Ο ίδιος χαρακτηρίζει το ντοκιμαντέρ του ως μια «ταινία για την κλιματική κρίση». Και έχει ίσως δίκιο, μόνο που μαζί με την αποστομωτική καταγραφή μιας φύσης που πλέον δεν ξέρει πως να εκφραστεί, παρασύροντας στο δίκαιο ξέσπασμά της κάθε ανθρώπινη ανάσα, το «Mighty Afrin» είναι μια ιστορία ενηλικίωσης από τις πιο αποκαλυπτικές που θα δείτε τελευταία - είναι η γέννηση μιας υπερηρωίδας που στη μορφή της ανήλικης Αφρίν γίνεται το πρότυπο για τη νέα εποχή των παιδιών ενός κατώτερου θεού.
Ο Αγγελος Ράλλης, έχοντας αποτυπώσει τη θηριωδία του Ισλαμικού Κράτους με μια κάμερα ευαίσθητη αλλά ψύχραιμη στο «Που Είσαι Σινγκάλ;», απλώνει εδώ την υπερχειλίζουσα ανθρωπιά του σε μια ιστορία που γίνεται βίωμα όλων, αλλά ανήκει μόνο στον ίδιο και την αδιανόητη πρωταγωνίστριά του. Σε ένα ντοκιμαντέρ που κάνει τις διεθνείς προδιαγραφές να μοιάζουν με κλισέ, την ίδια ώρα που τα περισσότερα πράγματα σε όλο αυτό το ταξίδι τα έκανε μόνος του.
Διαβάστε όσα μας είπε για την εμπειρία, λίγο πριν την πρεμιέρα της ταινίας στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Από τα γυρίσματα της ταινίας
Τι είναι το «Mighty Afrin: In the Time of Floods»;
Το «Mighty Afrin: In the Time of Floods» είναι μια ταινία για την κλιματική κρίση. Απεικονίζει την βίαιη ιστορία επιβίωσης της νεαρής Aφριν που αναπόφευκτα την οδηγεί στον αναγκαστικό ξεριζωμό. Ταυτόχρονα, η ταινία είναι μια ιστορία ενηλικίωσης που εστιάζει σε ένα νεαρό ορφανό κορίτσι καθώς αναζητά προσωπική ελευθερία για ν’ αναλογιστεί τι επιλογές έχει και τι κατεύθυνση θέλει να πάρει στη ζωή της. Oταν το σπίτι της βουλιάζει από τις πλημμύρες, η Aφριν ετοιμάζεται να αφήσει τον μοναδικό κόσμο που έχει γνωρίσει μέχρι τώρα.
Ως εκ τούτου, η αναζήτηση παίρνει σάρκα και οστά ως μια περιπλάνηση στην καρδιά της Βεγγάλης, ένα ταξίδι αναζήτησης, προσωπικής ελευθερίας, αυτό ανακάλυψης και εύρεση ενός νέου κόσμου νοήματος. Αναγκασμένη να μεγαλώσει γρήγορα, η Αφρίν πρέπει να αντιμετωπίσει τα μυστήρια ενός κόσμου που βυθίζεται.
Η δύναμη και η γοητεία του «Mighty Afrin» δεν είναι μόνο ο χαρακτήρας της Αφριν, αλλά η εντύπωση ότι πάντα αντιπροσωπεύει κάτι πιο μεγάλο, μια ολόκληρη γενιά κλιματικών προσφύγων. Ο αγώνας της ενάντια στις πλημμύρες αντιπροσωπεύει εκατομμύρια νέους που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Οταν ξεκινά το ριψοκίνδυνο ταξίδι, είναι επίσης ένα από τους πολλούς εκτοπισμένους. Στο πλαίσιο των «tokais», των κοινοτήτων αστέγων παιδιών που χειρίζονται τα απορρίμματα στη Ντάκα, είναι σαν να είμαστε πιο δυνατοί μαζί. Η ταινία κορυφώνεται σε μια μυστικιστική κατάσταση όπου τα όνειρα της Αφρίν συγχέονται με την πραγματικότητα.
Πώς ξεκίνησε η ταινία; Πώς φτάσατε εκεί και κυρίως πώς αποφασίσατε να μείνετε;
Η ιδέα της ταινίας γεννήθηκε απο μια εργασία ενός πρότυπου καταφυγίου που είχε σχεδιάσει η σύζυγός μου και παραγωγός της ταινίας, Maria del Mar Rodriguez, ικανό να αντέξει ισχυρούς ανέμους, βροχοπτώσεις και τις συνεχόμενες πλημύρες που πλήττουν την περιοχή. Μετά απο εκτενής έρευνα στην ευρύτερη περιοχή αποφασίσαμε να εστιάσουμε σε μια απο τις χιλιάδες κατοικημένες νησίδες λάσπης εκεί όπου τα ύδατα του ποταμού Βραχμαπούτρα σχηματίζουν ένα φυσικό σύνορο μεταξύ του Μπαγκλαντές και της Ινδίας.
