Σε μια μικρή αίθουσα, ανάμεσα σε πολύβουες ουρές ανθρώπων που βιάζονταν να δουν, να προλάβουν, να αγοράσουν, να πουλήσουν, να γράψουν, ο χρόνος σταμάτησε για λίγη ώρα.
Το 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου τίμησε τη μνήμη του Θόδωρου Αγγελόπουλου, παρουσία της οικογένειάς του, της Φοίβης Οικονομοπούλου, της Κατερίνας και της Ελένης, του συγγραφέα Πέτρου Μάρκαρη, κοντινού φίλου και συνεργάτη του σκηνοθέτη, διεθνών προσωπικοτήτων του πνεύματος και του κινηματογράφου σαν τον Μισέλ Σιμόν και, φυσικά, του διευθυντή του Φεστιβάλ Βερολίνου, Ντίτερ Κόσλικ.
Μπορεί για την τιμητική προβολή του «Τριλογία: Το Λιβάδι που Δακρύζει» να μην είχε ετοιμαστεί τίποτα το ιδιαίτερο, ούτε ένα αφιερωματικό κλιπ, μια ιδιαίτερη φωτογραφία, τίποτα που να σηματοδοτεί το λόγο συνύπαρξης των ανθρώπων στη μικρή αίθουσα των CinemaxX, ωστόσο η προσήλωση στο ταλέντο του μεγάλου σκηνοθέτη ήταν, ίσως, ότι χρειαζόταν για να κάνει την περίπτωση ιδιαίτερη.
Την προβολή άνοιξε ο Ντίτερ Κόσλικ, μιλώντας χωρίς σημειώσεις, από καρδιάς, με λόγια που συγκίνησαν την αίθουσα και έφεραν κοντά την προσωπικότητα του Θόδωρου Αγγελόπουλου με την ετοιμόρροπη ευρωπαϊκή ιδέα:
«Γνώρισα τον Θόδωρο Αγγελόπουλο στα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν ήταν ήδη διάσημος σκηνοθέτης. Συναντηθήκαμε ένα βράδυ στο Αμβούργο, σε μια προβολή του ‘Τοπίου στην Ομίχλη’ και μετά μιλήσαμε για την ταινία και η συζήτηση μας οδήγησε σε άλλα μονοπάτια. Ηταν νομίζω το 1986, μιλήσαμε για την κατάσταση στην Ευρώπη και τη θέση της ευρωπαϊκής ταινίας. Ο Θόδωρος υπερασπιζόταν τον κινηματογράφο εθνικής ταυτότητας και το ευρωπαϊκό σινεμά. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είχε μόλις ξεκινήσει ένα πρόγραμμα υποστήριξης οπτικοακουστικών έργων. Τότε οι χώρες μέλη ήταν 12, σήμερα είναι 27. Συμφωνήσαμε ότι ήταν σημαντικό να πολεμήσουμε ενάντια, όχι στο αμερικανικό σινεμά, αλλά στην κυριαρχία του.
Σταδιακά καταλάβαμε ότι η κατάσταση στην Ευρώπη είχε ιδιαιτερότητες. Στην Αμερική έκαναν κανονικό lobbying για τις ταινίες, στην Ευρώπη δεν υπήρχε ομαδικότητα, δεν ξέραμε πόσες αίθουσες λειτουργούσαν, πόσα χρήματα δίνονταν στις παραγωγές. Μετά τη συζήτησή μου με τον Θόδωρο έγραψα ένα άρθρο και το ονόμασα ‘Τοπίο στην Ομίχλη’, νομίζω ότι ο τίτλος ήταν απόλυτα ταιριαστός.
Τώρα, 25 χρόνια αργότερα, η Ευρώπη ζει καθοριστικές αλλαγές. Κάποιες στιγμές αισθάνεσαι ότι οι αγώνες του κόσμου για την ευρωπαϊκή συμβίωση πήγαν χαμένοι. Γι’ αυτό δε φταίνε μεμονωμένες χώρες, κράτη, ούτε μεμονωμένοι άνθρωποι. Φταίνε εκείνοι που, διαχειριζόμενοι την ευρωπαϊκή οικονομία, έχτισαν την απληστία που βιώνουμε σήμερα. Βλέπουμε ότι ο κόσμος αλλάζει. Λένε ότι περνάμε οικονομική κρίση. Δε νομίζω ότι αυτό που ζούμε είναι οικονομική κρίση, είναι μια ταξική διαμάχη: γινόμαστε μάρτυρες του πώς οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Λυπάμαι ιδιαίτερα που ο Θόδωρος έφυγε και δε θα πολεμήσει μαζί μας ενάντια σ’ αυτές τις εξελίξεις.
