Ο ελληνικός κινηματογράφος κάνει την είσοδό του αυτό το καλοκαίρι σ' ένα αρχαίο θέατρο, στη Μικρή Επίδαυρο, και όχι με τους σταρ της μεγάλης του παράδοσης. Τον Κακογιάννη, ας πούμε. Εφτά νέοι, πολύ καταξιωμένοι σκηνοθέτες, ο καθένας τόσο διαφορετικός από τον άλλο, συνυπογράφουν την ολοκαίνουργια μεσαίου μήκους ταινία «Ηλέκτρα 7» σε σενάριο του Παναγιώτη Χριστόπουλου, βασισμένη στην «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή. Μια σύγχρονη εκδοχή της Ηλέκτρας δίκην αστυνομικής ταινίας –έγκλημα κάνουν ο Ορέστης και η Ηλέκτρα, ταιριάζει το είδος.
Η ταινία συμμετέχει στον πολύ επιτυχημένο και ρηξικέλευθο κύκλο «Contemporary Ancients» που, πάντα στη Μικρή Επίδαυρο, προτείνει κάθε καλοκαίρι καινούργια θεατρικά έργα, χαλαρά εμπνευσμένα από αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες, γραμμένα από την αφρόκρεμα της νέας γενιάς των πεζογράφων μας.
© Δέσποινα Σπύρου
Η «Ηλέκτρα 7» θα προβληθεί την Παρασκευή, 18 Ιουλίου, στη Μικρή Επίδαυρο (9.30μμ). Και, επιτέλους, θα μας λυθούν και όλες οι απορίες, γιατί αυτό το τόσο ερεθιστικό πρότζεκτ αποδείχτηκε πολύ ευέλικτο και ατίθασο. Μεταμορφώθηκε στην πορεία! Πάει πια η αρχική επίσημη ενημέρωση ότι επρόκειτο για μια ταινία αποτελούμενη από 7 κεφάλαια, ένα για τον κάθε σκηνοθέτη, ακόμα και με δικό του τίτλο το καθένα, κάτι, δηλαδή, μάλλον νοικοκυρεμένο. Διότι ενέσκηψε ο μέγας μοντέρ Γιώργος Μαυροψαρίδης, πήρε τις ταινίες των εφτά σκηνοθετών και πρότεινε να λιώσει η μία μέσα στην άλλη, να αλλάξει η σειρά κεφαλαίων και σκηνών, να μην ξέρεις ποιος έχει κάνει τι.
Και οι εφτά σκηνοθέτες δέχτηκαν! Αλφαβητικά είναι οι: Αλέξανδρος Βούλγαρης, Σοφία Εξάρχου, Νεριτάν Ζιντζιρία, Χριστίνα Ιωακειμίδη, Μπάμπης Μακρίδης, Αργύρης Παπαδημητρόπουλος και Ελίνα Ψύκου. Μας διηγήθηκε ο καθένας την τόσο καινούργια εμπειρία του. Με ειλικρίνεια. Κανένας δεν μοιάζει με τον άλλο. Δεν λατρεύουν όλοι την αρχαία τραγωδία. Δεν νοιώθουν όλοι την ιερότητα των αρχαίων θεάτρων. Δεν ξαναδιάβασαν όλοι Σοφοκλή. Μα όλοι έδωσαν με πάθος τον καλύτερο εαυτό τους σ’ αυτή την σύγχρονη ιστορία μητροκτονίας, όλοι συνεργάστηκαν άψογα επί πολύ καιρό σε μια μακριά και πολύπλοκη διαδικασία. Και, κυρίως, απαρνήθηκαν το «εγώ» τους όταν πείστηκαν ότι η ταινία θα γίνει καλύτερη με ένα... τρελό μοντάζ.
Η ταινία «Ηλέκτρα 7» είναι η πρώτη συμπαραγωγή Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου και Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.
© Δέσποινα Σπύρου
Γόνιμη συνεργασία ΕΑΚ και Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου
Ελένη Κοσσυφίδου (Μέλος ΔΣ της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, παραγωγός)
Είχαμε εγκαινιάσει τη συνεργασία μας με το Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου το καλοκαίρι του 2023 με την προβολή στη Μικρή Επίδαυρο της «Φαίδρας» του Ντασέν με τη Μελίνα Μερκούρη. Ξεκίνησε έτσι μια επαφή ανάμεσα σε ΔΣ ΕΑΚ και Φεστιβάλ στο πλαίσιο της προώθησης γενικά του ελληνικού κινηματογράφου.
Η επόμενη ιδέα μας ήταν να κάνουμε κάποιες προτάσεις για τον πολύ επιτυχημένο κύκλο «Contemporary Ancients», στον οποίο σύγχρονοι συγγραφείς γράφουν νέα, πρωτότυπα θεατρικά έργα που συνομιλούν με την αρχαία γραμματεία. Μέλη του ΔΣ της ΕΑΚ συναντηθήκαμε με την Κατερίνα Ευαγγελάτου, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Φεστιβάλ, τον Γιάννη Καπλάνη, Γενικό Διευθυντή και άλλα στελέχη του φεστιβάλ και προτείναμε να κάνουμε μια ταινία μικρού μήκους πάνω σε μια τραγωδία, που θα ορίσει το φεστιβάλ. Το φεστιβάλ δέχτηκε να την εντάξει στον εορτασμο των 70 χρόνων του θεσμού. Και τότε απλώσαμε την ιδέα μας. Ή να γίνουν εφτά μικρού μήκους ταινίες πάνω σε μια τραγωδία ή μια μεσαίου μήκους ταινία με 7 κεφάλαια, το καθένα από άλλον/η σκηνοθέτη. Αυτήν τελικά επέλεξε το Φεστιβάλ.
Καταλήξαμε από κοινού στους 7 σκηνοθέτες και η ΕΑΚ ανέλαβε αποκλειστικά όλο το κομμάτι συντονισμού-παραγωγής, ενώ το Φεστιβάλ κανόνισε τη χρηματοδότηση και το κόστος παραγωγής της ταινίας καλύφθηκε από το Φεστιβάλ και την ευγενική χορηγία της ΔΕΗ. Ανατέθηκε η εκτέλεση παραγωγής στη Μίνα Ντρέκη (Marni Films) ενώ εγώ, ως εκπρόσωπος του ΔΣ της ΕΑΚ και παραγωγός, είχα την γενική επιστασία.