Εδώ δεν υπάρχει καινοτόμος τεχνολογία, ώστε να επιχειρηθεί η αποτροπή της πλημμύρας, ούτε κάποιο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Οι ντόπιοι σπεύδουν στα λιγοστά υψώματα γης παράκτια των νησιών για να προστατέψουν τους εαυτούς τους. Φτωχές κοινότητα παρατημένες να ανταποκριθούν ολομόναχες στις επικείμενες ετήσιες καταστροφές. Τόσο βασικά πράγματα. Ενώ οι ντόπιοι προσπαθούσαν να προετοιμαστούν για την επερχόμενη καταστροφή, παρατηρούσα την ορφανή Αφρίν, που έψαχνε για τιμαλφή κατά μήκος του ποταμού. Τα σκουπίδια και τα αντικείμενα που οι άνθρωποι πετάνε στο ποτάμι είναι «θησαυρός» για την Αφρίν. Παρά τη ζοφερή της κατάσταση, αυτό το δωδεκάχρονο παιδί είχε μάθει από πολύ μικρή με περίσσιο θάρρος να «τραβάει κουπί στη βάρκα της ζωής» και να βρίσκει την ικανότητα να επιβιώνει και να ονειρεύεται.
Αυτός ο συνδυασμός ανθεκτικότητας, προσαρμοστικότητας και τραγωδίας ήταν και το στοιχείο που με γοήτευσε στην ιστορία της Αφρίν.
Πώς κερδίσατε την εμπιστοσύνη της Αφρίν; Πόσο δύσκολη ήταν η συνεργασία μαζί της;
Η καλλιέργεια εμπιστοσύνης ήταν μια συνεχής και αμφίδρομη διαδικασία. Από την αρχή, ήμουν ξεκάθαρος για το ποιος ήταν ο σκοπός που ήμουν εκεί και πως ήθελα να την βοηθήσω μετά την ολοκλήρωση των γυρισμάτων. Ένα ορφανό παιδί που δεν είχε φύγει ποτέ απο μια νησίδα χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα σαφώς και δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει πλήρως τι είναι μια ταινία και ποιος ο ρόλος μου. Της ζήτησα να κινηματογραφήσω την καθημερινότητα και αμέσως δέχτηκε. Για να μπορέσω να απεικονίσω την ιστορία της έπρεπε να βιώσω τις πλημμύρες όπως ακριβώς και η ίδια. Η εμπιστοσύνη επιτεύχθηκε σταδιακά μέσω της συμβίωσης στην νησίδα και την συνεχής κινηματογράφηση.
Η Aφριν δεν ήταν συνηθισμένη να βρίσκεται στο επίκεντρό της προσοχής στην νησίδα. Αρχικά απέφευγε να απαντάει σε ερωτήσεις για το μέλλον της και να μιλάει για τα συναισθήματα της. Κατάλαβα γρήγορα ότι δεν είναι ο χαρακτήρας που θα ανοίξει την ψυχή της αλλά θα την γνωρίσουμε έως ένα σημείο, όσο θέλει. Καταλυτικό ρόλο έπαιξε επίσης το γεγονός ότι η Αφρίν ήταν έτοιμη να ξεκινήσει ένα ταξίδι αναζήτησης, έψαχνε τον πατέρα της, που είχε απομακρυνθεί απο κοντά της, ενώ ο δικός μου πατέρας είχε μόλις πεθάνει. Συνειδητοποιήσαμε ότι και οι δυο μας είχαμε την συναισθηματική ανάγκη να κατανοήσουμε καλύτερα την προβληματική σχέση με το πατέρα μας. Σε αυτό το ταξίδι που ξεκινάει η Αφρίν, η κάμερα μου εξαφανίζεται σιγά-σιγά και γίνεται ο συντροφικός ταξιδιώτης της, δημιουργώντας έναν ισχυρό δεσμό, συντροφιά και αμοιβαία υποστήριξη.
