«Δεν νιώθω “auteur”. Tι σημαίνει αυτό;»
Ολες οι ταινίες έχουν σκηνοθέτη. Αρα έχουν δημιουργό. Τι σημαίνει λοιπόν «σινεμά δημιουργού» και γιατί αυτό να διαφέρει; Οχι, δεν νιώθω «δημιουργός». Τα πάντα έχουν να κάνουν με μία απλή ερώτηση: τι θέλεις να κάνεις με την ταινία σου; Θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο; Να πεις την αλήθεια στο κοινό σου; Ή απλά να το ψυχαγωγήσεις; Για μένα το σινεμά είναι επικοινωνία. Προσπαθώ να σας μεταφέρω πώς βλέπω τον κόσμο. Και το μόνο που ξέρω είναι ότι πρέπει να το κάνω καλά. Ο θεατής για μένα είναι ένα μορφωμένο πλάσμα, με αντίληψη και κρίση. Ετσι τον αντιμετωπίζω. Το κοινό είναι πάντα τέλειο. Εγώ πρέπει να σταθώ αντάξιό του. Πρέπει να βγω μπροστά, να είμαι πειστικός, να ανταποκριθώ στα χρήματα που μου παρέχει για να κάνω ταινίες. Αν το σκεφτεί κανείς, το μεγαλύτερο κομμάτι της παραγωγής μου είναι κρατικά χρήματα, οπότε ο θεατής μου έχει πληρώσει για να κάνω εγώ σινεμά. Οφείλω να το σεβαστώ αυτό. Οχι όμως κάνοντας συμβιβασμούς. Αυτό λέω στους μαθητές μου: δε χρειάζεται στ' αλήθεια να κάνετε κανέναν συμβιβασμό. Βρείτε τη γλώσσα σας. Βρείτε τη φωνή σας. Τουλάχιστον όσο είναι στη σχολή. Η σχολή κινηματογράφου είναι νησί – τους κρατάει αποκομμένους και ελεύθερους. Μετά βγαίνουν στην ελεύθερη αγορά. Στη γαμημένη κινηματογραφική βιομηχανία. Κάποιοι καταφέρνουν κι επιβιώνουν. Κάποιους τους καταπίνει.
«Δεν κάνω μοντάζ»
Το μοντάζ μου γίνεται από το σενάριο. Ξέρω πότε θα ανοίξω, πότε θα κλείσω την κάμερα και τι θα κάνω ενδιάμεσα – πώς από γενικό θα γλιστρήσω σε κοντινό. Ετσι δημιουργώ μια ροή, έναν ρυθμό, μία κατάσταση. Σέβομαι τον ηθοποιό μου. Δε θέλω να τον βάζω να λέει «καλημέρα» και να φωνάζω «cut», να τους πετάω έξω. Το ξέρω ότι αυτός δεν είναι ο συμβατικός τρόπος κινηματογράφησης. Αλλά εγώ έτσι δουλεύω. Αυτό απαιτεί πολλή προεργασία από μένα και το συνεργείο μου. Αλλά επίσης επιτρέπει στους ηθοποιούς να έχουν χώρο στη δημιουργική διαδικασία. Απεχθάνομαι όταν οι ηθοποιοί μου «παίζουν». Θέλω απλά να «είναι» στη στιγμή.
«Ο χρόνος μας τελειώνει»
Ναι, κεντρικός άξονας των ταινιών μου είναι ο χρόνος. Σκέφτομαι ότι οι ζωές μας, η αντίληψη της ζωής, όλα συμβαίνουν ενάντια σ' ένα ρολόι που τρέχει αντίστροφα. Πώς μπορώ λοιπόν να το δείξω αυτό; Πώς να επικοινωνήσω αυτό τον προβληματισμό με το θεατή, κινηματογραφικά; Πώς να του οπτικοποιήσω ότι η ζωή μας μικραίνει συνεχώς; Η δική μου απάντηση είναι κινηματογραγώντας την καθημερινότητα. Σε πολλούς αυτό μοιάζει βαρετό. Το Χόλιγουντ κατασκευάζει ταινίες ανάποδα από ό,τι εγώ: τους ενδιαφέρει η υπόθεση, η πλοκή. Κάθε σκηνή δίνει μια γραμμική εξέλιξη της ιστορίας. Κόβουν και πάμε στην επόμενη σκηνή, στην επόμενη πληροφορία. Για μένα αυτό είναι το βαρετό. Γιατί να πρέπει να αγωνιούμε για νέες ιστορίες; Ολα έχουν ειπωθεί. Αν κανείς διαβάσει την Παλαιά Διαθήκη – όλα είναι γραμμένα εκεί μέσα: αδελφός σκότωσε αδελφό, φυλές πέρασαν άλλες φυλές από ολοκαυτώματα. Για μένα το ενδιαφέρον είναι το πώς επιλέγεις να διηγηθείς λοιπόν την παλαιότερη ιστορία του κόσμου. Οχι ποια θα είναι αυτή.