© Δέσποινα Σπύρου
Αστυνομική ιστορία της διπλανής πόρτας
Παναγιώτης Χριστόπουλος (Σεναριογράφος)
Ξεκίνησα να γράφω με την πολύτιμη βοήθεια του Ζαχαρία Μαυροειδή, που είναι στο ΔΣ της ΕΑΚ. Αρχισα να σκέφτομαι διαφορετικές εκδοχές του σεναρίου, πρότεινα κάποια πράγματα, καταλήξαμε μαζί με την ΕΑΚ, το Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου και τους/τις σκηνοθέτες σε αυτό το στόρι, που είναι αστυνομικό, εντός αλλά και εκτός εισαγωγικών.
Η μεγάλη δυσκολία ήταν ότι το κάθε κεφάλαιο έπρεπε να έχει μια συνοχή για να μπορεί να το υπηρετήσει ο σκηνοθέτης, να βάλει τον εαυτό του μέσα σ’ αυτό, αλλά και να αποτελεί μέρος ενός συνόλου. Συζήτησα με τους σκηνοθέτες, προσπάθησα να μπω στον κόσμο τους, κάποιους τους ήξερα πολύ καλά, κάποιους καθόλου. Αυτό κράτησε πολλούς μήνες. Οι περισσότεροι από αυτούς δουλεύουν με δικά τους σενάρια, οπότε δεν ήθελα να τους δώσω κάτι που να νοιώσουν έξω από τα νερά τους. Ετσι κι αλλιώς το ζητούμενο του πρότζεκτ είναι η καθαρή φωνή του κάθε σκηνοθέτη.
Θεωρώ ότι αν κάποιος γνωρίζει το έργο του Σοφοκλή καλά, θα αναγνωρίσει όλα τα εμβληματικά του στοιχεία. Υπάρχει φόνος μητέρας, το κορίτσι που περιμένει τον αδελφό του, υπάρχει αναγνώριση των δύο αδελφών και η μπλόφα του Ορέστη ότι είναι νεκρός, υπάρχει το back story της Κλυταιμνήστρας, το παιδί που έχασε, υπάρχει και ο απόηχος ενός όχι πολέμου, αλλά μεγάλου γεγονότος που αφορά τη σύγχρονη Ελλάδα.
Το έργο τοποθετείται στη σύγχρονη Ελλάδα, στην Αττική, χωρίς όμως πολύ συγκεκριμένες αναφορές επικαιρότητας. Και όλα έχουν γίνει πιο down to earth, σε μικρότερη κλίμακα, μια ιστορία που θα μπορούσε να συμβεί στη διπλανή πόρτα. Ούτε βασίλειο Ατρειδών ούτε μυθολογία. Οι Ατρείδες είναι μια εύπορη οικογένεια, η οποία έχει μια εταιρεία φύλαξης. Η βασική διαφορά, όμως, με το κείμενο του Σοφοκλή είναι ότι η Ηλέκτρα και ο Ορέστης δεν μιλούν καθόλου, λένε ελάχιστες λέξεις. Η τραγωδία του Σοφοκλή είναι ένα ντιμπέιτ ανάμεσα σε διαφορετικές ρητορικές, του Ορέστη, της Ηλέκτρας, της Κλυταιμνήστρας, ο καθένας προσπαθεί να δείξει ότι έχει δίκιο. Εδώ μιλά ο περίγυρος, που θα κρίνει το έγκλημα. Υπάρχει και ένα είδος χορού, θα είναι εμφανές νομίζω για τον θεατή.
Το κρίσιμο σημείο της δουλειάς ήταν όταν και οι οχτώ, δηλαδή οι σκηνοθέτες κι εγώ, συναντηθήκαμε με την τελική κατεύθυνση μοντάζ του Γιώργου Μαυροψαρίδη. Κι αυτή η ανατροπή, το μπλέξιμο των υλικών και η κατάργηση των κεφαλαίων του σεναρίου, με έναν τρόπο τρελό, αλλά κι από την άλλη πολύ λογικό, έκανε το πρότζεκτ να έχει μεγαλύτερη συνοχή. Ανυπομονώ να δω την ταινία στην Μικρή Επίδαυρο με τα μάτια των θεατών. Νοιώθω μεγάλη ικανοποίηση. Ηταν και μια ευκαιρία ως σεναριογράφος κάπως να φύγω από τη μοναξιά του γραψίματος και να μπω με εφτά σκηνοθέτες σε μια ομαδική δουλειά.
© Δέσποινα Σπύρου
Μέσα από το βλέμμα των παιδιών
Αλέξανδρος Βούλγαρης (σκηνοθέτης)
Με ενδιαφέρει η αρχαία τραγωδία και έχει τύχει στο παρελθόν να γράψω μουσική για την «Ορέστεια». Με ενδιαφέρει, αλλά δεν θα ‘λεγα ότι έχω ασχοληθεί τόσο ώστε να θεωρώ ότι τη γνωρίζω.
Με ενδιέφερε και το κομμάτι της σπονδυλωτής ταινίας. Μου αρέσουν οι σπονδυλωτές ταινίες, αν και σχεδόν ποτέ δεν είναι καλές, ο ένας έχει ενδιαφέρον, ο άλλος όχι, αλλά πάντα κάτι με τραβάει να τις δω.
Το κείμενο που πήρα στα χέρια μου ήταν ενδιαφέρον. Πρώτη φορά θα δούλευα με ξένο σενάριο, αλλά δεν ήταν δα και μεγάλη ταινία για να είναι το πράγμα κάτι πολύ διαφορετικό και δύσκολο. Αλλωστε – κι αυτό ήταν πολύ ενδιαφέρον – το σενάριο συνδιαμορφώθηκε. Πάντα, από την αρχή του πρότζεκτ, βρισκόμασταν όλοι μαζί, συζητούσαμε, συναποφασίζαμε. Η λογική όλων μας ήταν ο καθένας μας να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ο εαυτός του – αλλά, εντάξει, να υπάρχει και μια στοιχειώδης κατανόηση.
