Αν είναι αλήθεια πως είναι πιο δύσκολο να φιλοτεχνήσεις το πορτρέτο ενός καλού σου φίλου από κάποιον άγνωστο, τότε αυτή είναι η πρώτη και σημαντικότερη πρόκληση που είχε να αντιμετωπίσει η σκηνοθέτης Ελένη Αλεξανδράκη όταν αποφάσισε να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για τον Κωστή Παπαγιώργη. Για το φίλο της Κωστή Παπαγιώργη. Για τον «ποιητή» Κωστή Παπαγιώργη. Για τον δικό της Κωστή Παπαγιώργη.
Φτιαγμένο από κομμάτια μνήμης, από ανθρώπους που τον γνώριζαν, από μέρη που συνδέθηκαν μαζί του, από φωνές που διαβάζουν τα γραπτά του και από μια προσπάθεια αυτό να είναι ένα πορτρέτο για όλα όσα έκρυβε ο ίδιος ο ήρωάς της, η δεύτερη πρόκληση που είχε να αντιμετωπίσει η Ελένη Αλεξανδράκη είναι το γεγονός πως ο Κωστής Παπαγιώργης δεν μίλησε ποτέ on camera, κρυμμένος λες από μια δημοσιότητα που διαχειριζόταν με το δικό του τρόπο. Σχεδόν όπως έκανε για τα πάντα.
Από το στάδιο του μοντάζ, η Ελένη Αλεξανδράκη μοιράστηκε με το Flix τις μνήμες της, τις προσδοκίες της, τις αγωνίες της για το ντοκιμαντέρ - φόρο τιμής στον Κωστή Παπαγιώργη, σίγουρη πως αυτό που χωρίζει τη μυθοπλασία από την τεκμηρίωση είναι κάτι τελείως διαφορετικό από την πραγματικότητα ή τη φαντασία. Πράγμα για το οποίο θα συμφωνούσε, φυσικά, ο πρωταγωνιστής της.
Ποια ανάγκη γέννησε την επιθυμία ενός ντοκιμαντέρ για τον Κωστή Παπαγιώργη;
Με τον Κωστή Παπαγιώργη και την γυναίκα του, Ράνια μας συνδέει μια εξαιρετικά στενή φιλία. Γνώρισα τον Κωστή τον Αύγουστο του 1993 όταν έγραφε το «Γεια σου Ασημάκη», ένα από τα πιο όμορφα βιβλία του. Είναι το πορτρέτο του Χρήστου Βακαλόπουλου που ήταν φίλος του, και πέθανε τον Ιανουάριο του 1993.
Ο Κωστής, θέλοντας τότε, να γνωρίσει ανθρώπους που ήξεραν τον Χρήστο, μου τηλεφώνησε και ζήτησε να συναντηθούμε. Από τότε γίναμε πολύ φίλοι με τον Κωστή και την Ράνια. Ο θάνατος του Χρήστου και ο θάνατος του Κωστή οριοθετούν την μέχρι τώρα σημαντικότερη περίοδο της δικής μου ζωής. Εξού και ο υπότιτλος της ταινίας που προέρχεται από μία ιδιόχειρη αφιέρωση που είχε κάνει ο Βακαλόπουλος στον Παπαγιώργη.
Είχε γράψει ο Χρήστος στο εσώφυλλο του βιβλίου του «Δεύτερη προβολή»: «Στον πιο γλυκό μισάνθρωπο της Καλλιδρομίου». Αυτή η φράση, βρίσκω ότι εμπεριέχει την ίδια την αμφισημία του Κωστή και όλο το ανεξάντλητο χιούμορ που μοιραζόντουσαν οι δύο φίλοι.
Βρίσκομαι λοιπόν και εγώ τώρα στην θέση που βρέθηκε ο Κωστής όταν πέθανε ο Χρήστος. Νιώθω την ανάγκη να βουτήξω μέσα στην ζωή του απόντα φίλου μου, να μελετήσω το βίωμα του και το έργο του, έτσι ώστε να τον γνωρίσω ακόμη καλύτερα και βαθύτερα, για να του αποδώσω έναν φόρο τιμής φτιάχνοντας το πορτρέτο του.
Τι μορφή θα έχει το ντοκιμαντέρ; Θα είναι μια βιογραφική ή μια πιο ποιητική ματιά πάνω στο έργο του και τη ζωή του;
Το ντοκιμαντέρ θα είναι μια βιογραφική ματιά μέσα από την ποίηση που ακτινοβολεί η ζωή και η γραφή του Κωστή. Περιέργως ενώ ο ίδιος ο Κωστής μιλάει συχνά (και όχι πάντα όπως πολλοί νομίζουν) κάπως απαξιωτικά για την ποίηση, η αγάπη του για την μεταφορά (στοιχείο που κατεξοχήν ανήκει στον κόσμο της ποίησης), η αγάπη του για κάποιους φίλους του που είναι ποιητές και για συγκεκριμένα ποιήματα, αλλά και η αγάπη του για τα πάθη και τις αδυναμίες των ανθρώπων δίνουν στην ψυχοσύνθεσή του την υπερβατική διάσταση που τον χαρακτηρίζει και που για μένα έχει άμεση σχέση με μια ποιητική προσέγγιση των πραγμάτων.
