Η UNESCO καθιέρωσε το 2005 την 27η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Οπτικοακουστικής Κληρονομιάς (World Day for Audiovisual Heritage) προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο ως προς την αξία της οπτικοακουστικής αρχειακής κληρονομιάς και της διάσωσής της για τις μελλοντικές γενιές.
Το φετινό θέμα της εν λόγω παγκόσμιας ημέρας έχει τίτλο «Your Window to the World» (Το παράθυρό σας στον κόσμο) και αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο το οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό μας επιτρέπει να δούμε και να ακούσουμε περιεχόμενο σχετικό με πρόσωπα και γεγονότα του παρελθόντος και πώς το υλικό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο επιμόρφωσης και ψυχαγωγίας.
Το Αρχείο της ΕΡΤ, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρα Οπτικοακουστικής Κληρονομιάς και με αφορμή τα 80 χρόνια από την κήρυξη του πολέμου στην Ελλάδα από την Ιταλία, στις 28 Οκτωβρίου 1940, την επέτειο του ΟΧΙ και την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου στο μέτωπο της Αλβανίας, παρουσιάζει ένα επεισόδιο της θρυλικής εκπομπής «Οι Ρεπόρτερς» με θέμα τους Οπερατέρ του Αλβανικού Μετώπου.
Ο αρχισυντάκτης της εκπομπής «Οι Ρεπόρτερς», Δημήτρης Λυμπερόπουλος, προλογίζει την εκπομπή και ο δημοσιογράφος Χρήστος Οικονόμου παίρνει συνέντευξη από τον οπερατέρ και φωτορεπόρτερ Μανώλη Μεγαλοκονόμου, ο οποίος αναφέρει τους 4 οπερατέρ που είχαν επιστρατευθεί για το Αλβανικό μέτωπο: Φιλοποίμην Φίνος, Γεράσιμος και Γιάννης Δημαρόπουλος, Κορνήλιος Διακάκης και Μανώλης Μεγαλοκονόμου. Μάλιστα έχει μαζί του την φορητή κινηματογραφική μηχανή που χρησιμοποίησε τότε και εξηγεί ότι ανησυχούσε μήπως στα χιόνια παγώσουν τα λάδια και οι μηχανισμοί της μηχανής και δεν θα μπορούσε να τραβήξει πλάνα. Εξηγεί ότι ως επιστρατευμένοι παρουσιάστηκαν στο γενικό στρατηγείο κοντά στο Πόγραδετς και ότι διευθυντής της μονάδας τους ήταν ο γνωστός πολιτικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος υπηρετούσε ως έφεδρος αξιωματικός .
Ο Μεγαλοκονόμου περιγράφει την ημέρα της 28ης Οκτωβρίου 1940. Τράβηξε πλάνα από τη σειρήνα, τον κόσμο στους δρόμους, στα τρένα και στα τραμ και ένιωσε την ευθύνη να καταγραφεί κινηματογραφικά αυτή η σημαντική στιγμή. Εξηγεί ότι το κινηματογραφικό υλικό, το φιλμ και τα μηχανήματα της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, κατασχέθηκαν αμέσως από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Η πλειοψηφία του υλικού που σώθηκε υπάρχει χάρη στην προσπάθεια που κατέβαλε ο ίδιος ο Μεγαλοκονόμου και ο Φιλοποίμην Φίνος. Μοιράζεται ένα περιστατικό από το Αλβανικό μέτωπο με ένα μουλάρι, το οποίο φορτωμένο με προμήθειες και υλικό πέθανε μέσα στο χιόνι και εκείνος κατέγραψε την τραγική στιγμή με την κάμερα. Η καταγραφή αυτού του περιστατικού θεωρήθηκε απαράδεκτη από τις στρατιωτικές αρχές και ο Μεγαλοκονόμου απειλήθηκε με στρατοδικείο.
Ο δημοσιογράφος Νάσος Αθανασίου περιγράφει πλάνα από τις λήψεις των οπερατέρ στο μέτωπο και αναφέρει τους οπερατέρ Γιάννη Δημαρόπουλο, Κώστα Παπαδούκα και Πρόδρομο Μαρεβίτη οι οποίοι υπηρέτησαν στην κινηματογραφική διεύθυνση της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Το υλικό που ακολουθεί χρησιμοποιήθηκε σε επίκαιρα και είχε ενημερωτικούς, αλλά κυρίως προπαγανδιστικούς σκοπούς.
Ακολουθούν πλάνα από την Τήνο και συγκεκριμένα λήψεις που έχουν πραγματοποιηθεί από καράβι, λεπτομέρειες από το λιμάνι της Τήνου καθώς και πλάνα από Ελληνικό πολεμικό πλοίο εν πλω, πλάνα που καταγράφουν τη ζημιά που προκάλεσε ιταλική τορπίλη στο λιμενοβραχίονα της Τήνου, καθώς και πλάνα Έλληνα ναύτη ο οποίος δείχνει στην κάμερα λεπτομέρειες από τα θραύσματα της ιταλική τορπίλη που βύθισε το καταδρομικό «’Ελλη».