Εγώ ανέλαβα το κεφάλαιο με τα παιδάκια στο αυτοκίνητο, ήταν το πρώτο ή το δεύτερο πριν να μπλέξει η δομή στο μοντάζ. Διευθυντής φωτογραφίας μου ο Σίμος Σαρκετζής. Είχα τον Ορέστη και την Ηλέκτρα σε παιδική ηλικία, αλλά και κάποια παιδιά που υποτίθεται είχαν δει το έγκλημα. Στα παιδιά έριξα το βάρος, αυτά ήταν η βάση μου. Μέσα από τα δικά τους μάτια είναι ιδωμένο το κομμάτι, εκεί φαίνονται οι δικές μου επιλογές επειδή με τους ενήλικες ηθοποιούς οι άλλοι σκηνοθέτες δούλεψαν περισσότερο μαζί τους και το άφησα επάνω τους. Από ενήλικες ηθοποιούς είχα την Αγγελική Παπαθεμελή (Κλυταιμνήστρα), τον Κώστα Κορωναίο (Αγαμέμνονα), τη Μαρία Φιλίνη (αξιωματικό).
Ο καθένας είχε τον δικό του μοντέρ για το κεφάλαιό του (εγώ το έκανα μόνος μου) και μετά πήρε όλο το υλικό στα χέρια του ο Γιώργος Μαυροψαρίδης και… έμπλεξε τα πράγματα. Ισως και ο λόγος που θέλαμε τον Μαυροψαρίδη αυτός να ήταν, όχι για να βάλει απλώς τα κομμάτια στη σειρά. Τον θέλαμε γιατί ξέραμε ότι μπορεί να κάνει θαύματα μπλέκοντας πράγματα. Το έχω δει και σε άλλες ταινίες να γίνεται. Οπότε μας έδειξε μια εκδοχή, όπου απλώς είναι ενωμένες οι ταινίες μας - μια χαρά ήταν και έβλεπε και ο καθένας μας το έργο του, όπως το είχε μοντάρει. Αλλά η δεύτερη εκδοχή του, η «μπλεγμένη», με την κατάργηση των κεφαλαίων, ήταν πιο κινηματογραφική και ενδιαφέρουσα. Στις σπονδυλωτές ταινίες δεν θυμάμαι, εγώ τουλάχιστον, να έχω ξαναδεί να μπλέκονται οι ιστορίες. Και ήταν τόσο απελευθερωτικό για 'μας όλο αυτό, εφόσον κανείς δεν θα ήξερε τι έχει ο καθένας μας, μας ήταν πιο εύκολο να αποχωριστούμε κομμάτια, να αφήσουμε να επέμβουν στη δουλειά μας, να πούμε «ας κοπεί, ας πειραχτεί».
Θα ήθελα πάρα πολύ να είμαι στη Μικρή Επίδαυρο, αλλά δυστυχώς δεν θα μπορέσω.
© Δέσποινα Σπύρου
Παγκόσμια Πρωτιά
Σοφία Εξάρχου (σκηνοθέτης)
Μου φάνηκε από την αρχή πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα, μου άρεσε και η ομάδα των σκηνοθετών, με κάποιους έχουμε μεγαλώσει μαζί, οπότε είχε ενδιαφέρον να συναντηθούμε σε ένα πρότζεκτ – το σινεμά είναι μοναχικό, ο καθένας κάνει την ταινία του.
Εχω διαβάσει και παρακολουθήσει πολύ αρχαία τραγωδία, θεωρώ ότι οι αρχετυπικοί της μύθοι είναι συνεχώς παντού, και στη δικιά μας δουλειά, το σινεμά. Από την άλλη δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα γράψω ένα σενάριο ή θα σκηνοθετήσω κάτι που να βασίζεται σε τραγωδία. Οπότε ήταν ευκαιρία να κάνω κάτι, που δεν το είχα υπολογίσει.
Πάντα γράφω μόνη μου τα σενάρια. Ο τρόπος που κάνω σινεμά έχει σχέση με το να δημιουργήσω έναν κόσμο μέσα στον οποίο αρχίζω και αναπτύσσω τις ιδέες και ιστορίες μου. Ετσι δούλεψα πολύ με τον σεναριογράφο, αλλάξαμε πράγματα για να στηθεί το δικό μου κεφάλαιο μ' έναν τρόπο που θα με ενδιέφερε να το αναπτύξω, δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα σκηνοθετήσω ποτέ κάτι χωρίς να εμπλέκομαι στο σενάριο. Είχα αναλάβει το 6ο κεφάλαιο, που αφορά τη σχέση των δύο αδελφών και το φινάλε της, δηλαδή το climax της ταινίας, με διευθυντή φωτογραφίας τον Μανού Τιλίνσκι.
Από την αρχή υπήρχε συνεργασία. Παντού. Οσοι είχαμε στα κομμάτια μας τους ίδιους χαρακτήρες κάναμε μαζί οντισιόν για τους ηθοποιούς. Συναποφασίζαμε για τους κοινούς χώρους. Αλλά, την ίδια ώρα, όπου δεν εμπλεκόμασταν, δεν γνωρίζαμε τι γίνεται.
Ξέρουμε ότι ένα σενάριο, που μπορεί να το γράφεις χρόνια, την ώρα που θα μπει στο μοντάζ, στην τελική του σύνθεση, πράγματα μπορεί να αλλάξουν, γιατί ο τρόπος με τον οποίο κινηματογραφήθηκαν οδηγεί κάπου άλλου. Οταν γράφω ένα σενάριο και σκέφτομαι πολύ καλά τη δομή και ποια σκηνή ακολουθεί την άλλη, είμαι σίγουρη ότι τελικά μπορεί δυο σκηνές να μπουν ανάποδα. Οπότε η ιδέα του Γιώργου Μαυροψαρίδη δεν ήταν παράδοξη. Αλλά δεν ήταν εύκολο να πούμε κατευθείαν «ναι» - αν και την ίδια ώρα βλέπαμε ότι ανοίγονται άλλες δυνατότητες, πολύ πιο ενδιαφέρουσες από τη διαδοχή των κεφαλαίων. Ετσι αποφασίσαμε να μπούμε σ’ αυτό, χωρίς να φοβηθούμε τις υποχωρήσεις που έπρεπε να κάνουμε.
