζόντουσαν τα σημεία τομής ανάμεσα στις ιστορίες τους κι εγώ άρχιζα να βλέπω την ταινία. Την ΜΙΑ ιστορία που θα δημιουργούσα από τις εφτά δικές τους.
Πώς αποφασίστηκε ή σύνθεση των ηρώων της ταινίας; Τους γνωρίζατε από πριν ή πώς ήρθατε σε επαφή μαζί τους; Υπήρχαν κι άλλοι υποψήφιοι που έμειναν απέξω;
Με τον Τζόναθαν Αρνουλτ αναζητήσαμε οργανώσεις, ενώσεις, σωματεία κτλ που έχουν δημιουργηθεί για την αποκατάσταση και την δικαίωση διαφόρων ξεριζωμένων παιδιών. Ήρθαμε σε επαφή μ’αυτούς τους οργανισμούς και έτσι φτάσαμε σε διάφορα πρόσωπα σε κάθε χώρα. Σε αυτές τις αναζητήσεις μας βοήθησαν και ο Στέλιος Ελληνιάδης και η Μαρία Σιαδήμα. Ηρθαμε σε επαφή μέχρι και με τον Τζιμ Λόουτς στην Αγγλία. Έτσι γνωρίσαμε διαδικτυακά αρκετά πρόσωπα με εμπειρίες ξεριζωμού και μιλώντας μαζί τους καταλήξαμε σε αυτούς που μας γοήτευσαν περισσότερο.
Τι ενώνει για σένα τους επτά ήρωες της ταινίας;
Το ότι ανεξάρτητα σε ποια χώρα υπήρξαν, σε ποια χρονική περίοδο και σε ποιο πολιτικό καθεστώς όλοι έγιναν αντικείμενα εκμετάλλευσης και τα τραύματά τους και ο πόνος τους είναι κοινά. Επίσης κοινή είναι η ανάγκη τους για δικαίωση και για απαλλαγή από την όποια ενοχή τους εμφύσησαν εκείνοι που τους εκμεταλλεύτηκαν. Αλλά τους ενώνει επιπλέον η χαρά και ο πόθος τους να αφηγηθούν τις ιστορίες τους.
Ο χάρτης της ανθρωπότητας μοιάζει με τον μετεωρολογικό χάρτη. Οπως βλέπουμε τα σύννεφα με τις εναλλαγές τους να κινούνται αέναα πάνω και γύρω από τη γη έτσι βλέπουμε και την μαύρη σκιά της ανθρωποφαγικής πλευράς του ανθρώπου να τριγυρίζει ψάχνοντας να φάει τα παιδιά της. Εχουμε γεννηθεί για να βιώνουμε έναν διαρκή εμφύλιο είτε αυτός εκφράζεται μέσα από την πολιτική, μέσα από τις προσωπικές μας σχέσεις, είτε και μέσα στην ίδια μας την ψυχή.»
Πώς τους έπεισες να αφηγηθούν τις ιστορίες τους;
Δεν χρειάστηκε να τους πείσω. Οσοι ήταν δεκτικοί στην πρόταση που τους κάναμε και μου φαινόταν ότι ο λόγος τους και η διάθεσή τους θα μπορεί να μεταδώσει πρωτίστως τα αισθήματά τους και δευτερευόντως τις πληροφορίες, ήταν θετικοί στο να συμμετέχουν. Όσοι δεν θέλανε το είπαν από την αρχή ξεκάθαρα και καταλάβαινα ότι όσο και να τους παρακαλούσα δεν θα το έκαναν αλλά και να δεχόντουσαν τελικά να μιλήσουν θα ζοριζόντουσαν για τους λάθος λόγους.
Μπορείς να μας απομονώσεις την πιο δυνατή στιγμή για τον καθένα;
Εκτός από τα συγκλονιστικά γεγονότα που αποκαλύπτουν, εμένα με συγκινούν πράγματα που είναι ίσως αόρατα για κάποιον άλλον.
Για παράδειγμα, με συγκινεί πολύ η Ρεζβάνα όταν λέει ότι στο μοιραίο ταξίδι τους, ό πατέρας της σήκωσε στα χέρια αυτήν και την μάνα της για να τις περάσει από ένα ποτάμι χωρίς να βραχούν. Με συγκινεί η απαράμιλλη ευγένεια “noblesse” αυτής της κοπέλας.
Με συγκινεί o Ζαν Φιλίπ όταν μιλάει για το πώς πρωτοανακάλυψε μια άρπα σ’ένα εργαστήριο μουσικών οργάνων όπου είχε εισχωρήσει κρυφά.
Με συγκινεί ο Γιάννης που έχοντας ξεπεράσει το τραύμα, μιλάει με θαυμασμό για τον πατέρα του που αγράμματο χωριατόπαιδο, αντάρτης και πολιτικός πρόσφυγας στην Βουλγαρία είχε την διορατικότητα να δει την επερχόμενη πτώση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Σήφης όταν λέει ότι ο θεός έφτιαξε τις ένοπλες δυνάμεις χωρίς να τον λάβει εκείνον υπόψη του.
Η Μαρία που κλείστηκε στον εαυτό της για μήνες πιστεύοντας ότι το μωρό της είχε πεθάνει στην γέννα ενώ της το είχανε κλέψει στο νοσοκομείο οι καλόγριες σε συνεργασία με τους γιατρούς.
Ο Ενρίκε που περιγράφει ότι στην πρώτη συνάντηση με την βιολογική του οικογένεια, η μητέρα του κρυβόταν πίσω από μια κολώνα σαν να φοβόταν να τον αντικρύσει.
Η Μυρτώ που στην διάρκεια του Lock Down κοιτάζει βαριεστημένα κάτω το δρόμο από την βεράντα του σπιτιού της.
Ολοι οι ήρωες του ντοκιμαντέρ περιγράφουν μια στιγμή μικρότερης ή μεγαλύτερης αδικίας από την κρατική πλευρά - ο καθένας στις συνθήκες της ιστορίας του. Γιατί βλέπουμε συνεχώς αυτήν την αναλγησία από κρατικής πλευράς για την ανθρώπινη ζωή, όπως αναφέρεις χαρακτηριστικά όχι μόνο σε καιρούς δικτατορίας αλλά και δημοκρατίας;
Είναι νομοτελειακό. Ο χάρτης της ανθρωπότητας μοιάζει με τον μετεωρολογικό χάρτη . Όπως βλέπουμε τα σύννεφα με τις εναλλαγές τους να κινούνται αέναα πάνω και γύρω από τη γη έτσι βλέπουμε και την μαύρη σκιά της ανθρωποφαγικής πλευράς του ανθρώπου να τριγυρίζει ψάχνοντας να φάει τα παιδιά της.Έχουμε γεννηθεί για να βιώνουμε έναν διαρκή εμφύλιο είτε αυτός εκφράζεται μέσα από την πολιτική, μέσα από τις προσωπικές μας σχέσεις, είτε και μέσα στην ίδια μας την ψυχή. Η ανάγκη του ανθρώπου για εξουσία που δυστυχώς είναι συνεχής δημιουργεί τερατογενέσεις.
Η πανδημία όρισε με κάποιο τρόπο τη μορφή του ντοκιμαντέρ; Υπήρξε μόνο πρόβλημα ή με κάποιο τρόπο έδωσε και λύσεις;
Εδωσε τη λύση του να μπορέσω να κάνω ένα ντοκιμαντέρ με ελάχιστα χρήματα φτάνοντας στα «πέρατα της γης». Δηλαδή μπόρεσα να έρθω σε επαφή με τον Ζαν Φιλίπ Ζαν Μαρί στον Ινδικό Ωκεανό, με την Μαρία Μερσέντες Μπουένο Μοράλες και τον Ενρίκε Ολιβέρτ στην Ισπανία και τον Γιάννη Ατζακά και τον Σήφη Ζαχαριάδη στην Θεσσαλονίκη χωρίς να χρειαστεί να πάω στα μέρη τους. Βέβαια το ίντερνετ δεν θα έδινε καμία λύση αν δεν υπήρχε αισθητική και συναισθηματική προσέγγιση των ανθρώπων, του θέματος και της μορφής του ντοκιμαντέρ. Αυτό όμως που ας πούμε «ανακάλυψα» ή τουλάχιστον επιβεβαίωσα στον εαυτό μου είναι ότι μπορεί κανείς να επικοινωνήσει ουσιαστικά με τους συνανθρώπους του ακόμα και μέσα από το κομπιούτερ.