Αντιμετωπίζετε τον Κωστή Παπαγιώργη ως φίλη, ως αναγνώστρια, ως θαυμάστρια, ως δημιουργός;
Και με τους τέσσερις τρόπους.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του έργου και της προσωπικότητας του Κωστή Παπαγιώργη που θα ξεχωρίζατε ως τα σύμβολα του;
Δεν ξέρω αν αυτά που θα σας πω είναι σύμβολα, αλλά αυτά που τον χαρακτηρίζουν αναμφίβολα είναι η σοφία σε συνδυασμό με τη μαγκιά, η τρυφερότητα σε συνδυασμό με την ακρότητα, η ανάγκη υπερνίκησης του φόβου, και η βαθύτητα της εσωτερικής του ματιάς που ρίχνει φως στην γενικότερη ανθρώπινη κατάσταση αλλά και πιο ειδικά στην ανθρώπινη ψυχή της πατρίδας μας.
Ποια πτυχή του Κωστή Παπαγιώργη θέλετε να αναδείξετε περισσότερο με το ντοκιμαντέρ;
Την ταύτιση του με τα θέματα του και τους ήρωές του. Είτε πρόκειται για τον Ντοστογιέφσκι, τον Παπαδιαμάντη, τον Κανέλλο Δεληγιάννη κτλ, ο Κωστής συμπαθεί, ταυτίζεται, συμπάσχει, και αναγνωρίζει μέσα από τα δικά του βιώματα, τα βιώματα και την ύπαρξη των κεντρικών προσώπων μέσα από τα οποία μιλάει για τη ζωή.
Μετά τον μεταθανάτιο καταιγισμό εκδηλώσεων και αναρτήσεων στο ίντερνετ αναφορικά με τον Κωστή φοβήθηκα προς στιγμήν ότι θα ήταν μάταιο να κάνω το ντοκιμαντέρ. Αλλά ο Κωστής και η γραφή του είναι μια ανεξάντλητη πηγή απ’ όπου βλέπω με τα δικά μου μάτια άλλοτε να αναβλύζει καυτή λάβα και άλλοτε ζωοδόχο νερό και είναι για μένα πρόκληση να φτιάξω το πορτρέτο του.
Πόσο σας περιορίζει ή σας απελευθερώνει το γεγονός πως το έργο του Κωστή Παπαγιώργη υπήρξε γνωστό και δημοφιλές ακριβώς στην εποχή του;
Ούτε με περιορίζει ούτε με απελευθερώνει. Μετά τον μεταθανάτιο καταιγισμό εκδηλώσεων και αναρτήσεων στο ίντερνετ αναφορικά με τον Κωστή φοβήθηκα προς στιγμήν ότι θα ήταν μάταιο να κάνω το ντοκιμαντέρ. Αλλά ο Κωστής και η γραφή του είναι μια ανεξάντλητη πηγή απ’ όπου βλέπω με τα δικά μου μάτια άλλοτε να αναβλύζει καυτήλάβα και άλλοτε ζωοδόχο νερό και είναι για μένα πρόκληση να φτιάξω το πορτρέτο του.
Ποιοι άνθρωποι θα μιλήσουν γι' αυτόν και πώς τους επιλέξατε;
Θα μιλήσουν πολλοί. Από επαίτες μέχρι γνωστοί διανοούμενοι, αλλά προτιμώ να κρατήσω για έκπληξη τα ονοματά τους. Ο Κωστής είχε πολλούς φίλους και μεγάλες παρέες και κάθε περίοδος της ζωής του έχει άλλους κεντρικούς «ήρωες». Εχω λοιπόν προσπαθήσει να συμπεριλάβω ανθρώπους που σχετίζονται με όλες τις φάσεις της ζωής του. Θα μιλήσει όμως και ο ίδιος ο Κωστής για τον εαυτό του μέσα από τα κείμενά του, χάρη στην μεσολάβηση δύο ηθοποιών. Του Ακύλλα Καραζήση και του Αργύρη Πανταζάρα. Καθώς ο Κωστής είχε μια αδιαπραγμάτευτη άρνηση στις live συνεντεύξεις και τις δημόσιες εμφανίσεις (τηλεοπτικές ή άλλες), δεν υπάρχει ούτε μια ζωντανή εικόνα του όπου να μιλάει για τον εαυτό του και την δουλειά του. Αυτό είναι και το μέγα στοίχημα για μένα: πρέπει να φτιάξω το πορτρέτο του, να συναρμολογήσω το παζλ, χωρίς να μου παρέχει εκείνος την διευκόλυνση του να ποζάρει.
Και μια και μιλήσαμε για ηθοποιούς θέλω να πω ότι συμμετέχει και η Μαρία Πανουργιά που κι αυτή με τον τρόπο της μεταφέρει κάποια νοήματα από τα κείμενα του Κωστή.
Τι μάθατε για τον Κωστή Παπαγιώργη κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της ταινίας που δεν γνωρίζατε πριν γι' αυτόν;
Εμαθα κάποιες λεπτομέρειες που δεν ήξερα και που εξηγούν την στάση του σε πολλά πράγματα και κατάλαβα περισσότερο με πιο τρόπο βίωνε το βίωμά του, αλλά κυρίως έμαθα για άλλη μια φορά να τον διαβάζω και να τον αγαπώ. Και φυσικά συνάντησα ξανά και ξανά μέσα στην ψυχή του το εφτάχρονο αγόρι που μου θύμιζε όταν τον κοιτούσα και μιλούσα μαζί του, τότε που ζούσε.
Τελικά πόσα μπορούμε να μάθουμε για έναν άνθρωπο και για το έργο του μέσα από ένα ντοκιμαντέρ;
Αν ο άνθρωπος που συνθέτει το ντοκιμαντέρ καταφέρει να μεταδώσει αυτά που διακρίνει στον άνθρωπο που παρουσιάζει τότε μαθαίνουμε όσα εκείνος έχει δει.
Από τη μυθοπλασία στο ντοκιμαντέρ και πάλι πίσω στη μυθοπλασία, τι χωρίζει τελικά αυτούς τους δύο κόσμους;
Τίποτα απολύτως δεν χωρίζει το ντοκιμαντέρ από την μυθοπλασία. Το ένα τροφοδοτεί το άλλο είτε με στοιχεία της πραγματικότητας είτε με στοιχεία της φαντασίας. Πρόκειται πάντα για μια αφήγηση που πρέπει να είναι ζωντανή και να έχει μουσικότητα στον ρυθμό της. Ο κύριος κανόνας και για τις δύο περιπτώσεις είναι ότι πρώτα πρέπει να βλέπεις και μετά να σκέφτεσαι.
Κωστής Παπαγιώργης: Ο Πιο Γλυκός Μισάνθρωπος / Σκηνοθεσία - Σενάριο: Ελένη Αλεξανδράκη / Παραγωγή: Blackbird Productions / Συμπαραγωγή: ΕΡΤ, ΕΚΚ / Παραγωγός: Ελένη Κοσσυφίδου / Συνεργάτες Παραγωγής: Μάρω Βασιλειάδου, Δημήτρης Μπαξεβανίδης / Βοηθός Σκηνοθέτη: Νίκος Καλαράς / Διευθυντής Φωτογραφίας: Διονύσης Ευθυμιόπουλος / Συνεργάτες Διεύθυνσης Φωτογραφίας: Ιβαν Βουντίδης, Αίγλη Δράκου, Πέτρος Γκορίτσας, Μανώλης Περίκος / Ηχος: Χρήστος Παπαδόπουλος / Συνεργάτες Ηχου: Αρης Παυλίδης, Ανδρέας Κίττου / Σκηνογραφική Επιμέλεια: Ράνια Φανουράκη / Ενδυματολογική Επιμέλεια: Δέσποινα Χειμώνα / Ηλεκτρολόγος: Γιάννης Μαραγκουδάκης / SFX on shot: Μιχάλης Σαμιώτης / Μακενίστας: Γιώργος Ρήγας / Μοντάζ: Νίκος Πάστρας / Ευχαριστούμε επίσης για την έκτακτη συμμετοχή τους στο συνεργείο μας, τους: Δημήτρη Κασιμάτη, Παντελή Ματζανά, Χαρά Μαυροφρύδη, Γιώργο Πόταγα, Ειρήνη Ζευγόλη, Σωτήρης Ιωαννίδης, Ελένη Λώλα, Κώστας Δρακάκης, Κατερίνα Αναστοπούλου, Χρόνης Τζήμος, Πανίνος Δαμιανός.
Σκηνές από τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ «Κωστής Παπαγιώργης: Ο Πιο Γλυκός Μισάνθρωπος
Διονύσης Ευθυμιόπουλος
Νίκος Καλαράς
Αίγλη Δράκου
Ιβάν Βουντίδης
Μάρω Βασιλειάδου, Ελένη Αλεξανδράκη
