«Διάλεξα το δύσκολο δρόμο. Ημουν παιδί για όλες τις δουλειές για τον Ζακ Μπεκέρ και τον Ρενέ Κλεμάν, βοηθός σκηνοθέτη στον Κλοντ Μπερί και τον Κλοντ Ζιντί. Δεν ήμουν ποτέ ο τύπος του σινεφίλ που ανήκει σε κάποιο κλαμπ. Δεν προσκύνησα ποτέ στο βωμό των Cahiers du Cinéma.»
Τρομερό παιδί του γαλλικού σινεμά που όμως δεν εκτιμήθηκε εντός συνόρων, κανείς από τους συμπατριώτες του δεν θα συγχωρέσει ποτέ στον Ζαν-Ζακ Μπενέξ ότι κέρδισε την αναγνώριση εκτός συνόρων για να επιστρέψει στη Γαλλία θριαμβευτής και να παραδώσει (τουλάχιστον) τρεις ταινίες που έκλεισαν μέσα τους όλο τον πανκ αναβρασμό των 80s, σε τέλειο ρεμίξ με μια χωνεμένη σινεφιλία που έσκασε από το πουθενά, για να χαθεί το ίδιο απότομα περίπου μια δεκαετία μετά.
«Diva», «Το Φεγγάρι στον Υπόνομο» και «Μπέτι Μπλου».
Τρεις τίτλοι που από μόνοι τους μοιάζουν μυθικοί, τρεις, αν μη τι άλλο. θαρραλέες ταινίες που δεν άρεσαν καθόλου στους Γάλλους, τρία ατελή αλλά εμβληματικά δείγματα του σινεμά των 80s που δικαίωσαν τον δημιουργό τους (και το διαβόητο «cinema du look» που το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν μάλλον ότι οι σκηνοθέτες που το αποτελούσαν - κυρίως η τριάδα των Λεός Καράξ, Λικ Μπεσόν, Ζαν-Ζακ Μπενέξ - ήταν εν δυνάμει έτοιμοι να καούν από την ίδια τη φωτιά που έβαζαν οι ίδιοι).
Τρεις λόγοι για να θυμάται κανείς για πάντα τον Ζαν-Ζακ Μπενέξ που, ζώντας στην καλλιτεχνική λήθη που τον καταδίκασε ο ίδιος ο κόσμος του σινεμά (και βέβαια η ιδιοσυγκρασιακή, ματαιόδοξη, προσωπικότητά του), πέθανε σε ηλικία 76 ετών στις 13 Ιανουαρίου του 2022 στο Παρίσι
Στο Φεστιβάλ της Τουλούζ το 1986 με τη «Μπέτι Μπλου»
Στα γυρίσματα για το «Φεγγάρι στον Υπόνομο»
Παιδί ενός ασφαλιστή, ο Ζαν Ζακ Μπενέξ είδε στην παιδική και εφηβική του ηλικία όλο το σινεμά του κόσμου και το όνειρό του ήταν να δει κάποτε το όνομά του μαζί με αυτό του Ορσον Γουέλς, του Γούντι Αλεν και του Τζον Χιούστον. Σπούδασε ιατρική (γιατί έτσι) και ξεκίνησε την κινηματογραφική του καριέρα ως βοηθός σκηνοθέτη. Το 1977 σκηνοθέτησε το μικρού μήκους «Le Chien de Monsieur Michel», με την ιστορία ενός άνδρα που ζητάει από το κρεοπωλείο κρέας για το σκύλο του, πριν μάθουμε ότι δεν έχει σκύλο και τα παίρνει για να τα μαγειρέψει για τον ίδιο. Η ταινία ήταν υποψήφια για Σεζάρ Καλύτερης Ταινίας Μικρού Μήκους, έναυσμα για την πρώτη μεγάλου μήκους.
Αυτή θα ήταν η «Diva», το «πρώτο γαλλικό μεταμοντέρνο φιλμ», όπως το ονόμαστε ο Αμερικάνος θεωρητικός Φρέντρικ Τζέιμσον, αλλά ακόμη κι αν αυτό ήταν υπερβολή σίγουρα μια «μαγική», «εξωφρενική», «αυθεντική», «βαθιά σινεφιλική» στιγμή του ευρωπαϊκού σινεμά καθώς η αυλαία της δεκαετίας του '80 γιόρταζε το φως και το σκοτάδι μαζί σε ένα θορυβώδες πανκ πυροτέχνημα - με την ιστορία ενός ντελιβερά που παθαίνει εμμονή με μια τραγουδίστρια της οπερας.
Diva
Φορμαλιστής, εικονοκλάστης, σε παράλληλη διαδρομή με το άλλο τρομερό παιδί του γαλλικού σινεμά, τον Λεός Καράξ, που επίσης ξεκινούσε τότε τη διαδρομή του, αλαζόνας και για μια στιγμή και «βασιλιάς του κόσμου», ειδικά όταν η «Diva» που δεν άρεσε στους Γάλλους κριτικούς θριάμβευσε στο εξωτερικό, πήρε διαστάσεις αυτόματου καλτ και επέστρεψε στη Γαλλία για να διακριθεί στα Σεζάρ, ο Μπενέξ θα δοκίμαζε για τη δύσκολη δεύτερη ταινία... μια δύσκολη δεύτερη ταινία.
