Για να παραφράσουμε την ίσως πιο διάσημη ταινία του, το έργο του Αντρέι Βάιντα γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες της κοσμογονικής ιστορικής αλλαγής με την πτώση του κομμουνισμού για να γεννήσει μερικά από τα «διαμάντια» του ευρωπαϊκού σινεμά και σταδιακά να εκφράσει όλη τη μελαγχολία μιας πτώσης που δεν ήταν ούτε προφανής, ούτε - οπωσδήποτε - μονοσήμαντη, ορίζοντας το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου που ζούμε σήμερα, με τα λάθη και τις ωραίες στιγμές του, με τις χαμένες ψευδαισθήσεις και την εφήμερη ροή των πολιτικοκοινωνικών κρίσεων που εναλλάσσονται σαν να επρόκειτο για χρονιές στο ημερολόγιο.
Διασχίζοντας εξήντα χρόνια ζωής, σινεμά και επαναστατικών αλλαγών, ο Αντρέι Βάιντα πέθανε σε ηλικία 90 ετών αφού πρώτα καθόρισε την ιστορία του σινεμά (ήταν αλήθεια μια στιγμή κάπου στα 80s που το ονόμά του ήταν πρώτο στη λίστα των μεγάλων) και ό,τι ακολουθεί δεν είναι παρά 10 στιγμές της φιλμογραφίας του που αξίζει να ανακαλύψετε. Ταινίες φτιαγμένες με τόλμη, συχνά με αμφιλεγόμενο πολιτικό πρόσημο, αλλά πάντα με την ειλικρίνεια ενός δημιουργού που ήθελε να παρέμβει και ταυτόχρονα να κάνει ωραίο σινεμά.
Διαβάστε ακόμη: Εφυγε ο Αντρέι Βάιντα, 90 χρόνων και με νέα ταινία
Kanal (1956)
Την πεντηκοστή έκτη ημέρα της εξέγερσης της Βαρσοβίας το 1944, καθώς ένα αποδεκατισμένο απόσπασμα της Αντίστασης αποτυγχάνει για ακόμη μία φορά να ξεφύγει από τα γερμανικά στρατεύματα, λαμβάνει την εντολή να διασχίσει τους υπονόμους της πόλης προκειμένου οι δυνάμεις του να ενωθούν στο κέντρο, εκεί όπου οι αναμετρήσεις συνεχίζονται. Γυρισμένο αρχικά σαν ρεπορτάζ και στη συνέχεια ως ένας πραγματικός εφιάλτης από τους πιο κλειστοφοβικούς και αριστοτεχνικούς που γυρίστηκαν ποτέ, το «Kanal» έμεινε στην ιστορία για τη σκηνή όπου η Στοκρότκα και ο πληγωμένος Κοράμπ φτάνουν στην έξοδο στο ποτάμι μόνο και μόνο για να ανακαλύψουν πως είναι και αυτή αποκλεισμένη. Η αδιαμφισβήτητη αρχή της «πολωνικής σχολής» και ειδικό βραβείο της επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών του 1957.
Στάχτες και διαμάντια (Popiol i diament, 1958)
Βασισμένο σε ένα βιβλίο του Γιέρζι Αντρεζέφσκι, το φιλμ διαδραματίζεται στις τελευταίες ημέρες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και αφηγείται την ιστορία δύο στρατιωτών που τώρα ανήκουν στο κίνημα της αντίστασης. Σε μια αποστολή να δολοφονήσουν τον τοπικό ηγέτη του Κομμουνιστικού καθεστώτος, οι δύο άντρες αναπολούν τους φίλους που έχασαν στον πόλεμο και αναρωτιούνται για το μέλλον τους. Η ταινία που βάζουν πάντα στις λίστες με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών ο Φράνσις Φορντ Κόπολα και ο Μάρτιν Σκορσέζε, ένα αριστουργηματικό μείγμα αμερικάνικης γραφής και ευρωπαϊκής ευαισθησίας, μια μελαγχολική ελεγεία για το τέλος των ψευδαισθήσεων και μαζί ένα love story γραμμένο με τη rock 'n' roll ματιά ενός μεγάλου ανανεωτή του σινεμά. Τρίτο μέρος μιας άτυπης τριλογίας που ξεκίνησε με το προπαγανδιστικό «A Generation» του 1955 και συνεχίστηκε με το αριστουργηματικό «Kanal» του 1956. Βραβείο της Διεθνούς Ενωσης Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ της Βενετίας το 1957.