Της εξηγήσατε τον αντίκτυπο που θα είχε η ιστορία της ως αφύπνιση διεθνώς για την κλιματική κρίση αλλά και για την ορατότητα μιας κοινότητας ανθρώπων που μοιάζουν να βρίσκονται στην αφάνεια;
Συζητήσαμε πολύ με την Αφρίν και την κοινότητα για τον σκοπό της ταινίας και ότι δεν αποσκοπώ αποκλειστικά στο κέρδος αλλά με ενδιαφέρει πολύ να αποκτήσει ορατότητα και η κοινότητα. Να τονιστεί η ανθεκτικότητα τους και η προσαρμοστικότητας τους και να αναδειχθούν στοιχεία της κουλτούρας τους όπως ο σουφισμός, η μουσική, η λογοτεχνία του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ και η νομαδική ζωή των ανθρώπων που ζουν στον ποταμό ταξιδεύοντας από το ένα μέρος στο άλλο.
Δυστυχώς στην δύση η όποια αναφορά στο Μπαγκλαντές έχει να κάνει με εργοστάσια ρούχων. Ο κόσμος θα μπορούσε να ευαισθητοποιηθεί σε θέματα που αφορούν τις καταστροφές και η κλιματική κρίση έχει την ικανότητα να βρει μεγάλη ανταπόκριση διεθνώς, να επηρεάσει κρίσιμες συζητήσεις και να απηχήσει στο ευρύ κοινό. Επίσης τους εξήγησα ότι η ταινία σκοπεύει να βοηθήσει την Αφρίν, δεν θα μπορούσε όμως να αλλάξει την ζωή των τόσων πολλών ανθρώπων που δοκιμάζονται κάθε καθημερινά. Μόνο οι πολιτικοί και τα έθνη θα μπορούσαν να βοηθήσουν ουσιαστικά και άμεσα τις κοινότητες του Βραχμαπούτρα.
Πώς ακριβώς έγιναν τεχνικά τα γυρίσματα μέσα στα χρόνια; Οι σκηνές στο ποτάμι; Και οι σκηνές στην πόλη;
Στο ποτάμι ήθελα ο πραγματικός χρόνος να απεικονίζεται ρεαλιστικά και στον χρόνο της ταινίας. Δεν θέλω ο θεατής απλά να δει την ταινία, θέλω να ζήσει την εμπειρία σαν να ήταν εκεί. Τα γυρίσματα στο ποτάμι έγιναν με μια κινούμενη κάμερα στο χέρι μέσα στα λασπόνερα του ποταμού για να δίνει στην εικόνα μια ρέουσα αίσθηση.
Αρχικά πειραματίστηκα με διαφορετικούς εξοπλισμούς και τεχνικές μέσα στην βροχή. Κατέληξα σε μια υποβρύχια θήκη ειδικά διαμορφωμένη για τις ανάγκες τις κινηματογράφησης υπό συνθήκες καταρρακτώδους βροχής. Χρησιμοποίησα παλιούς φωτογραφικούς φακούς της Leica που ήταν ανθεκτικοί στην υγρασία. Κρατούσα την κάμερα με τη βοήθεια ενός σταθεροποιητή και μια ζώνης στήριξης λίγα εκατοστά πάνω απο την στάθμη του νερού. Όταν έφτανε το νερό στο στήθος μου μετάφερα τον εξοπλισμό σε μια σχεδία απο κορμούς μπανανιάς, σε μια ξύλινη βάρκα, και τις μεταλλικές σκεπές. Η λήψη χαρακτηρίζεται από το διαθέσιμο φως, οι ήχοι της φύσης, οι βροχοπτώσεις του μουσώνων και ο ήχος του ποταμού και της πλημμύρας καταγράφηκαν επί τόπου.
Hταν μια από τις ωραιότερες και συνάμα πιο επικίνδυνες εμπειρίες γυρισμάτων. Μέσα σε λίγα λεπτά έπρεπε να είμαι έτοιμος να γυρίσω μέσα σε ακραία καιρικά φαινόμενα και σε διαφορετικές στάθμες νερού.
Πηγαίνοντας στην Ντάκα, συνειδητοποίησα ότι ξαφνικά από την άγρια ερημιά του ποταμού πρέπει να προσαρμόσω το γύρισμα στις ιδιαιτερότητες που έχει η πιο πυκνοκατοικημένη πόλη του κόσμου; Ενα νέφος σκόνης, μουσώνες, σοροί απο σκουπίδια, φωτιές, ατμοσφαιρική ρύπανση, ατελείωτο μποτιλιάρισμα, κουνούπια. Σε αντίθεση με το ποτάμι αυτήν τη φορά τα γυρίσματα ήταν πιο ελεγχόμενα και ξεκινούσαν απο αργά το απόγευμα έως και τις 6 το πρωί. Δηλαδή τις ώρες που οι χαρακτήρες διαχειρίζονταν τα απορρίμματα. Ευτυχώς δηλαδή, γιατί κατά την διάρκεια της νύχτας κατάφερα να αποφύγω το πλήθος κόσμου που συγκεντρωνόταν για να παρατηρήσει το γύρισμα.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε επίσης ότι το ντοκιμαντέρ δεν μπορεί ποτέ να είναι πραγματικά αντικειμενικό και δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ μόνο μια αλήθεια—εξάλλου, κάποιος πρέπει να επιλέξει τι θα κινηματογραφήσει αρχικά, πώς θα το κινηματογραφήσει, πώς θα επεξεργαστεί, ποια (αν υπάρχει) μουσική, το μοντάζ, VFX και ούτω καθεξής. Όλες αυτές οι επιλογές ωθούν τον θεατή, με τον έναν τρόπο ή τον άλλο, να αισθανθεί έναν ιδιαίτερο τρόπο.»
Κάνατε τα πάντα μόνος σας; Τι συνεργείο είχατε;
Στο πρώτο μέρος της ταινίας στο ποτάμι ήτανε σημαντικό να κινηματογραφώ μόνος απο μία μεσαία απόσταση ούτε πολύ κοντινή ούτε πολύ μακρινή από την Αφρίν. Με αυτό τον τρόπο είχε τον απαραίτητο χώρο που χρειάζεται χωρίς να νιώθει την επιβλητική παρουσία της κάμερας. Η κάμερα εξαφανίζεται σιγά́-σιγά́ καθώς η Αφρίν έχει συνηθίσει την οικεία αλλά́ συνάμα διακριτική́ παρουσία μου. Οι μεγάλες ανοιχτές λήψεις, οι διάρκειες και οι μεσαίες αποστάσεις περιγράφουν τον χαρακτήρα, πλαισιωμένο από τις λεπτομέρειες του άμεσου περιβάλλοντός του. Η Αφρίν κοιτάζει την κάμερα, αλλά συμπεριφέρεται σαν να μην είναι εκεί, αποκαλύπτοντας με απόλυτη εξουσία όχι μόνο τη φυσική της παρουσία, αλλά και κάτι από την «τραυματισμένη ψυχή» της.
Σε κάποιες σκηνές στην πρωτεύουσα δούλεψα με ένα μικρό συνεργείο, περίπου δέκα ντόπιων. Ήταν σημαντικό να ελέγξω περισσότερο τα γυρίσματα για να προστατεύσω και να διασφαλίσω την ασφάλεια της Αφρίν και των άλλων παιδιών σε ένα αφιλόξενο και πολυσύχναστο περιβάλλον. Επίσης λόγω Covid, τα γυρίσματα διακόπηκαν 2 φορές για μεγάλο διάστημα. Δεν ήξερα αν θα μου επιτραπεί να ολοκληρώσω το γύρισμα. Επιστρέφοντας για το τελικό γύρισμα έπρεπε να προσαρμοστώ γρήγορα στα καινούρια δεδομένα.
Η ταινία περιγράφει μια δύσκολη, σχεδόν ανέφικτη ζωή αλλά υπάρχουν και στιγμές πραγματικής μαγείας και ομορφιάς. Πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο στη ζωή και στο ντοκιμαντέρ;
Αυτός ο συνδυασμός ανέφικτης ζωής και μαγείας, χιούμορ και τραγωδίας είναι η πραγματικότητα της Αφρίν και την ακολουθεί σε όλο το εύρος της καθημερινότητάς της, καθώς ενηλικιώνεται. Για να μπορέσει να επιβιώσει στις δύσκολες καταστροφικές συνθήκες, να αντιμετωπίσει τις ταλαιπωρίες και να λύσει τα αναρίθμητα προβλήματά της, έχει μάθει να εξοπλίζεται με ψυχολογικά όπλα όπως το γέλιο η ελπίδα και ο σαρκασμός.
Τα ντοκιμαντέρ τείνουν να τονίζουν τα χειρότερα στην ανθρωπότητα. Ωστόσο, ακόμα και στα πιο δυστοπικά ντοκιμαντέρ μπορούμε ακόμα να βρούμε στοιχεία από τις καλύτερες ιδιότητες της ανθρωπότητας: αγάπη, εν συναίσθηση, σθένος και πολλά άλλα. Όπως ακριβώς και στην ζωή έτσι και στο ντοκιμαντέρ το ανέφικτο, η ανθεκτικότητα και η αισιοδοξία μάχονται για την κυριαρχία σε έναν περίπλοκο κόσμο.