Είναι και ιδιαίτερος παγκοσμίως αυτός ο τρόπος. Είναι εντελώς καινούργιο το ότι μια ταινία με πολλούς σκηνοθέτες, σπονδυλωτή, βασίζεται στο ίδιο σενάριο - συνήθως ο κάθε σκηνοθέτης έχει από μια δικιά του μικρού μήκους. Ακόμα πιο ιδιαίτερο και καινούργιο είναι το σπάσιμο των κεφαλαίων στο μοντάζ, η ανάμιξη των υλικών του κάθε σκηνοθέτη. Πόσο δύσκολο και ιδιαίτερο είναι να συνεννοηθούν εφτά σκηνοθέτες χωρίς να τσακωθούν. Το έργο μπήκε πάνω από όλους μας όταν καταλάβαμε ότι αναμειγνύοντας τα υλικά μας θα βγει καλύτερο αποτέλεσμα.
Με μεγάλη χαρά θα είμαι στη Μικρή Επίδαυρο. Κυρίως για την ταινία, σαν case study. Αλλά, φυσικά, μου αρέσει ο χώρος και με εξιτάρει το μέγεθός του, είναι ελάχιστες οι αίθουσες όπου προβάλλουμε τις ταινίες μας με τόσες θέσεις. Μόνο στο Λοκάρνο μου έχει τύχει προβολή σε 3.000 άτομα. Εντάξει, προτιμάμε τους κλειστούς χώρους, πιστεύω όμως, ότι η «Ηλέκτρα 7» θα παιχτεί και αλλού.
© Δέσποινα Σπύρου
Ωραία αλχημεία στο μοντάζ
Νεριτάν Ζιντζιρία (σκηνοθέτης)
Από την αρχή που με πήραν τηλέφωνο πριν περίπου δυο καλοκαίρια, αβίαστα είπα το «ναι», αλλά, για να είμαι ειλικρινής, σκέφτηκα «σιγά να μη γίνει τώρα αυτό». Μου φάνηκε δύσκολη η χορογραφία, το πώς εφτά νοματαίοι θα μαζευτούν και θα μπορέσουν να συγχρονιστούν τα προγράμματα εργασίας τους. Γιατί όχι μόνο οι σκηνοθέτες, αλλά και όλοι όσοι δούλεψαν τελικά είναι τύπου η «αφρόκρεμα», οπότε δουλεύουν σε διαφορετικά μεγέθη παραγωγής.
Δεν μπορώ να διαχωρίσω τον εαυτό μου από την τραγωδία. Ετσι είναι διπλά συγκινητικό για μένα όλο αυτό. Οι αναφορές μου στην τραγωδία είναι πολλές και σημαντικές: Σουζούκι, Τερζόπουλος, Σοφία Μιχοπούλου. Αυτό που με ενδιέφερε στην τραγωδία ήταν πάντα η παραστατικότητα, το μεταδραματικό θέατρο και το πώς θα μπορούσε να με επηρεάσει ακόμα και με ένα μεταφορικό τρόπο στην κίνηση της κάμεράς μου. Θυμάμαι να επηρεάζομαι παραστατικά από τα μοτίβα, τα στοιχεία, τις χορογραφημένες πόζες της αρχαίας τραγωδίας, ενώ ο σπόρος του οντολογικού ζητήματος που πραγματεύεται η τραγωδία είναι μέσα μου όσο θυμάμαι τον εαυτό μου. Αντίθετα ποτέ δεν με ενδιέφερε η αυτούσια μεταφορά της τραγωδίας στον κινηματογράφο – αν και δεν ξεχνάς εύκολα τις «Τρωάδες» του Κακογιάννη.
Το σύγχρονο σενάριο που πήρα στα χέρια μου ήταν πολύ καλύτερο από αυτό που περίμενα. Πήρα το τρίτο κεφάλαιο, με την ανακάλυψη του πτώματος και την εξιχνίαση από την αστυνομικό. Οι συζητήσεις ήταν πολλές, έπεφταν ιδέες με μεγάλη διάθεση συνδημιουργίας και συνεργασίας. Δεν μας ενδιέφερε η ομοιογένεια σε κάδρα, χρώματα. Εγώ δούλεψα με διευθυντή φωτογραφίας τον Μανού Τιλίνσκι. Τα τερζοπουλικά και τέτοια δεν θα μπορούσα να τα αποβάλλω, θα ήταν σαν να αποβάλλω τον εαυτό μου, και υποσυνείδητα ακόμα κράτησα κάποιες πολύ συγκεκριμένες γραμμές γεωμετρίας και σύλληψης του κάδρου. Δούλεψα με την Αγγελική Παπαθεμελή (Κλυταιμνήστρα), τον Αυγουστίνο Κούμουλο (Αίγισθο), τον Κώστα Κορωναίο (Αγαμέμνων), αλλά ναυαρχίδα μου ήταν η Μαρία Φιλίνη (αξιωματικός).
Οι πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις και αλχημείες έγιναν στο στάδιο του μοντάζ. Ενώ δηλαδή είχαμε πει να δούμε αν αυτό μπορούσε να πάει γραμμικά, με τη σειρά των κεφαλαίων, ένοιωσα ότι δεν θα δικαιώναμε την πρόταση αν δεν μπλέξουμε τις δουλειές, αν δεν καταργήσουμε το «εγώ». Είδα ότι όλο αυτό για να δουλέψει πρέπει να αποτελέσει ένα συμφωνικό έργο. Ετσι, η δεύτερη, «μπλεγμένη» βερσιόν του Γιώργου Μαυροψαρίδη με ενθουσίασε. Μου έδινε καλύτερα την αποσπασματική αίσθηση που ένα έγκλημα ούτως ή άλλως φέρνει. Και η πολυφωνία βοήθησε να φανεί πιο αποκρυσταλλωμένη η προσωπική ματιά, κάτι περίεργο.
Είναι πολύ τιμητικό να είμαι κι εγώ την Παρασκευή στη Μικρή Επίδαυρο. Ο,τι και να γίνει, μένει ως αποτέλεσμα μια ταινία, ένα συμφωνικό κομμάτι εφτά ατόμων, που βρίσκονται σε διαφορετικές όχι μόνο κινηματογραφικές γλώσσες, αλλά και σε διαφορετικά μετερίζια οπτικής γωνίας.