Αθώοι Γόητες (Niewinni Czarodzieje, 1960)
H μεταπολεμική γενιά της Πολωνίας και οι συνήθειές της: τα βράδια στα τρέντι μπαρ της Βαρσοβίας, η απόλυτη έλλειψη κάθε ευθύνης, τρεις νέοι που ακούν τζαζ, ερωτεύονται ξανά και ξανά από την αρχή και ζουν σαν να μην προηγήθηκε και κυρίως σαν να μην ακολουθεί τίποτα. Μακριά από την «πολεμική τριλογία», ο Αντρέι Βάιντα κάνει το δικό του nouvelle vague φιλμ σε τζαζ ρυθμούς και κριτική που φτάνει μέχρι να αγγίξει - αλλά δεν - τα όρια της ηθικολογίας. Οι κριτικοί αλλά και ιθύνοντες της εποχής εξοργίστηκαν ακόμη περισσότερο μαζί του, επειδή ισοπεδώνει τον ηρωισμό με ένα ημερολόγιο ραθυμίας και rock 'n' roll φιλοσοφίας - ακριβώς όπως όφειλε πάνω στην πιο κρίσιμη καμπή μιας χώρας που άλλαζε, πλέον, για πάντα.
Ολα για Πούλημα (Wszystko na Sprzedaż, 1968)
O πρωταγωνιστής μιας ταινίας δεν εμφανίζεται στο σετ και η αποστολή για την αναζήτησή του ξεκινάει... Η έρευνα εμπλέκει το συνεργείο αλλά κανείς δεν μπορεί να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις στο που σταματάει ο μύθος και ξεκινάει ο άνθρωπος, ποιο είναι το μυστήριο που κρύβεται πίσω από την παράδοξη εξαφάνιση. Ο Αντρέι Βάιντα κάνει το δικό του «8 1/2», όπως έμεινε γνωστή η ταινία, ένα κλείσιμο του ματιού στον κόσμο του σινεμά και στα δυσδιάκριτα όρια ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα.
Ο γάμος (Wesele, 1972)
Ενας ποιητής παντρέυεται μια χωριατοπούλα, σε μια ταινία εποχής που μιλάει για το τώρα της Πολωνίας με ιστορικούς όρους, αλλά κυρίως με την τόλμη ενός σκηνοθέτη που μπορεί να μεταφέρει οποιαδήποτε ιστορία σε ένα συνταρακτικό ντοκουμέντο για κάθε εποχή. Βασισμένος στο αμιγώς πολωνικό δράμα του Στάνισλαβ Βισπιάνσκι, συγγραφέα και ζωγράφου που έζησε στο μεταίχμιο 19ου και 20ου αιώνα, ο «Γάμος» ξεφεύγει από τα όρια της πολωνικής εθνογραφίας για να γίνει ένα υπέροχο δείγμα σινεμά που ανάγκασε ακόμη και τον Ελία Καζάν να ρωτήσει τον Αντρέι Βάιντα «Που βρήκατε τόσο καλό σεναριογράφο;». Τη διασκευή έκανε μόνος του ο Βισπιάνσκι, ενώ η ταινία θα κέρδιζε το Αργυρό Κοχύλι στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν το 1973.
Η Γη της Επαγγελίας (Ziemia Obiecana, 1974)
Η μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του μυθιστορήματος του βραβευμένου με Νόμπελ Πολωνού λογοτέχνη Βλαντίσλαφ Σ. Ρέιμοντ, διαδραματίζεται στην πόλη του Λοτζ -από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά κέντρα υφαντουργίας του 19ο αιώνα σε ραγδαία ανάπτυξη-, όπου η ψαλίδα μεταξύ εργοστασιαρχών, συνήθως Γερμανών, Εβραίων, Πολωνών, και εργατικής τάξης ολοένα και μεγαλώνει. Από αυτές τις τρεις εθνότητες κατάγονται και οι ήρωες τις ταινίας που αποφασίζουν από κοινού να ανοίξουν εργοστάσιο με σκοπό τον πλουτισμό. Ο άγριος καπιταλισμός τους καταπίνει και τους αναγκάζει να πράξουν ενάντια στις ηθικές αρχές τους. Μια μαρτυρία της κοινωνικής αντίστασης στα χνάρια του έπους όπως το δίδαξαν ο Τσαρλς Ντίκενς, ο Μαξίμ Γκόργκι, αλλά και οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές. Υποψήφιο για Οσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας το 1975.