Βρισκόμαστε κοντά στο τέλος του Φεστιβάλ, έχουν γίνει περίπου 500.000 προβολές ταινιών από περισσότερες από 120 χώρες. Το μόνο που μπορεί να μας βγάλει από τη δύσκολη κατάσταση που ζούμε είναι ο πολιτισμός. Εδώ, στην Berlinale, βλέπουμε κάθε μέρα το κόκκινο χαλί, διασκεδάζουμε, απολαμβάνουμε, αλλά μέσα στις σκοτεινές αίθουσες συναντούμε την πραγματικότητα των ανθρώπων, διαφορετικών καταβολών κι αυτό είναι που θέλουμε να πετύχουμε σ’ αυτό το Φεστιβάλ: να επιβάλουμε την ανοχή, την αποδοχή του κάθε πολιτισμού. Πριν λίγα χρόνια, το σλόγκαν του Φεστιβάλ ήταν ‘αποδεχτείτε τη διαφορετικότητα και την ανοχή’ και νομίζω ότι αυτό είναι ό,τι πιο σημαντικό μπορούμε να κάνουμε. Ο Θόδωρος δεν είναι πια μαζί μας, αλλά είμαι σίγουρος ότι θα στεκόταν δίπλα μας σ’ αυτόν τον αγώνα και γι’ αυτό τον ευχαριστώ.»
Αμέσως μετά, ο Πέτρος Μάρκαρης, σταθερός συνεργάτης του Θόδωρου Αγγελόπουλου στα σενάρια των ταινιών του και κοντινός του φίλος, πήρε το λόγο:
«Συναντιόμαστε με μια πολύ θλιβερή αφορμή. Ο Θόδωρος ήταν φίλος μου για σαράντα χρόνια και δε μου είναι εύκολο να μιλήσω για εκείνον, ίσως χρειάζομαι περισσότερο χρόνο, είναι πολύ νωρίς και η συναισθηματική μου φόρτιση μεγάλη. Εκείνο που μπορώ με βεβαιότητα να πω είναι ότι το Φεστιβάλ Βερολίνου ήταν πάντα πολύ σημαντικό για τον Θόδωρο.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα, μέσα στη δικτατορία του Μεταξά, έζησε μικρός τον Δεύτερο Παγκόσμιο και τον εμφύλιο πόλεμο, όταν η χώρα μάτωνε. Σε όλες του τις δουλειές, στον κινηματογράφο και το θέατρο, ανέτρεχε πάντα στο βασανισμένο παρελθόν της Ελλάδας. Ηταν ένας μοναδικός άνθρωπος, πάντα πίστευε ότι δεν μπορείς να μιλήσεις αρκετά για τη χώρα σου και την ιστορία της.
Είναι μια τραγική σύμπτωση το γεγονός ότι δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την τελευταία του ταινία, την ‘Αλλη Θάλασσα’, όπως δεν είχε τελειώσει και το πρώτο του φιλμ, το ‘Forminx Story’ το 1965. Κάποιες φορές τέτοιες συμπτώσεις αποκτούν μια υπαρξιακή διάσταση. Οπως ο Θόδωρος πίστευε πεισματικά ότι η ελληνική ιστορία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία των Βαλκανίων. Ετσι η ‘Αλλη Θάλασσα’ είχε ως αντικείμενο την τωρινή οικονομική κρίση της Ελλάδας και της Ευρώπης. Είναι απίστευτο ότι ο άνθρωπος που κατάφερε να επιβιώσει από πολέμους, ταξίδεψε σε πόλεις στις επικίνδυνες στιγμές της ιστορίας τους και διακινδύνευσε πολλές φορές για τις ταινίες του, πέθανε σ’ ένα παράδοξο ατύχημα στον Πειραιά.
Αν μπορώ να βγάλω ένα συμπέρασμα από τη ζωή και τις ταινίες του Θόδωρου, αυτό είναι ότι με το ταλέντο, όραμα και τη δουλειά, μπορείς να ξεπεράσεις όλες τις δυσκολίες.»
Μετά από αυτόν τον συγκινητικό φόρο τιμής στον Θόδωρο Αγγελόπουλο, προβλήθηκε η ταινία του, «Τριλογία: Το Λιβάδι που Δακρύζει» που είχε συμμετάσχει στο Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ Βερολίνου το 2004.