© Δέσποινα Σπύρου
Σαν ταινία ενός σκηνοθέτη
Χριστίνα Ιωακειμίδη (σκηνοθέτης)
Δεν μπορώ να πω ότι έχω κάποια τρομερή αγάπη για την αρχαία τραγωδία ή ότι είχα ποτέ σκεφτεί να μπλέξω σινεμά και θέατρο. Την «Ηλέκτρα» του Κακογιάννη την έχω δει, αλλά δεν θέλησα να την ξαναδώ. Ξαναδιάβασα, όμως, την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή. Ενοιωσα πολύ κοντά μου τη σχέση των τριών αδελφών (Ορέστης, Ηλέκτρα, Χρυσόθεμις). Πώς επηρεάζει ο ένας τον άλλο και πώς δημιουργείται μια σχεδόν υπερβατική εμπειρία.
Η ανάθεση των κεφαλαίων του σεναρίου έγινε από την ΕΑΚ (την Ελένη Κοσσυφίδου) και το Φεστιβάλ. Ο Παναγιώτης Χριστόπουλος έγραψε ένα σενάριο, που δεν είναι διασκευή της τραγωδίας, είναι απλώς βασισμένο στα γεγονότα, ένα καινούργιο, σύγχρονο έργο. Υπάρχει μια μητροκτονία, που γίνεται στη σύγχρονη Αθήνα και η σχέση Ηλέκτρας και Ορέστη. Η ταινία ξεκινάει τη μέρα της δολοφονίας και έχει και κάποια λίγα φλας μπακ.
Η ιδέα ήταν να συνδιάσουμε το σινεμά με το θέατρο και λόγω των 70 χρόνων του Φεστιβάλ Επιδαύρου. Να προβληθεί η ταινία μας στη Μικρή Επίδαυρο, ως μέρος του Φεστιβάλ, και να είναι από έναν σκηνοθέτη, αλλά εφτά δαφορετικές ματιές του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου. Στην αρχή κουβεντιάσαμε πάνω στο αν πρέπει να προσπαθήσουμε να έχουμε κάποια κοινή ματιά και κάποια σκηνοθετική συννενόηση, αλλά πολύ νωρίς αποφασίσαμε πως, όχι, ο καθένας θα κάνει τα δικά του.Θα ακολουθήσει τη δική του αισθητική στο συγκεκριμένο και αυτοτελές κομμάτι του.
Ο καθένας δούλεψε με τον δικό του φωτογράφο και μοντέρ, είχα τον Δημήτρη Λαμπρίδη και τον Στάμο Δημητρόπουλο αντίστοιχα. Η διάρκεια ήταν περιορισμένη, πέντε με δέκα λεπτά, παλεύαμε να κόψουμε. Το δικό μου κεφάλαιο, δέκα σελίδες, ήταν η δίκη της Ηλέκτρας και του Ορέστη. Αν δεν υπήρχαν τα ονόματα θα νόμιζες ότι είναι μια κανονική, σημερινή δίκη. Λοκέισον: δικαστήριο, διαμέρισμα και μια πισίνα που κάναμε κάτι υποβρύχια γυρίσματα. Είχα τους βασικούς χαρακτήρες (Ελσα Λεκάκου, Στέφανος Καλτζίδης) και τη Χρυσόθεμι (Κατερίνα Ζησούδη) και σε φλας μπακ Κλυταιμνήστρα και Αγαμέμνονα. Ο Ορέστης μας είναι δευτεροετής του Εθνικού, εμείς τους διαλέξαμε όλους τους ηθοποιούς, κάποια στιγμή είχαμε συζητήσει ακόμα και το να έχει ο κάθε σκηνοθέτης τους δικούς του, αλλά θα ήταν μεγάλο μπέρδεμα, ευτυχώς το απορρίψαμε.
Παρέδωσα το μοντάζ μου στον Γιώργο Μαυροψαρίδη, που έχει την επιμέλεια του μοντάζ. Είχε να ενώσει όλα τα κομμάτια, να κάνει τα περάσματα από το ένα στο άλλο. Μας παρέδωσε μια κανονική βερσιόν και μια... μπλεγμένη. Δεν ξεχωρίζεις, δηλαδή, ποιος έχει κάνει τι. Στην αρχή είπα ότι δεν πρόκειται να λειτουργήσει, αλλά δυο-τρεις βερσιόν αργότερα μου άρεσε, μας άρεσε πάρα πολύ. Εγινε, δηλαδή, μια νέα δραματουργία, μια νέα αφήγηση, και άρεσε και στον σεναριογράφο, τον Παναγιώτη Χριστόπουλο. Ηταν εντυπωσιακό ότι όλοι μαζί συμφωνήσαμε, ότι δεν υπήρξε από κανέναν η τάση να προστατέψει το δικό του κομμάτι. Οσοι είδαν την ταινία μου είπαν ότι τους φάνηκε σαν να είναι ενός σκηνοθέτη!
Ανυπομονώ να βρεθούμε όλοι μαζί στη Μικρή Επίδαυρο.
© Δέσποινα Σπύρου
Πολλά «εγώ» και καμία ρήξη
Μπάμπης Μακρίδης (σκηνοθέτης)
Το έτοιμο σενάριο ήταν για μένα καινούργια συνθήκη, αλλά μέσα από τις κουβέντες με τον Παναγιώτη Χριστόπουλο, τον συγγραφέα, αλλά και με τα παιδιά – γιατί κάναμε πολλές συζητήσεις όλοι μαζί – βρήκαμε μια κοινή γραμμή. Η απόφαση ήταν να κάνει ο καθένας το δικό του κεφάλαιο όπως θέλει – φόρμα, αισθητική, υλικό με το οποίο θα τραβήξει. Αυτό άλλωστε ήταν και το ενδιαφέρον του πρότζεκτ, το μπλέξιμο αισθητικών και οπτικών και πώς όλα αυτά στο τέλος θα έδιναν μια ενιαία ταινία.