O Ανθρωπος από Μάρμαρο (Człowiek z Marmuru, 1977)
Μια νεαρή γυναίκα από τη Κρακοβία κάνει την σπουδαστική της ταινία, με θέμα έναν εργάτη από τη δεκαετία του 1950, τον Μπιρκούτ, όπου θεωρούνταν ήρωας του προλεταριάτου. Αναζητά ό,τι είναι δυνατόν να βρεθεί, μέχρι κι απαγορευμένο υλικό, και τον σκηνοθέτη που τον έκανε ήρωα. Το πορτρέτο του Μπιρκούτ σιγά-σιγά ολοκληρώνεται: πίστευε στην εξέγερση των εργατών, στην κατασκευή σπιτιών για όλους, αλλά αυτές του οι αρετές ήταν και η καταστροφή του. Το φιλμ κόβεται λόγω προϋπολογισμού, αν κι αυτό είναι μονάχα μια δικαιολογία. Ο Αντρέι Βάιντα είχε γράψει το σενάριο της ταινίας πολλά χρόνια πριν βρει την κατάλληλη στιγμή για να το παρουσιάσει στους υπάλληλους του Πολωνικού Υπουργείου Πολιτισμού, πείθοντάς τους πως η ταινία αυτή δεν αποτελούσε καταφανή κριτική του κομμουνιστικού κράτους. Η περιορισμένη διανομή της ταινίας λειτούργησε θετικά, κάνοντας την μια από τις πιο επιδραστικές της ιστορίας του πολωνικού σινεμά και τον εργάτη Μπιρκούτ ένα σύμβολο για όλες τις εποχές. Βραβείο Διεθνούς Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ των Καννών το 1978.
Ο Ανθρωπος από Σίδερο (Czlowiek z Ζelaza, 1981)
Ενας ρεπόρτερ της τηλεόρασης στέλνεται στο Γκντανσκ για να καλύψει την απεργία των εργατών στα ναυπηγεία και να «φτιάξει φάκελο» για έναν από τους πρωτεργάτες της. Ο Αντρέι Βάιντα καταγράφει με τόλμη, ειλικρίνεια και διαυγή πολιτικό λόγο τη γέννηση του κινήματος της «Αλληλεγγύης» και την πορεία της κατάρρευσης του κομμουνισμού στην Ευρώπη που θα οδηγήσει νομοτελειακά στην πτώση του τείχους στο Βερολίνο. Στα ναυπηγεία του Γκντανσκ εργαζόταν και ο Λεχ Βαλέσα, που συνέδεσε στενά το όνομά του με τον Αντρέι Βάιντα. Χρυσός Φοίνικας στο Φεστιβάλ Καννών, υποψηφιότητα για Οσκαρ το 1982, το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που θα έκλεινε το 2012 με το «Walesa, Man of Hope».
Διαβάστε ακόμη: **[O Αντρέι Βάιντα μιλάει στο Flix]
Δαντόν (Danton, 1982)
Το Νοέμβριο του 1793, ο Δαντόν επιστρέφει στο Παρίσι όταν ο Ροβεσπιέρος έχει εξαπολύσει διωγμό κατά των βασιλοφρόνων, προβαίνοντας σε μαζικές εκτελέσεις... Ο Αντρέι Βάιντα γυρίζει στη Γαλλία τη διασκευή του θεατρικού έργου «Υπόθεση Δαντόν» της Πολωνού συγγραφέα Στανισλάβα Πρζιμπισέφσκα, σε μια προσπάθεια να εμπνεύσει με μια από τις πιο δυναμικές προσωπικότητες της γαλλικής επανάστασης, ακριβώς την εποχή (1982) που το στρατιωτικό καθεστώς της Πολωνίας θα κλείσει στις φυλακές τα στελέχη της «Αλληλεγγύης», και παραλίγο να στείλει στη λαιμητόμο τον Λεχ Βαλέσα. BAFTA Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας (1984), Σεζάρ Σκηνοθεσίας (1983), Βραβείο Ερμηνείας από το Φεστιβάλ του Μόντρεαλ (1983) (από κοινού στους Ζεράρ Ντεπαρντιέ και Βόιτσεκ Πσόνιακ).
Katyn (2007)
20.000 Πολωνοί αξιωματικοί, οι οποίοι αιχμαλωτίσθηκαν το 1939, δολοφονήθηκαν από τους Γερμανούς μετά το 1941. Αυτό σύμφωνα με τους Σοβιετικούς. Στην πραγματικότητα εκτελέσθηκαν με εντολή του Στάλιν το 1940, γεγονός που κράτησε την ιστορία γύρω από τον τόπο της εκτέλεσής τους, το δάσος του Κατίν στη Ρωσία, άγνωστη στους περισσότερους Πολωνούς ακόμη και μέχρι σήμερα. Ο Αντρέι Βάιντα σπάει το ταμπού, κινηματογραφεί την ιστορία των φρικτών εκτελέσεων με κεντρικές ηρωίδες τις γυναίκες των αξιωματικών που τους περίμεναν να επιστρέψουν και αφιερώνει την τελευταία του βαθιά πολιτική ταινία στον πατέρα του που υπήρξε ένα από τα θύματα των εκτελέσεων. Υποψηφιότητα για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας (2008), Βραβείο Κοστουμιών στα Ευρωπαϊκά Βραβεία Κινηματογράφου (2008), επτά βραβεία στα Πολωνικά Βραβεία Κιν/φου.
Δείτε εδώ το αφιέρωμα των Οσκαρ στο έργο του Αντρέι Βάιντα:
Διαβάστε ακόμη:
Tags: Αντρέι Βάιντα