Κατά την άποψη μου, τα καλύτερα ντοκιμαντέρ εξισορροπούν την παρουσίαση μιας δύσκολης κατάστασης και όμορφων στιγμών καθημερινής ζωής.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε επίσης ότι το ντοκιμαντέρ δεν μπορεί ποτέ να είναι πραγματικά αντικειμενικό και δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ μόνο μια αλήθεια—εξάλλου, κάποιος πρέπει να επιλέξει τι θα κινηματογραφήσει αρχικά, πώς θα το κινηματογραφήσει, πώς θα επεξεργαστεί, ποια (αν υπάρχει) μουσική, το μοντάζ, VFX και ούτω καθεξής. Ολες αυτές οι επιλογές ωθούν τον θεατή, με τον έναν τρόπο ή τον άλλο, να αισθανθεί έναν ιδιαίτερο τρόπο.
Το επίπεδο παραγωγής της ταινίας μοιάζει υψηλό. Πόσο εύκολο ήταν να εμπιστευτείτε συνεργάτες όπως το ZDF-ARTE, τι ήταν αυτό που τους γοήτευσε στην ιστορία;
Πιστεύαμε ότι η ταινία θα παρακινούσε τους συμπαραγωγούς και δουλέψαμε πολύ για δημιουργήσουμε μια ισχυρή διεθνής συμπαραγωγή, όπως για παράδειγμα με την συμπαραγωγό Manny Films και με την Cargo Film and Releasing, με την συμμετοχή ευρωπαικών χρηματοδοτικών προγραμμάτων Media και Eurimages αλλα και στην Ελλάδα με ΕΡΤ και ΕΚΚ. Η χρηματοδότηση δεν ήταν εύκολη υπόθεση αλλά ο επιμένων νικά λέει μία παροιμία. Δεν ήταν δύσκολο να εμπιστευτούμε το ZDF-ARTE καθώς έχει μια μακρόχρονη παράδοση να υπερασπίζεται τον ποιοτικό κινηματογράφο και τους νέους δημιουργούς. Θυμάμαι σε μια απο τις πρώτες συζητήσεις που είχα με τον commissioning editor του ZDF-ARTE μου είχε πει ότι δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερο χαρακτήρα απο την Αφρίν. Τους γοήτευσε επίσης ο τρόπος κινηματογράφησης, η μινιμαλιστική προσέγγιση με σκηνές μονοπλάνα και το όλο θέμα του κλιματικού πρόσφυγα.
Που βρίσκεται η Αφρίν σήμερα; Εχει δει την ταινία;
Η Αφρίν έχει δει μόνο κάποια αποσπάσματα της ταινίας. Ελπίζουμε σύντομα να δει ολόκληρη την ταινία σε κάποια αίθουσα στο Μπαγκλαντές.
Εκανα πολλές προσπάθειες να βοηθήσω την Αφρίν και επισκέφθηκα πολλούς φορείς και οργανώσεις. Ήρθαμε σε συμφωνία με μια ντόπια οργάνωση που υποστηρίζει ασυνόδευτα παιδιά. Ενώ και η ίδια βοηθάει άλλα ορφανά που έχουν ανάγκη.
Σήμερα, η Αφρίν είναι 17 ετών μιλάει αγγλικά και έχει επιστρέψει στο σχολείο. Παράλληλα, προσπαθεί να πραγματοποιήσει το όνειρό της, που είναι να γίνει ηθοποιός του λαϊκού θεάτρου Τζάτρα.
Που θα σας οδηγήσει η επόμενη ταινία - περιπέτεια;
Ο τρίχρονος γιος μου πρότεινε να σταματήσω την δουλειά και να κάνω κάτι πιο δημιουργικό όπως για παράδειγμα να γίνω πειρατής.
Σίγουρα κάποιο δίκιο θα έχει. Καθημερινά γεννιούνται ιδέες και επιθυμίες για νέες ταινίες όπως συμβαίνει σε όλους μας στη σύγχρονη ζωή με τη σκέψη μας να είναι πάντα στην επόμενη δραστηριότητα. Θεωρώ ότι είναι ευκαιρία για μια μικρή παύση.
Το «Mighty Afrin» του Αγγελου Ράλλη θα προβληθεί στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στις 7 Μαρτίου στις 20.15 στο Ολύμπιον και στις 9 Μαρτίου στις 12.30 στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, ενώ θα είναι διαθέσιμη για περιορισμένες προβολές και online.