Τι θα ήθελες να νιώσει και να συζητήσει κάποιος κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του ντοκιμαντέρ;
Χτες προβλήθηκε η ταινία στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και αισθάνθηκα από την συζήτηση πρώτον ότι οι θεατές είδαν τον πόνο αλλά και την δύναμη αυτών των ανθρώπων που έχουν παλέψει με την μοίρα τους, ότι εισέπραξαν την λυτρωτική ικανοποίηση που παίρνουν οι μάρτυρες αφηγούμενοι τις εμπειρίες τους και ότι, όπως είπε κάποιος στην παρέμβασή του αποκαλύπτεται η εκπληκτική συχνότητα των εκτοπισμών και του ξεριζωμού των ανθρώπων στον εικοστό αιώνα και μέχρι και σήμερα. Ελπίζω αυτή η σύνθεση των εφτά ιστοριών που απαρτίζουν την ταινία να μας φωτίσει ώστε να δούμε μια από τις πιο σκοτεινές πλευρές αυτού του κόσμου.
Το ντοκιμαντέρ θα βγει στις αίθουσες. Καθώς η πρόσβαση στο κοινό έχει γίνει πιο εύκολη, πιστεύεις ότι υπάρχει τελικά κοινό για το ελληνικό ντοκιμαντέρ; Πώς θα μπορέσει να έρθει ο Ελληνας θεατής πιο κοντά στο σινεμά του και στις ιστορίες που τον αφορούν;
Η ΑΙΘΟΥΣΑ!!!! Το σινεμά είναι η αίθουσα. Για μένα δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να βλέπεις ταινίες. Η μυθική στιγμή που σβήνουν τα φώτα και χώνεσαι ολόκληρος μέσα στην οθόνη μέσα στον κόσμο που δημιουργεί η κάθε ταινία. Πρόκειται για ένα όνειρο που σου προσφέρεται για να το δεις με ανοιχτά μάτια. Δεν ξεχωρίζω καθόλου το ντοκιμαντέρ από την μυθοπλασία. Δεν ξέρω τι είναι αυτό που θα κάνει τον κόσμο ή τον Ελληνα, να φύγει από τον καναπέ και να πάει στο σινεμά. Δεν θεωρώ πάντως ότι οι ταινίες πρέπει να γίνουν διαφορετικές. Ο καθένας φτιάχνει κάτι που για κάποιο λόγο τον αφορά και ελπίζει ότι θα αφορά και άλλους. Θα παλεύω για να παίζονται οι ταινίες μου στο σινεμά. Πιστεύω ότι πρέπει να παλέψουμε μέχρις εσχάτων για να σωθούν το Αστορ και το Ιντεάλ και όλες οι άλλες αίθουσες που κινδυνεύουν. Το όνειρό μου είναι να ξανανοίξει το Αττικόν και ο Απόλλωνας και το Σταρ στην Αγίου Κωνσταντίνου που ήταν κινηματογράφος πορνό. Είναι ένα υπέροχο κτίριο που θα έπρεπε να ξανανοίξει σαν κινηματογράφος τέχνης!!!
Οι «Ξεριζωμένοι» της Ελένης Αλεξανδράκη θα βγει σε επιλεγμένες αίθουσες την Πέμπτη 16 Μαρτίου.