Στη συνέχεια προβάλλονται πλάνα από την Ημέρα Κήρυξης του Πολέμου στην Αθήνα (28 Οκτωβρίου 1940), βλέπουμε πλήθη πολιτών στους δρόμους, διακρίνονται στρατιώτες, νεοσύλλεκτοι, φαλαγγίτες της εθνικιστικής οργάνωσης του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, Ε.Ο.Ν. (Εθνική Οργάνωση Νεολαίας), ακολουθούν συγκεντρώσεις πολιτών σε αθηναϊκές πλατείες, παρελάσεις με σημαίες στους δρόμους ενώ στα παρακείμενα κτίρια πολίτες επευφημούν από τα μπαλκόνια, πλάνα με το τραμ της γραμμής 7 Κυψέλη-Αμπελόκηποι γεμάτο με νέους και στρατιώτες να κρέμονται από τα παράθυρα του οχήματος ενώ αυτό διασχίζει κατάμεστους αθηναϊκούς δρόμους.
Ακολούθως προβάλλονται πλάνα από το Αλβανικό μέτωπο, με άνδρες του Ελληνικού στρατού να μετακινούν πυροβόλο, αμέσως μετά πλάνα με θέσεις πυροβολικού σε βουνό, πραγματοποιούνται βολές από τα πυροβόλα, ενώ αξιωματικοί επιβλέπουν και κοντά τους παρατηρητές ελέγχουν τις βολές και διαβιβαστές χρησιμοποιούν ασύρματο.
Παρεμβάλλονται πλάνα από την επίσκεψη στην Αθήνα του ελληνικής καταγωγής ιατρού από την Κορυτσά, Επαμεινώνδα Χαρισιάδη, ο οποίος αναφέρεται και ως νέος δήμαρχος της Κορυτσάς, την οποία είχε καταλάβει στις 22 Νοεμβρίου 1940 ο Ελληνικός στρατός, απωθώντας από εκεί τις ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις.
Η εκπομπή συνεχίζει με πλάνα από το χιονισμένο μέτωπο και Έλληνες στρατιώτες οι οποίοι προελαύνουν με εφ’ όπλου λόγχη σε χιονισμένο τοπίο. Αγγελιοφόρος παραδίδει μήνυμα σε αξιωματικό σε αυτοσχέδιο όρυγμα μέσα στα χιόνια και έπονται διάφορα πλάνα με άνδρες που προελαύνουν σε χιονισμένο τοπίο, διασχίζουν συρματοπλέγματα, πραγματοποιούν βολές και μεταφέρουν τραυματία μέσα στα χιόνια. Ακολουθεί σκηνή με πολεμικά λάφυρα, στρατιώτες οι οποίοι επιδεικνύουν στοίβες με ιταλικά όπλα, μάσκες χημικού πολέμου, ασύρματους, πολυβόλα, κιβώτια με πυρομαχικά και προμήθειες, αντιαεροπορικά όπλα, ελαφρείς όλμους και ένα πυροβόλο. Στη συνέχεια βλέπουμε πλάνα με αιχμάλωτους Ιταλούς στους οποίους μοιράζεται ψωμί, άλλοι οδηγούνται σε μία σειρά, άλλοι κουρεύονται σε υπαίθριο χώρο, ένας Ιταλός αιχμάλωτος παίρνει τσιγάρο από Έλληνα και κοιτάζει την κάμερα, πλήθος Ιταλών αιχμάλωτων μπροστά από κτίριο παίρνουν τσιγάρα, ενώ άλλοι περιμένουν σε σειρά ή κάθονται στο έδαφος.
Η εκπομπή επανέρχεται σε πλάνα από το μέτωπο όπου υψηλόβαθμοι Έλληνες αξιωματικοί και πλήθος στρατιωτών συνοδεύουν κατά πάσα πιθανότητα εκπρόσωπο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, η οποία μοιράζει δέματα σε Έλληνες στρατιώτες. Ακολουθεί ανάβαση χιονισμένης πλαγιάς από ελληνική μονάδα, παράδοση και παραλαβή μηνύματος από έφιππο αγγελιοφόρο σε αξιωματικό, μετακίνηση ελληνικών μονάδων στα χιόνια, επίθεση και κατάληψη ιταλικών θέσεων, συνοδεία Ιταλών αιχμάλωτων και μεταφορά τραυματία από Έλληνες στρατιώτες.
Η εκπομπή κλείνει με πλάνα Ιταλών αιχμαλώτων στην Αθήνα με καρβέλια ψωμί παραμάσχαλα να οδηγούνται μακριά από φορτηγά, κάποιοι καπνίζουν και συζητούν με Έλληνες στρατιώτες, άλλοι είναι εμφανώς ταλαιπωρημένοι και με διαλυμένα άρβυλα και άλλοι κινούνται σε σειρές για να επιβιβαστούν σε φορτηγά του στρατού.
Δείτε το αρχειακό υλικό εδώ:
Οι Ρεπόρτερς - Οι Οπερατέρ του Αλβανικού Μετώπου | Δημοσιογραφική επιμέλεια και παρουσίαση: Δημήτρης Λυμπερόπουλος, Χρήστος Οικονόμου, Νάσος Αθανασίου | Έτος παραγωγής: 1974 | Ημερομηνία πρώτης τηλεοπτικής προβολής: 25 Οκτωβρίου 1974 | Το πρωτότυπο φιλμ 16mm συντηρήθηκε, ψηφιοποιήθηκε και αποκαταστάθηκε στα εργαστήρια του Αρχείου της ΕΡΤ με τον νέο εξοπλισμό και τις υποδομές που πλέον διαθέτει (film scanner, color correction).