Το «Φεγγάρι στον Υπόνομο» θα έμενε στην ιστορία για το γιουχάισμα που έφαγε στο Φεστιβάλ των Καννών, ενώ θα έπρεπε κανείς να εκτιμήσει με άλλο μάτι (ίσως τώρα είναι πιο εύκολο;) μια βουτιά σε ένα μετά - νουάρ Παρίσι με τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ και την Ναστάζια Κίνσκι να ενσαρκώνουν λες οι δυο τους όλα τα ζευγάρια που πέρασαν μέχρι τότε από το σινεμά. Τεράστια αποτυχία, κριτική και εμπορική, μια τρύπα στο νερό για μια από τις πιο ακριβές και φιλόδοξες παραγωγές της εποχής της.
«Η πληγή είναι ανοιχτή», έλεγε ο Μπενέξ για την υποδοχή της ταινίας στις Κάννες το 2020. «Το γεγονός ότι είμαι τελειωμένος ξεκίνησε ακριβώς εκεί.»
Το Φεγγάρι στον Υπόνομο
Στην πρεμιέρα του «Φεγγαριού στον Υπόνομο στο Φεστιβάλ Καννών
Το 1986 είναι η χρονιά της «Μπέτι Μπλου», της διασκευής του βιβλίου «37°2 le Matin» του Φιλίπ Ντιζάν. H χρονιά που όλοι ξέχασαν ό,τι ήταν ο Ζαν Ζακ Μπενέξ για να κρατήσουν γι' αυτόν μια θέση πάντα στην ιστορία του σινεμά ως τον σκηνοθέτη που αφηγήθηκε μια θυελλώδη ερωτική σχέση με τον πιο σέξι, αισθησιακό, μελαγχολικό, ποιητικό τρόπο, χαρτογραφόντας πάνω στα πρόσωπα και τα σώματα των Μπεατρίς Νταλ και Ζαν-Χιου Ανγκλαντ ατόφια ερωτική επιθυμία.
Η ταινία προτάθηκε για Χρυση Σφαίρα και Οσκαρ, έγινε τεράστια διεθνή επιτυχία, εφηβική εμμονή (και σκονισμένο βινύλιο με τη μουσική του Γκαμπριέλ Γιαρέντ) και, έτσι ξαφνικά, σήμανε και το τέλος μιας τριλογίας που θα σημάδευε για πάντα το γαλλικό και ευρωπαϊκό σινεμά των 80s αλλά κυρίως το δημιουργό της.
«Μια τέτοια επιτυχία μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου για πάντα. Με καλό και με κακό τρόπο.»
Με την Μπεατρίς Νταλ στα γυρίσματα του «Μπέτι Μπλου»
Μπέτι Μπλου
Με την Μπεατρίς Νταλ το 2006 σε μια προβολή της «Μπέτι Μπλου»
Στις αρχές των 90s, ο Μπενέξ αρνήθηκε να επενδύσει πάνω στο θρίαμβο του «Μπέτι Μπλου» και να γίνει και επίσημα διεθνές όνομα, απορρίπτοντας ταινίες όπως το «The Avengers», το «Alien Resurrection» (που έκανε τελικά ο Ζαν-Πιερ Ζενέ) ή το «Ονομα του Ρόδου» που έκανε ο Ζαν-Ζακ Ανό.
Και από τότε και μέχρι το θάνατό το του 2022 έκανε ταινίες που απέτυχαν, αλλά και ταινίες που δεν ενδιέφεραν πια κανέναν (αναθεώρηση τώρα για τη «Ροζλίν και τα Λιοντάρια» του 1989 και το «Νησί των Παχυδέρμων» που έμεινε γνωστό ως «υπεύθυνο» για το θάνατο του Ιβ Μοντάν το 1992), γύρισε ντοκιμαντέρ κοινωνικής ευαισθητοποίησης εκτιμώντας το σκληρό ρεαλισμό απέναντι στο «ψέμα» που υπηρέτησε ως στιλ και πλήρωσε γι' αυτό, «επέστρεψε» με ένα αποτυχημένο ψυχολογικό θρίλερ (το «Mortal Transfer» του 2001) και τελικά χάθηκε με τον ίδιο ριψοκίνδυνο τρόπο όπου εμφανίστηκε. Χωρίς κανέναν αποχαιρετισμό.
«Αποφάσισα να διασχίσω το ναρκοπέδιο... να δειπνήσω με τον διάβολο.»
Δείτε εδώ ένα making of του «Μπέτι Μπλου»:
Δείτε εδώ μια συνέντευξη του Ζαν-Ζακ Μπενέξ και της Μπεατρίς Νταλ από το 1986:
Δείτε εδώ μια συνέντευξη του Ζαν-Ζακ Μπενέξ και της Μπεατρίς Νταλ από το 2006, για τα 20 χρόνια της «Μπέτι Μπλου»:
Μια σύντομη ιστορία του «Cinema du Look»:
Δείτε εδώ μια συνέντευξη καριέρας του Ζαν-Ζακ Μπενέξ:
