Στον σύγχρονο ανεξάρτητο, πειραματικό κινηματογράφο, λίγοι δημιουργοί τολμούν να αμφισβητήσουν τα όρια της αφήγησης και να ασχοληθούν με το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο τόσο προκλητικά όσο ο Αμερικανός Μπεν Ράσελ και ο Γάλλος Γκιγιόμ Καγιό. Η ταινία που συν-σκηνοθέτησαν φέτος, το «Direct Action», είναι μια ακόμα εφαρμογή της δημιουργικής δέσμευσής τους να εξερευνούν τη διασταύρωση της τέχνης, του ακτιβισμού και της ανθρώπινης κατάστασης. Με την αναγνωρισμένη πορεία του Ράσελ στον εθνογραφικό κινηματογράφο και τα τολμηρά πειράματα του Καγιό στη γλώσσα της εικόνας, το «Direct Action» είναι ταυτόχρονα μια αισθητική πρόταση και μια στιβαρή δήλωση για τη συλλογική αντίσταση.
Η ZAD λες και είναι φτιαγμένη για να γίνει σκηνικό ταινίας. Σε μια περιοχή της Δυτικής Γαλλίας, κοντά στη Νάντη, ήδη από τη δεκαετία του '60, ένα τόπος που διεκδικούσε το κράτος, μετατράπηκε σε κατάληψη διαρκείας, πρώτα από τους μόνιμους αγρότες κάτοικους, μετά από αναρχικούς, τώρα από αυτό που το γαλλικό κράτος ονομάζει «οικο-τρομοκράτες». Είναι ένα απολύτως αυτάρκες κοινόβιο, η διάψευση του ότι η Ουτοπία είναι... ουτοπία. Εκεί έκαναν τις τακτικές επισκέψεις τους ο Ράσελ και ο Καγιό με τη μικρή ομάδα τους κι έφτιαξαν ένα ντοκιμαντέρ παρατήρησης, υπνωτιστικό αλλά μαζί και πηγή έμπνευσης και εγρήγορσης, τρεισήμισι ωρών, το οποίο θα προβάλλει το 13ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, την Παρασκευή, 13 Δεκεμβρίου, στις 20.00, στην Ταινιοθήκη. Ο Γκιγιόμ Καγιό θα βρίσκεται εκεί για να συζητήσει με το κοινό.
Νωρίτερα από αυτό, ο Μπεν Ράσελ και ο Γκιγιόμ Καγιό - κι οι δυο «παλιοί Αθηναίοι» μια και το 2012, στην κορύφωση της κρίσης, γύρισαν μαζί το ντοκιμαντέρ τους, «Austerity Measures» («Μέτρα Λιτότητας») στα Εξάρχεια - μίλησαν στο Flix για τις προκλήσεις της απεικόνισης του ακτιβισμού στην οθόνη, τις ευθύνες των δημιουργών στην καταγραφή ή ερμηνεία των πράξεων αντίστασης, στις δυνατότητες του κινηματογράφου ν' αναμορφώνει ή να διαμορφώνει την πολιτική πραγματικότητα. Διαβάστε παρακάτω όσα μας είπαν.
Η ταινία φαίνεται να θολώνει τα όρια μεταξύ ντοκιμαντέρ και πειραματικού κινηματογράφου. Πιστεύετε ότι πράγματι μπορεί, ακόμα, ο κινηματογράφος να προκαλεί σκέψη ή δράση;
Μπεν Ράσελ Δεν νομίζω ότι θα έκανα ταινίες αν δεν πίστευα πραγματικά, βαθιά, ότι αυτό είναι μια από τις κύριες δυνάμεις που επηρεάζουν τη ζωή μου. Ο κινηματογράφος προσφέρει σημαντικές εμπειρίες. Είναι δύσκολο να θεωρήσεις ότι η δική σου δουλειά θα κάνει τη διαφορά, αλλά είναι ξεκάθαρο ότι το έργο άλλων ανθρώπων είχε βαθιά επίδραση σε εμένα. Ετσι, φαίνεται πιθανό ότι αυτή η ταινία ή η δουλειά μας γενικότερα μπορεί να κάνει κάτι. Το αν αυτό το «κάτι» είναι συγκεκριμένο, δεν είμαι σίγουρος, αλλά πρέπει όλα να είναι συγκεκριμένα; Ισως η συναισθηματική επίδραση να μην είναι λιγότερο σημαντική από μια έκκληση για δράση.