Από αρχαία τραγωδία δεν είναι και πάρα πολλά αυτά που έχω δει, αλλά έχω διαβάσει και, πώς να το κρύψουμε, εκεί βρίσκεται ο κορμός της αφήγησης μέχρι σήμερα. Διάβασα την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή δυο φορές, πήρα μια αίσθηση, αλλά το βασικό ήταν να ξεχάσουμε ό,τι ξέραμε, να φύγει από πάνω μας αυτό που είχαμε στο νου μας από παραστάσεις και κείμενα και να κάνουμε κάτι καινούργιο, μια νέα πρόταση.
Το δικό μου κομμάτι ήταν πολύ διαφορετικό από των άλλων παιδιών: ένα τηλεοπτικό πάνελ, στο οποίο μιλάνε για το έγκλημα που έχει γίνει. Εκανα κάτι εντελώς ρεαλιστικό – φωτογράφο είχα τον Μανού Τιλίνσκι. Δεν είχα καθόλου Ηλέκτρα και Ορέστη, μόνο το πάνελ και μια οικογένεια που το παρακολουθεί στην τηλεόραση, στο σπίτι της. Προσπάθησα να διαλέξω πρόσωπα τηλεοπτικά, που τα ξέρει ο κόσμος, έτσι κυρίαρχη στο πάνελ είναι η Ευγενία Σαμαρά και ο γνωστός δημοσιογράφος Γιώργος Κουβαράς.
Οταν ανέλαβε το μοντάζ ο Μαυροψαρίδης βαθιά μέσα μου ήξερα πως θα συμβεί αυτό που τελικά συνέβη, δηλαδή, το μπλέξιμο του υλικού, η κατάργηση της παράθεσης του ενός κεφαλαίου μετά το άλλο, το να μη φαίνεται ποιος έχει γυρίσει τι. Του δώσαμε ελευθερία. Ετσι μετά το γραμμικό μοντάζ που μας έδειξε, ενδιαφέρον είχε κι αυτό, δε λέω, η δεύτερη εκδοχή, με το μπλέξιμο, ήταν πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Η ταινία έγινε πιο... σινεμά, πιο αινιγματική. Και ενώ ήμασταν τόσα «εγώ» σκηνοθετικά μαζεμένα, δεν έγινε καμιά κόντρα, καμιά ρήξη. Και αυτό ήταν το πιο ωραίο, ξέρεις. Το ότι συνεργάστηκα με φίλους, γελάσαμε, διασκεδάσαμε μέσα σε όλη αυτή τη πολύπλοκη και μακριά διαδικασία. Ο ένας σχολίαζε τη δουλειά του άλλου, γίνονταν πάσες από τον έναν στον άλλο για το καλό της ίδιας της ταινίας.
© Δέσποινα Σπύρου
Χρυσή ευκαιρία για... μπάχαλο
Αργύρης Παπαδημητρόπουλος (σκηνοθέτης)
Εμένα δεν με ενδιέφερε καθόλου το μέρος της αρχαίας τραγωδίας, δεν θα σου πω ότι η αρχαία τραγωδία με έχει επηρεάσει, με έχει συγκινήσει και την έχω παρακολουθήσει πολύ. Πέντε παραστάσεις στην Επίδαυρο έχω δει στη ζωή μου, το ευχαριστήθηκα, αλλά μέχρις εκεί.
Εμένα με ενδιέφερε το μέρος της συνεργασίας με τους υπόλοιπους σκηνοθέτες. Κι όταν έμαθα και ποια θα είναι η ομάδα, είπα κατευθείαν «ναι». Και, άλλωστε, δεν είναι η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, είναι ένα πράγμα πολύ πιο αφηρημένο, πιο ελεύθερο, πολύ διαφορετικό. Ο καθένας μας το χειρίστηκε όπως ήθελε. Εγώ από την αρχή είπα ότι ο σκοπός μας δεν είναι να ακολουθήσουμε μια σφιχτή γραμμή όλοι μαζί, είναι το κάθε τι που έχει ο καθένας μας στο κεφάλι του να σμίξει με του άλλου. Ακόμα και να συγκρουστεί κάποιες φορές.
Μου προτάθηκε από το σενάριο το κομμάτι με την απόδραση Ορέστη-Ηλέκτρας και το έφερα στα μέτρα μου. Ηθελα ένα location εντελώς διαφορετικό, ένα κατεστραμμένο water park, ήθελα την ντεκαντάνς του χρόνου αλλά και τη χαμένη παιδικότητα Ορέστη-Ηλέκτρας. Είχα βρει ένα καταπληκτικό location στην Πάρο, οικονομικά δεν συνέφερε, και η Γιώτα Σκουβαρά, που είναι τρομερή, μου βρήκε ένα εξίσου καλό λίγο έξω από το Κιάτο. Με διευθυντή φωτογραφίας τον Χρήστο Καραμάνη τράβηξα για πρώτη φορά στη ζωή μου ασπρόμαυρο.
Το κάστινγκ της Ηλέκτρας και του Ορέστη το είχαμε κάνει σχεδόν όλοι μαζί οι σκηνοθέτες, είδαμε φανταστικά νέα πρόσωπα, ήταν πολύ δύσκολο να καταλήξουμε στους καταπληκτικούς Λέκακου και Καλτζίδη. Εγώ έφερα στο πρότζεκτ τη Μαρία Καλλιμάνη και τον Νικόλα Χανακούλα.
Οταν τελείωσα το γύρισμά μου, έπαψα να παρακολουθώ την ταινία, άλλοι στο μοντάζ και το post production αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο, εγώ ένοιωθα ότι το πράγμα πήγαινε πολύ ωραία, δεν χρειαζόταν να είμαστε 17 άτομα από πάνω. Αφησα το κομμάτι μου με αγάπη και εμπιστοσύνη στα χέρια του Γιώργου Μαυροψαρίδη.
Το σενάριο δεν ήταν ούτως ή άλλως γραμμένο γραμμικά. Ηταν χρυσή ευκαιρία για να κάνεις… μπάχαλα. Να παίξεις με το χρόνο, να παίξεις με την αφήγηση, να παίξεις με το τι είναι αληθινό και τι δεν είναι αληθινό. Νομίζω ότι θα το ευχαριστηθούν οι θεατές πολύ και σαν ταινία, αλλά και σαν ένα guessing game, ποιος σκηνοθέτης είναι πίσω από κάθε σκηνή.
Θα είμαι στην Μικρή Επίδαυρο. Θα το ευχαριστηθώ σαν να βλέπω μια ταινία σε ένα φανταστικό location. Το γεγονός ότι δεν προέρχομαι από το θέατρο με κάνει να μη φοβάμαι την ιερότητα του χώρου και διάφορα τέτοια. Εκανα κάτι που μπορεί πολύ ωραία να παιχτεί στην Επίδαυρο, αλλά και στο Αστορ, τον Μικρόκοσμο, τον Δαναό, σε ένα φεστιβάλ στο εξωτερικό, σε ένα σινεμά στο Λονδίνο, στο λάπτοπ και την τηλεόρασή μου.
Κυνικός; Καθόλου. Το θεωρώ μεγάλη μου τιμή που συμμετείχα στην «Ηλέκτρα 7», αλλά δεν σκέφτηκα, «α, θα παιχτεί στην Επίδαυρο, πρέπει να γίνει με περισσότερη σοβαρότητα, να έχει εκείνο, να μην έχει το άλλο». Δεν κάνει ο χώρος την ταινία. Δηλαδή, μια παράσταση, που παίζεται στην Επίδαυρο και μετά από μια εβδομάδα πηγαίνει σε ένα θέατρο στη Νέα Μάκρη;
© Δέσποινα Σπύρου
Για ένα σπασμένο μονοπλάνο
Ελίνα Ψύκου (σκηνοθέτης)
Ο Παναγιώτης Χριστόπουλος, ο σεναριογράφος, είχε φτιάξει ένα ντραφτ, που καθίσαμε και το συζητήσαμε, πήρε και το δικό μας feed back και τις δικές μας σκέψεις, ήταν πολύ ανοιχτός. Πρώτη φορά έκανα κάτι που δεν ξεκινούσε από δική μου ιδέα, δεν με ενοχλούσε, όμως, ίσα-ίσα που μου φάνηκε ευκαιρία να δοκιμάσω και τα όριά μου.
Κάναμε πολλές κουβέντες για το τι σημαίνει ένα τέτοιο έγκλημα - μητροκτονία - σήμερα. Πολλές συζητήσεις για το θέμα της αλήθειας, του ψέματος. Θεωρώ ότι όλη την ταινία αυτό την διατρέχει, τι είναι αλήθεια, τι είναι ψέμα, τι είναι η ματιά του καθενός.
Αποφάσισα να μην πάω πίσω στο κείμενο του Σοφοκλή, προφανώς αυτά τα κείμενα υπάρχουν μέσα μας, έχουμε μεγαλώσει μ’ αυτά, κι εγώ προσωπικά επειδή έτυχε να έχουν οι γονείς μου ένα σπίτι κοντά στην Επίδαυρο πήγαινα από μικρή πολύ συχνά, θυμάμαι ακόμα, δεκαετία του ’80, την περιβόητη παράσταση του Στούρουα με την Τζένη Καρέζη και τον χαμό που έγινε… Και είχα ξαναδεί και πρόσφατα την «Ηλέκτρα» και την «Ιφιγένεια» του Κακογιάννη, τις είχαμε προβάλλει με την ΕΣΠΕΚ στη «Χαμένη λεωφόρο του ελληνικού σινεμά». Είχα πολλές μνήμες από τραγωδία αλλά δεν ήθελα να ανατρέξω σ’ αυτές για το πρότζεκτ.
Το δικό μου κεφάλαιο ήταν το τελευταίο, η αναπαράσταση του φόνου από την αστυνομία, σαν φλας μπακ. Οι δυο δράστες, Ηλέκτρα και Ορέστης, είναι απλώς παρατηρητές, αρνούνται να συμμετάσχουν, επομένως είχα κυρίως τους αστυνομικούς που αναλαμβάνουν να τους υποδυθούν (Ιωάννα Ραμπαούνη και Σεραφείμ Ράδης) και την αξιωματικό της αστυνομίας (Μαρία Φιλίνη). Φωτογράφος μου ο Νικόλας Καρανικόλας.
Ο καθένας ακολούθησε τη δική του αισθητική γραμμή, εγώ αποφάσισα και έκανα ένα μονοπλάνο. Αυτό ήταν εξαρχής το ζητούμενο, όχι να κάνουμε μια ομογενοποιημένη δουλειά. Ηταν γενικά μια πολύπλοκη διαδικασία και το πιο πολύπλοκο κατέληξε να είναι τελικά το μοντάζ, αυτό το «μπλέξιμο» που έκανε και μας κέρδισε ο Μαυροψαρίδης, ακόμα κι αν η πρώτη μας αντίδραση ήταν να «προστατέψουμε» το κομμάτι μας, ίσως, από κεκτημένη ταχύτητα. Κι εγώ είχα ένα λόγο παραπάνω, γιατί το μονοπλάνο μου έσπασε σε τρία πλάνα και μπήκε σε τρία διαφορετικά σημεία της ταινίας. Ηταν ωραίο όλο αυτό που τελικά έγινε, γιατί έγινε ισότιμα, γιατί αφήσαμε κάπως πίσω τους εαυτούς μας. Κι ενώ είναι τόσο διαφορετικά τα υλικά, έχουν τόσο καλά ταιριάξει μεταξύ τους.
Τι θα πει αν θα δυσκολευτεί το κοινό; Πιστεύω ότι το 2025 τα αντανακλαστικά και τα κριτήρια του κόσμου είναι πάρα πολύ αναπτυγμένα. Σίγουρα, και από το ίδιο το σενάριο και στη συνέχεια από το μοντάζ υπάρχει ένα μπρός-πίσω στο χρόνο, το οποίο μπορεί στα πρώτα λεπτά να σε δυσκολέψει, αλλά πολύ γρήγορα θα μπεις στην ταινία.
Νοιώθω όντως συγκίνηση για την πρεμιέρα της ταινίας μας, και για το χώρο της Μικρής Επιδαύρου, αλλά κυρίως για το ομαδικό του πράγματος, γι’ αυτό το «μαζί», που ζήσαμε σε μια εποχή που δεν είναι δεδομένο.