«Τι εννοείτε “ψηφιακό” σινεμά;»
Για μένα δεν υπάρχουν ταινίες. Υπάρχουν φιλμ. Και το φιλμ είναι αυτό που λέει: σελιλόιντ συγκεκριμμένων χιλιοστών. Γνωρίζω πολύ καλά ότι υπάρχουν νέα μέσα πλέον. ΟΚ, το ξέρω – κόσμος γυρίζει με dv, έχω μαθητές που το κάνουν. Μπορώ να δεχτώ λοιπόν ότι με αυτή την τεχνολογική εξέλιξη, ανακαλύπτεται μία νέα γλώσσα. Μία νέα τέχνη – έστω. Το αποδέχομαι και το σέβομαι. Αλλά αυτό δεν είναι σινεμά. Αν κάποιος θέλει να χρησιμοποιήσει ένα τέτοιο αποτέλεσμα ως ψεύτικο φιλμ, όχι αυτό αρνούμαι να το δεχτώ.
«Ευτυχώς δεν έχω αλλάξει πολύ. Απλά έχασα τα μαλλιά μου»
Οταν γύρισα την πρώτη μου ταινία σε ηλικία 22 χρονών δεν με ενδιέφερε το σινεμά. Μ' ενδιέφερε το ντοκιμαντέρ, η «αλήθεια» του λαού. Ηταν ιδιαίτερα πολιτικές εποχές και κουβαλούσα μία έντονη σοσιαλιστική ανησυχία. Ηθελα να δείξω τους ανθρώπους – φτωχούς, ταλαιπωρημένους, αλλά αξιοπρεπείς. Οσο κι αν πέρασαν τα χρόνια, όσο κι αν εξέλιξα το στιλ μου, τη γλώσσα μου, τη φωνή μου, αυτό δεν άλλαξε ποτέ: κουβαλάω πάντα την ίδια πολιτική συνείδηση. Ευτυχώς δεν νιώθω ότι άλλαξα κι εγώ ο ίδιος. Εχασα λίγα μαλλιά. Αυτό είναι όλο.
«Ο,τι είχα να πω, το είπα...»
Ναι, είχα ανακοινώσει από το 2008 στο Παρίσι ότι η ταινία που γύριζα (σ.σ. «Το Αλογο του Τορίνο») θα είναι και η τελευταία μου. Και εμμένω στην απόφασή μου. Νιώθω ότι μετά από 34 χρόνια καριέρας έχω ολοκληρώσει το έργο μου. Ο,τι είχα να πω, το είπα. Πολλοί σκηνοθέτες δεν το βλέπουν έτσι, το ξέρω. Και για αυτό συνεχίζουν αναπαράγοντας την ίδια ταινία σε διαφορετικές μορφές. Θα μπορούσα κι εγώ, αλλά δεν το θέλω. Δε θέλω να σας μοιράζω αντίγραφα του εαυτού μου. Δε θέλω να συνειδητοποιήσω ότι έχω καταντήσει επαγγελματίας σκηνοθέτης. Μου φαίνεται τόσο... μικροαστικό επάγγελμα.
«Η κρίση είναι παντού...»
Ναι υπάρχει μεγάλη κρίση, αλλά δεν μπορώ να σας μιλήσω γενικά, για την κατάσταση στην ευρωπαϊκή κινηματογραφική βιομηχανία. Δεν γνωρίζω τη βιομηχανία, γνωρίζω τους κινηματογραφιστές. Αλλοι έχουν ακόμα ενέργεια και το παλεύουν. Αλλοι έχουν γονατίσει. Κάθε χώρα αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση, κάθε σκηνοθέτης επίσης. Ομως υπάρχει κάτι κοινό: η πολιτική κρίση είναι παντού. Δεξιές κυβερνήσεις ανεβαίνουν καθημερινά στην ηγεσία των χωρών της Ευρώπης. Αυτό σημαίνει ότι τα κρατικά χρήματα πηγαίνουν στις τράπεζες. Κι όχι σε ανόητα πράγματα όπως είναι ο πολιτισμός. Ή η παιδεία. Χρειαζόμαστε υπάκουα εργατικά χέρια. Οχι μορφωμένους, σκεπτόμενους πολίτες.
Γιατί σταματάτε τότε το σινεμά; Αν το αναγνωρίζετε ως μέσο παιδείας των λαών;
Δε θέλω να εκπαιδεύσω κανέναν. Είμαι ένας φτωχός κινηματογραφιστής – τίποτα παραπάνω. Επίσης, πιστεύω ότι έχουν βγει και θα συνεχίζουν να βγαίνουν σκηνοθέτες που θα συνεχίσουν αυτό το διάλογο με το κοινό. Και θα τον κάνουν φρέσκο, άμεσο, σύγχρονο. Εγώ τελείωσα.