Πρόσφατα μας εξέπληξε το γεγονός ότι οι θεατές με κινηματογραφικό υπόβαθρο συγκινούνται από το θέμα της ταινίας, ενώ οι θεατές με ακτιβιστικό υπόβαθρο συγκινούνται από την κινηματογραφική της διάσταση. Αυτό είναι πολύ συναρπαστικό και δεν ήταν κάτι που περιμέναμε, φαίνεται ότι ήταν κάτι που η ταινία ήθελε να κάνει.
Γκιγιόμ Καγιό Στο τέλος της ταινίας, υπάρχει η αίσθηση ότι μπορούμε να «ξανακερδίσουμε τη δύναμη της δράσης», ότι μπορούμε να νιώσουμε ξανά ότι έχουμε έναν αντίκτυπο στον κόσμο. Αν οι άνθρωποι φύγουν από την ταινία με αυτή την ιδέα, ίσως νιώσουν λιγότερο άγχος για την κατάσταση και σκεφτούν, υπάρχει τρόπος οργάνωσης, τρόπος να κάνω κάτι ή να βρω μια καλύτερη θέση σε αυτόν τον σκοτεινό κόσμο. Αυτό θα ήταν υπέροχο.
Στις προβολές της ταινίας είχαμε κοινό από πολλές διαφορετικές χώρες, και αυτό που βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι πως στην Ευρώπη και ειδικά στη Γαλλία, όπου διαδραματίζεται η ταινία, υπάρχει μια ισχυρή αντίληψη για το τι σημαίνει αλληλεγγύη και οργάνωση. Αυτά τα πράγματα ίσως να έχουν λιγότερη απήχηση στις Η.Π.Α.; Η εμπειρία μου στο Βέλγιο ήταν εκπληκτική. Είχαμε ανθρώπους που έβαζαν πανό μέσα στον κινηματογράφο, κάτι που λατρεύω, γιατί ο κινηματογράφος δεν είναι μόνο χώρος για να βλέπει κανείς ταινίες, αλλά και για να συζητά.
Μπεν Ράσελ (φωτό: Jakov Munizaba)
Πώς προέκυψε η συνεργασία σας για αυτό το πρότζεκτ και πώς είναι η δημιουργική σας συνεργασία; Πώς παίρνετε κοινές αποφάσεις;
Μπεν Ηταν μια πολύ αρμονική συνεργασία. Δεν ξεκινήσαμε την ταινία με την πρόθεση να την υπογράψουμε ως συνδημιουργοί. Ηταν μια ταινία που πρότεινα, σχεδίασα, έκανα αίτηση για χρηματοδότηση και προσέγγισα τον Γκιγιόμ ως παραγωγό. Είχαμε ξανακάνει μια ταινία μαζί πριν χρόνια, το «Austerity Measures» το 2012, στην Αθήνα και ήταν συμπαραγωγός σε δύο ακόμα ταινίες μου. Και οι δύο δουλεύουμε με μικρά, αυθεντικά μοντέλα παραγωγής. Ομως, η ταινία πήρε μορφή καθώς πηγαίναμε στη ZAD. Ημασταν μόνο τρεις, πηγαίναμε κάθε δύο εβδομάδες, και νομίζω πως επηρεαστήκαμε παραγωγικά από το πνεύμα και την ιδεολογία που επικρατούσε εκεί. Δουλεύοντας σε έναν χώρο που αντιστέκεται στην ιεραρχία της εξουσίας, νιώσαμε ότι πρέπει να αναπαράγουμε αυτή την προσέγγιση και στο δικό μας πρότζεκτ. Ως καλλιτέχνης, έχω συνεργαστεί με πολλούς ανθρώπους. Αυτό με κάνει καλύτερο, μου δίνει πράγματα να «κλέψω» από τους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύω. Μαθαίνω τόσα περισσότερα πράγματα.
Γκιγιόμ Νιώθω επίσης ότι η συνεργασία είναι για μένα ένας τρόπος να γίνομαι καλύτερος. Μου αρέσει να μην είμαι μόνος. Το μοίρασμα είναι σημαντικό, κάνουμε καλύτερη δουλειά μαζί. Στο πρακτικό μέρος, ο Μπεν έκανε όλη τη σκηνοθεσία και το καδράρισμα, ένα μεγάλο κομμάτι της ταινίας. Κι εμένα νομίζω πως, το γεγονός ότι είμαι Γάλλος, με βοήθησε να κατανοήσω καλύτερα τι συμβαίνει και τις ιδιαιτερότητες κάθε κατάστασης. Μετά κάναμε όλο το post production μαζί. Ερχόμαστε από παρόμοιο υπόβαθρο, οπότε δεν ήταν δύσκολο να καταλάβουμε ο ένας τον άλλο, είτε αφορούσε τον ήχο είτε το πώς να διαχειριστούμε τις καταστάσεις.
Μπεν Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μας για αυτή την ταινία δεν το περάσαμε κάνοντας γυρίσματα, και νομίζω ότι αυτό αφαιρεί τη σημασία από τη συζήτηση περί δημιουργίας. Περάσαμε τόσο πολύ χρόνο μιλώντας με ανθρώπους, κυνηγώντας καταστάσεις, δουλεύοντας πλάι-πλάι, μαγειρεύοντας, καθαρίζοντας. Αυτές οι ανταλλαγές επηρέασαν τη φόρμα και διαμόρφωσαν τη σχέση μας με τους ανθρώπους όσο ήμασταν εκεί.
Δεν είχα περάσει χρόνο με τέτοιους ανθρώπους για να κατανοήσω ότι είναι στόχοι παρακολούθησης ή καταστολής από το κράτος λόγω της θέσης τους, της επιμονής τους σε έναν οικο-ακτιβιστικό προσανατολισμό. Ηταν σοκαριστικό, αν και όχι απροσδόκητο, να βλέπεις τους τρόπους με τους οποίους το κράτος χρησιμοποιεί τη βία και την παρακολούθηση ως μέσο καταστολής του πληθυσμού.»
Θεωρείτε πως η ταινία είναι μια αντανάκλαση του τι σημαίνει ακτιβισμός, ή κι η ίδια μια ακτιβιστική πράξη;
Μπεν Από την αρχή ήμασταν συνειδητοποιημένοι, δεν προερχόμαστε από την παράδοση του σινεμά του ακτιβισμού. Και νομίζω ότι το κάναμε πολύ ξεκάθαρο στους συμμετέχοντες ότι αυτό δεν ήταν το είδος της δουλειάς που θέλαμε να κάνουμε ή οι συνθήκες που θέλαμε να επιδιώξουμε. Δεν νιώθω ότι εκπροσωπώ τον κινηματογραφιστή-ακτιβιστή.
Γκιγιόμ Ούτε εγώ θεωρώ τον εαυτό μου ακτιβιστή. Νομίζω ότι οι ακτιβιστές θέλουν πιο συγκεκριμένες λύσεις για μεγάλα προβλήματα, κάτι που συνεπάγεται ότι πρέπει να δουλεύουν πιο γρήγορα. Πρέπει να παράγουν κάτι για να πετύχουν άμεσα αποτελέσματα. Αλλά αυτός δεν είναι ο τρόπος που δουλεύουμε. Επιπλέον, όταν μπήκαμε στη ZAD, δεν ήταν ένας χώρος κατεπείγοντος.
Γκιγιόμ Καγιό
Ανατρέχοντας στη δημιουργία του «Direct Action», υπάρχει μια στιγμή που σας εξέπληξε, ή που θεωρείτε ιδιαίτερα σημαντική;
Μπεν Στην Αμερική δεν είχα περάσει ποτέ χρόνο με ανθρώπους που το κράτος χαρακτηρίζει οικο-τρομοκράτες, που θεωρούνται ριζοσπάστες και απειλή για την κυβέρνηση. Γνώριζα άτομα στη ζωή μου, αλλά δεν είχα περάσει χρόνο με τέτοιους ανθρώπους για να κατανοήσω ότι είναι στόχοι παρακολούθησης ή καταστολής από το κράτος λόγω της θέσης τους, της επιμονής τους σε έναν οικο-ακτιβιστικό προσανατολισμό. Ηταν σοκαριστικό, αν και όχι απροσδόκητο, να βλέπεις τους τρόπους με τους οποίους το κράτος χρησιμοποιεί τη βία και την παρακολούθηση ως μέσο καταστολής του πληθυσμού.
Γκιγιόμ Οταν βγαίνεις από μια διαδήλωση, όταν βιώνεις κάτι ξεκάθαρα με τα ίδια σου τα μάτια και μετά τα εθνικά μέσα ή το κράτος λένε κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που βίωσες, αυτό σου προκαλεί μια ανατροπή στη σκέψη. Ελεγα πρόσφατα σε κάποιους φίλους πως νιώθω ότι γίνομαι παρανοϊκός – και μου είπαν, «Δεν είσαι παρανοϊκός. Σίγουρα σε παρακολουθούσαν, αφού πέρασες τόσο χρόνο στη ZAD.» Αυτό άλλαξε τον τρόπο που αντιμετωπίζω τη ζωή μου.
Μπεν Ούτε εγώ ούτε ο Γκιγιόμ είχαμε πάει ποτέ στη ZAD πριν από την πρώτη μας επίσκεψη για να κάνουμε αυτή την ταινία. Είχαμε μια ιδέα για το μέρος, είχαμε διαβάσει και δει ντοκιμαντέρ. Στη μεθοδολογία μου, είναι το μέρος που καθορίζει τι θα είναι η ταινία. Και είναι ο χρόνος που περνάς σε αυτό, που καθορίζει τη σχέση μου με το θέμα. Πήγαμε εκεί επειδή θαυμάζαμε αυτούς τους ανθρώπους και θέλαμε να περάσουμε χρόνο μαζί τους, αλλά η περιγραφή ήταν γενική και όσο περνούσε ο καιρός, τόσο πιο ακριβής και συγκεκριμένη γινόταν. Καταλάβαμε πως ό,τι συνέβαινε εκεί ήταν μέρος μιας μεγαλύτερης ιδεολογίας, και αυτό είναι πολύ εντυπωσιακό να το βιώνεις.
Για τους δυο σας, πώς εντάσσεται το «Direct Action» στο ευρύτερο έργο σας; Σχεδιάζετε άλλη μια μελλοντική συνεργασία;
Μπεν Με τον Γκιγιόμ γνωριστήκαμε για πρώτη φορά στο Avant-garde Φεστιβάλ της Νέας Υόρκης το 2009. Εγώ προέρχομαι από το ντοκιμαντέρ, από την ανθρωπολογία, και όταν έφτασα στον πειραματικό κινηματογράφο, εξακολουθούσαν να τον αποκαλούν American avant-garde. Αυτό πάντα μου φαινόταν αστείο, μια αναδρομή τόσο στον ακτιβισμό όσο και στον μοντερνισμό, και χαμογελώ γιατί είναι χαριτωμένο να σκέφτεσαι την avant-garde τότε. Αλλά νομίζω ότι όσοι πιστεύουν στην ιδέα της avant-garde θεωρούν απαραίτητο να είναι ριζοσπαστικοί και να προχωρούν μπροστά. Θα έλεγα ότι μία από τις πιο ξεκάθαρες παραμέτρους για την κατασκευή αυτής της ταινίας ήταν να συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε πόσο ριζοσπαστικοί μπορούμε να γίνουμε σε σχέση με το θέμα, που είναι προφανώς ριζοσπαστικό από μόνο του, και τι μπορούμε να κάνουμε για να προωθήσουμε αυτή την ταινία, να κάνουμε πράγματα που δεν έχουμε ξανακάνει.
Αυτή η ταινία γνωρίζει μια κάποια επιτυχία, αλλά δεν νομίζω ότι ούτε εγώ ούτε ο Γκιγιόμ ποτέ πιστέψαμε ότι θα ήταν μια ταινία για το ευρύ κοινό. Είναι απογοητευτικό να βρίσκεσαι σε αυτό το σημείο, αλλά μερικές φορές είναι ωραίο γιατί προσπαθείς να κάνεις τη δουλειά με τον καλύτερο τρόπο που απαιτεί η ίδια η δουλειά. Αυτή η επιλογή καθόρισε τη διάρκεια των πλάνων, τη θέση της κάμερας, τον ήχο, τη διάρκεια όλης της ταινίας και τώρα καθορίζει τη ζωή της στον κόσμο. Είναι υπέροχο να βρίσκεται σε αυτό το πλαίσιο του Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας. Επίσης, γιατί η πρώτη ταινία που κάναμε με τον Γκιγιόμ ήταν το «Austerity Measures», γυρισμένο στην καρδιά της Αθήνας, οπότε υπάρχει μια ωραία κυκλικότητα σε αυτό.
Γκιγιόμ Νομίζω ότι ίσως αυτό που μάθαμε τα τελευταία 40 χρόνια είναι να χρησιμοποιούμε εργαλεία ή φόρμες που χρησιμοποιήθηκαν σε εκείνη την περίοδο, αλλά για να κάνουμε τα πράγματα πιο συγκεκριμένα για το κοινό. Ποια είναι η κοινωνία σήμερα, πώς να πεις κάτι πιο ξεκάθαρα αντί να αποστασιοποιείσαι προσπαθώντας να πεις κάτι. Ισως, λοιπόν, αντί να σκεφτόμαστε τον πειραματικό ή avant-garde ή εναλλακτικό κινηματογράφο, να σκεφτόμαστε ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να μιλήσει μια εικόνα και είναι καλό να συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε τι είναι μια εικόνα.
Μπεν Οσον αφορά τα μελλοντικά πρότζεκτ... Συζητάμε τόσα πολλά πρότζεκτ, όλα βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια εξέλιξης.
Διαβάστε κι αυτό: Οδηγός Επιβίωσης για το 13o Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας
Εισιτήρια (ΑΙΘΟΥΣΕΣ): 6 ευρώ (γενική είσοδος)
Πακέτα: 5 προβολές/25 ευρώ, 10 προβολές/35 ευρώ
Προσφορά: Φοιτητικό - Παιδικό – ΑμεΑ -Άνεργοι - Ατέλειες - Aνω των 65 ετών: 10 προβολές/25 ευρώ
Προσφορά: Στις απογευματινές προβολές (με ώρα έναρξης μέχρι τις 7 μ.μ.), οι πρώτοι 20 σπουδαστές έχουν την ευχέρεια να παρακολουθήσουν την ταινία της αρεσκείας τους, με την επίδειξη της φοιτητικής τους ταυτότητας
Εισιτήρια (ONLINE): 3 ευρώ
Το Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας επιστρέφει από τις 5 έως και τις 18 Δεκεμβρίου 2024, στις δύο αίθουσες της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες για το 13ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας στο επίσημο site του ή στις επίσημες σελίδες του στο Facebook και στο Instagram. Επιλεγμένα προγράμματα θα παρουσιαστούν και online.