«Ηλέκτρα 7» info
Διεύθυνση Φωτογραφίας Σίμος Σαρκετζής, Χρήστος Καραμάνης, Δημήτρης Λαμπρίδης, Νικόλας Καρανικόλας, Μανού Τιλίνσκι | Casting director Σοφία Δημοπούλου | Κοστούμια Μάρλι Αλιφέρη, Ελισάβετ Ζαχαράκη | Σκηνογραφία Σταύρος Λιόκαλος | Μακιγιάζ Ιωάννα Λυγίζου | Ηχολήπτης Στέφανος Ευθυμίου | Lοcation Γιώτα Σκουβαρά Aka The Location Hunt | Μουσική The Boy | Παίζουν Αγγελική Παπαθεμελή Κλυταιμνήστρα, Κώστας Κορωναίος Αγαμέμνων, Αυγουστίνος Κούμουλος Αίγισθος, Μαρία Φιλίνη Αξιωματικός ΔΕΕ, Ελσα Λεκάκου Ηλέκτρα, Στέφανος Καλτζίδης Ορέστης, Κατερίνα Ζησούδη Χρυσόθεμις, Νίκος Χανακούλας Φύλακας, Μαρία Καλλιμάνη Γυναίκα, Φίλιππος Σαλάτας Μωρό Χρυσόθεμις, Θάνος Αλεξίου Βουλευτής, Λαέρτης Μαλκότσης Παιδαγωγός, Μαριάνθη Παντελοπούλου Παιδοψυχολόγος, Ευγενία Σαμαρά Παρουσιάστρια, Γιώργος Κουβαράς Ρεπόρτερ, Ιωάννα Ραμπαούνη Αστυνομικός Ηλέκτρα, Σεραφείμ Ράδης Αστυνομικός Ορέστης, Βασίλης Δημητρούλιας Πραγματογνώμων | Μοντάζ Στάμος Δημητρόπουλος GFE, Μάριος Κλεφτάκης GFE, Λίβια Νερουτσοπούλου GFE, Σμαρώ Παπαευαγγέλου GFE, Efijeni Kokedhima, The Boy | Σύμβουλος Μοντάζ Γιώργος Μαυροψαρίδης ACE, BFE, GFE | Supervising Sound Editor Λέανδρος Ντούνης | Sound Editors Μάριος Κλεφτάκης, Περσεφόνη Μήλιου, Χρήστος Μπρίτο, Λέανδρος Ντούνης, Βάλια Τσέρου | Μίξη Ηχου Βάλια Τσέρου, Κώστας Βαρυμποπιώτης | Α’ Βοηθός Σκηνοθέτης Μίλτος Ντζούνης, Ζαμπέλα Χαβιάρα | Β’ Βοηθός Σκηνοθέτης Χριστίνα Λεκκάκη | Γ ‘ Βοηθός Σκηνοθέτης Εύα Βλασσοπούλου | Διεύθυνση Παραγωγής Χάρης Τσαμπάς | Συντονισμός Παραγωγής Ηρώ Αηδόνη | Βοηθός Διευθυντή Παραγωγής Ευάγγελος Βροχίδης | Βοηθοί Παραγωγής Δήμος Δημόπουλος, Δημήτρης Ματθαίου, Νίκος Μουστάκας, Μάνος Παπαγεωργίου, Σταύρος Σταυριανός, Μπεσίμ Χαμπισάζ | D&A Animals Coordination Αλεξάνδρα Τζαρουγκιάν, Δημήτρης Βασιλάκος | Animal Trainers Αντωνία Πρινιωτάκη, Χρήστος Πρινιωτάκης, Βασιλεία Ραφτοπούλου | Α’ Βοηθοί Κάμερας Αλέξανδρος Ασπλιντ, Αίγλη Δράκου, Γιώργος Μεταξάς, Μάριος Ντέλιας Β’ Βοηθοί Κάμερας Αιμιλία Βρότσου, Βίκτωρας Λεωνίδης, Νίκος Χαρίτος DIT Θέμης Κατσιμίχας, Σοφία Σουπιώνη | Video Assist Φάνης Καραγεώργος, Ελισάβετ Κυνηγοπούλου | Sound engineer daily Δημήτρης Κανελλόπουλος Gaffer Νέλσον Εσκίογλου | Ηλεκτρολόγοι* Βασίλης Αναστασάκης, Βλάσσης Παπαπετρόπουλος, Γιώργος Σιντόσης | Key Grip Χρήστος Τσάκωνας | Μακενιστικά Κώστας Καγιούλης, Ζαρμπέλ Οζιέλ, Βασίλης Χαρατζόγλου | Steadicam Γιώργος Πετράκης, Κώστας Πιρπιρής | Μπούμαν Δημήτρης Ρουχίτσας | * Daily Μπούμαν* Γιώργος Αλεξανδρόπουλος | Art Director Στέφη Πανταβού | Μακιγιάζ & Κομμώσεις* Βασιλική Κίττα, Χρόνης Τζήμος | Color Grading by Blink Νίκος Κορωνίδης - An Mar Film Lab, Δημήτρης Μανουσιάκης - Frenel Post Lab, Αγγελος Μάντζιος - Metapost, Μάνθος Γ. Σάρδης - Α10 | Post Production Coordinator Τσε Πανουσόπουλος, Θέμης Κατσιμίχας, Ειρήνη Θεοδωροπούλου, Ηρώ Αδρακτά | Finishing Editor Δημήτρης Μανουσιάκης - Frenel Post Lab | Visual Effects by Yafka | VFX Supervisor Αντώνης Κοτζιάς | VFX Producer Βάσω Λαδιά | Τίτλοι – Αφίσα – Trailer Νίκος Πάστρας | Παραγωγή Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου | Παραγωγός Ελένη Κοσσυφίδου | Σύμβουλος Σεναρίου Ζαχαρίας Μαυροειδής | Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου | Executive Producers Κατερίνα Ευαγγελάτου, Ιωάννης Καπλάνης | Εκτέλεση παραγωγής Μίνα Ντρέκη - Marni Films
Μετά την προβολή θα ακολουθήσει live του Blaine Reininger με τη συνοδεία του βιντεοκαλλιτέχνη Παντελή Μάκκα στο vjing (διάρκεια: 40 λεπτά)
